ترجمه صور درج

نبذة عن كتاب ترجمه صور درج

شماره بازیابی: 252خ
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR ‮‭10-23987
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: ترجمه صور درج
تاریخ کتابت: 1092ق.
قطع: ‮رقعی. ‭12‬*‭18‬سم. ‭200‬ص. ‭15‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1الحمدلله رب العالمین والصلوه و السلام علی رسوله محمد و آله الطاهرین بر رای ارباب خرد پوشیده نماند که فرمان پادشاه مشرق و مغرب خلد الله سلطانه رسید بکمترین بندگان تا کتاب تنکلوشای بابلی را مطالعه کند و اندیشه و خاطر برگمارد و جهد کند تا هر سخنی که درین کتاب برمز نبشت گشاده گرداند و چون بر اسرار این علم واقف گشت بعبارت فارسی شرح دهد و آنچه روی نموده باشد آشکارا بیان کند از جهت کتاب‌خانه خاص را هرچند که سرمایه و قوه بنده درین چندان نبود اما بنابر اشارت آنحضرت بطاعت‌داری فرمان مشغول گردد ایزد تعالی ببرکات همت و اشارت خداوند عالم خلدالله ملکه توفیق و هدایت روزی کند انشاءالله…
2درجه سی‌ام از برج حوت برآید درین درجه مردمانی بیمار در جایگاهی جمع شده تا قومی به نزدیک ایشان ریاحین آرند و از جانب راست او براید غلامان خوبرو مانند زنبوران بخردی پاک و خوشبوی هر که ایشانرا ببیند نخواهد که ازیشان جدا شود و از جانب چپ او بهی و… پوسیده که جز درویشان کس دیگر نخورد هر که برین درجه زاید پایهاش کار پیوسته اظهار زهد کند و مردمانزا پند دهد و قوم بسیار تبع او شوند و مال بسیار جمع کند بحرص تمام پس بمیرد و مال او وارثان او ببرند تمام شد کتاب چنانکه وعده کرده بودیم والحمدلله رب العالمین.
تزئینات متن:عنوان‌ها با شنگرف.
نوع کاغذ:اصفهانی.
تزئینات جلد:تیماج قرمز رنگ.
نک: فواید الرضویه 2/ 473.
متن عربی این کتاب در فهرست خدیوی جلد نجوم و ریاضیات معرفی شده و به نوشته آقای‌ تقی‌زاده در گاه‌شماری نسخه‌ای از متن عربی آن نیز در لیدن، دیگری در لنینگراد و سوم در یکی از کتابخانه‌های شخصی تهران با این نام و عنوان: صور الدرج و الحکم علیها فیما تدل علیه من طوالع المولودین لتنکلوشا البابلی القوفانی بترجممه ابن وحشیه موجود است…
من تاکنون در هیچ یک از مراجع کتب فهرست و ترجمه از این ترجمه فارسی نشانی نیافتم. این ترجمه که (در نسخه حاضر به خصوص) آثار شیوه کهنه دیده می‌شود گمان می‌رود در حدد قرن 5و 6ق. انجام گرفته باشد.
چند نسخه از آن دیده‌ام که این یکی از همه کاملتر است. در چند نسخه دیگری که دیده‌ام تنها بذکر احکام درجات قناعت شده و خصوصیات درجات توضیح داده نشده. آقای تقی‌زاده در گاه‌شماری‌ آورده‌اند:
«کتاب تنکلوشای بابلی که تالیف تکروس یونانی بوده، نسخه ظاهرا در عهد انوشیروان از یونانی به پهلوی و کمی بعد از پهلوی به زبان آرامی ترجمه شده و این نسخه آرامی در دست مولفین اسلامی بوده است (443) به قول نالینو (در کتاب علم الفلک) این کتاب که ظاهرا در قرن 2ق. از زبان پهلوی به عربی ترجمه شده، در بین منجمین اسلام معروف بوده (در تاریخ الحکماء ابن قفطی گوید در دست مردم مشهور است) و علاوه بر اقتباسات و اقتطافاتی که در کتب عربی از آن دیده می‌شود قسمت‌هایی از آن در طی کتاب ابومعشر بلخی به نام المدخل الکبیر که در سنه 1160ق. اسکندری (234-235ق.) تالیف شده، به دست ما رسیده و آن در فصل اول از مقاله ششم آن کتاب است و عین این فصل را یعنی متن عربی آن را بل در کتاب خود نشر و با آنچه از اصل یونانی کتاب توکروس به دست آمده مطابقه نموده و در نتیجه معلوم شده که این (تنکلوشای بابلی) مسلما همان توکروس یونانی بوده که ظاهرا در نیمه دوم قرن اول مسیحی کتاب خود را به یونانی نوشته و بعدها به پهلوی ترجمه شده بود و حتی در کتاب یزیدج پهلوی سابق الذکر از آن کتاب منقولاتی بوده است. در موقع ترجمه کتاب توکروس از پهلوی به عربی که به کتاب الوجوه و الحدود معروف شد به علت اغتشاش خط پهلوی که قابل همه گونه تصحیف است اسم مولف به تنکلوشا (تنکلوش – تینکلوش – طینقروس) تندیل شده و نسبت بابلی به آن داده شده است. (گاهی نسبت قوفانی نیز هست که منسوب به قوف باشد که حالا به عقرقوف معروف است). موضوع این کتاب صور نجومی (غیر از صور 48 گانه معروف بطلمیوس) و دلالت طلوع آنها در الق شهری در موقع طلوع وجی از وجود بروج 12 گانه بر حوادث حیاث مولود است که آن را در بعضی کتب عربی صور درجات فلک نامیده‌اند و به یونانی patanatellonta گویند. در کتاب ابومعشر که راقم سطور به آن مراجعه نموده صور وجوه را برطبق عقیده یونان (که مقصود بطلمیوس است) و عقیده هندیان و عقیده ایرانیان شرح می‌دهد و غالبا عقیده ایرانی را از تنکلوشا نقل کرده و اسامی فارسی آن صورت‌ها را نیز ثبت می‌نمایند.
از این آثار استنباط می‌شود که ظاهرا این کتاب نیز ترجمه صرف از یونانی نبوده بلکه کتاب یونانی تا حدی به قالب ایرانی ریخته و مطالبی ایرانی در آن داخل شده بوده و اگر منقولاتی هم که بیرونی در الآثار الباقیه (نسخه کامل استانبول در قسمت راجع به روز شانزدهم از دی ماه که از ص 226 نسخه چاپی سقط شده) از بابلی نقل کرده مربوط به همین تنکلوشا – وکروس باشد آن نیز موید این مدعا است چه در آنجا از جمشید و دیدن او کاکیل؟ را بصورت انسان در زمین بابل حرف می‌زند و نیز از کراهت بعضی از ایرانیان روز شانزدهم دی سخن می‌راند برای آن که آن عید جن است که در موقع کشتن بیور اسب جمشید را مسرور شدند.
کتابی که منسوب به تنکلوشا و ترجمه ابن وحشیه است و اکنون بعضی نسخه‌های نادر از آن موجود است، نالینو دو نسخه از آن یکی در لیدن و دیگری در لنین‌گراد نشان داده و نسخه ثالثی از آن در یکی از کتابخانه‌های شخصی تهران من سراغ دارم به اسم صور الدرج و الحکم علیها فیما تدل علیه من طوالع المولودین لتنکلوشا البابلی القوفانی به ترجمه ابن وحشیه، بنابر تحقیقات نالینو به کلی مجعول است و هیچ‌گوننه ارتباطی با تنکلوش – توکروس حقیقی ندارد و اصلا مطالب آن بی‌معنی و ساختگی است و از کتاب اصلی یعنی ترجمه عربی از پهلوی خبری نیست و ظاهرا از میان رفته است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ کهن.
يادداشت عمليات: کنار تعداد زیادی از برگ‌ها بریده شده و کوچک‌تر از سایر برگ‌ها است آثار آبدیدگی در بعضی برگ‌ها دیده می‌شود.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد چهارم، صفحه 3192.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این کتاب ترجمه فارسی کتاب صور درج منسوب به تنکلوشا بابلی (شاید همان الوجوه و الحدود توکروس (Teucros) یونانی) است.
تاريخ: 20130831
محل و شماره بازیابی: 163173