اعجوبه و محجوبه (از: حامد بن فضل‌الله بن مجد سرخسی)

شماره بازیابی: 222ط
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫10-3998‬
زبان اثر: Per
عنوان و نام پديدآور: اعجوبه و محجوبه [ نسخه خطی]/ از: حامد بن فضل‌الله بن مجد سرخسی
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: قرن 9 – 10ق.
نام خاص و کميت اثر: 76 برگ، 17 سطر
قطع:
؛‏‫14/5*23سم‬
؛وزیری کوچک.
يادداشتهاي کلي: اخیرا آقای سید علی آل داود گزینه‌ای از این کتاب را به عنوان «ضمیمه شماره 6 نامه فرهنگستان» به چاپ رسانیده است. و کل کتاب به تصحیح ایشان جزء آثار در دست نشر کتابخانه مجلس قرار دارد.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1بسمله شکر و منت خدایرا که به کمال و نوال و فرط … تا ذات اعجوبه نماء انسان آینه مصقول آمد … پس بهحکمت نامنقضی بعضی از آدمیان را برگزید.
2حق تعالی و تقدس جمیع خلایق را بر قناعت و شکر و توکل، توفیق رفیق گرداناد و الحمدلله اولا و آخرا و ظاهرا و باطنا و صلی الله علی محمد و آله اجمعین.
2انجام موجود: و از قربت و الفت، انفتی داشتی ناگهان شاهی با چند مرد تیغ زن قصد وی کرده.
تزئینات جلد:تیماج زرد فرسوده.
نوع کاغذ:سمرقندی.
1فهرست ملک نسخه‌ای با شماره 1/ 6276 از این کتاب ارائه می‌کند با آغازی غیر از آغاز نسخه جای سخن، و چون بدان مراجعه شد روشن گردید که اشتباه از فهرست‌نویس بوده و مغایرتی در کار نیست.
ماخذ فهرست: جلد 1/24، صفحه 155 – 157.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 3به هنگام صحافی مجدد جابجایی‌هایی در نسخه صورت گرفته و به همان ترتیب شماره خورده بود که مجددا مرتب گردید.
يادداشت عمليات: نسخه مورد سخن تا پایان استنساخ نشده و یک برگ از پایان نانوشته باقی مانده است؛ اوراق پایانی نسخه همه در سمت پایین فرسوده و دارای لک است.
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: این کتاب مشتمل بر مقدمه و ده باب و بیست حکایت است. اینک ابواب کتاب: باب اول: در صفت معدلت و انصاف، باب دوم: در صفت حلم و وقار، باب سوم: در اقامه سیاست بعد از تفتیش، باب چهارم: در ستودن شجاعت و رجولیت، باب پنجم: در بیان سماحت و سخاوت، باب ششم: در مدح ثقت و امانت، باب هفتم: در منع رشک و حسد، باب هشتم: در کتمان سر از زنان، باب نهم: در تجنب از صحبت اشرار، باب دهم: در ذکر توکل و قناعت.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: منزوی، 2/ 1541؛ ملک، 9/ 302؛ مجله سخن، 11/ 565.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: کتابی است در مواعظ و حکمت و امثال که در قالب داستان سرایی تحریر شده و در عین شیوایی از صناعات ادبی نیز خالی نیست. مطالب این کتاب از زبان دو کنیزک به نامهای «اعجوبه» و «محجوبه» که از پادشاه مصر ربوده شده‌اند به شیوه مجابات پرداخته شده است که در محفل انس بر پادشاه ایران «ملک سماح» فرو می‌خوانده‌اند. بدین ترتیب که در آغاز هر باب، ملک سماح پرسشی را آغاز می‌کند. ابتدا اعجوبه و پس از آن محجوبه در پاسخ ملک، داستانی مناسب حال و مقام می‌پردازند. مولف، کتاب را به نام قزل ارسلان مظفرالدین اوزبک (607 – 622) آخرین پادشاه اتابک آذربایجان نگاشته است. شایان ذکر اینکه، به گفته مولف در مقدمه، مادر وی به نام کاتبه سرخسی صاحب آثار داستانی به نامهای مفرح القلوب و مسره الارواح و مفتاح الفلاح بوده که آنها را به دیگر اتابکان آذربایجان اهدا کرده است، ولی در فهارس قابل دسترس نامی از این کتاب دیده نشد. نویسنده‌ای ناشناس گزینه‌ای از این کتاب به نام تحفه ترتیب داده و به نصرت‌الدین احمد (733 – 696) از اتابکان لرستان اهدا کرده است. این تحفه به تصحیح مرحوم دانش‌پژوه به سال 1339 خورشیدی به سرمایه بنگاه ترجمه و نشر کتاب چاپ شده است. تاکنون بیش از دو نسخه از اعجوبه و محجوبه نمی‌شناسیم: یکی نسخه جای سخن و دیگری نسخه کتابخانه ملک که نقص بسیار دارد.
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): اخلاق