الاجوبه عن مسائل ابي ريحان البيروني

شماره بازیابی: ‮‭1968/2‬‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‭10-22947
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: الاجوبه عن مسائل ابی ریحان البیرونی [نسخه خطی]
کاتب: : محمد طاهر تنکابنی.ز
تاریخ کتابت: ، 1315 و 1312ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 12-48.
قطع: ؛ خشتی باریک.13*21 سم.140 ص.21 س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:حاطک الله مغبوطا بنیل ماتهواه و اسعفک لجمیع ماتتمناه و قسم لک سعاده الدارین…المسئله الاولی، سئلت اسعدک الله لم اوجب ارسطاطالیس للفلک عدم الخفه…
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
نوع کاغذ:شکری رنگ فرنگی.
تزئینات جلد:تیماج قهوه‌ای.
نک: مهدوی، ص 18-19؛ قنواتی، ش 22.
الف. صورت موجود این سوال و جواب در تمام نسخه‌های قدیمی و جدید که به دست این بنده رسیده بدین‌گونه است که نخست سوال بیرونی و سپس پاسخ شیخ و آن گاه اعتراض ابوریحان و بر پاسخ شیخ الرئیس نوشته (به جز در مسئله 6 و 8 و 18 که از ابوریحان بر پاسخ اعتراضی شیخ نقل نشده). مسلما یکی از شاگردان شیخ یا کس دیگر، اعتراضات ابوریحان را در رساله‌ای که تالیف شیخ بوده گنجانیده زیرا پیدا است که اعتراضات مجدد ابوریحان پس از آن است که پاسخ‌های شیخ را دریافت کرده و شیخ خود در پایان رساله و در آخر پاسخ مسئله دهم از بیرونی خواسته است که اگر بر این پاسخ‌ها ، باز اعتراضی دارد، بار دیگر سوال کند و قول داده که این بار به تفصیل جواب گوید.نکته‌ای که لر ابهام مطلب می‌افزاید آن است که در یک مورد (در پاسخ سوال 15)، اعتراض بیرونی در اثناء پاسخ نقل شده و سپس دنباله پاسخ ادامه یافت و چنین پیداست که پاسخ‌گو خود چنین کرده زیرا پس از نقل اعتراض، گوید ثم نعود الجواب عن المسئله فنقول «و دنباله سخن را پیش گرفته» شگفت آن است که در هیچ جا از نسخ بدین تضمین اشاره‌ای نشد و کسی در این باب سخن نگفته است.
ب. شیخ الرئیس در دیباچه و در پایان این رساله از تاخیری که در نوشتن، ارسال پاسخ‌ها روی داده عذر خواسته و بیان عذر خود را بر عهده فقیه معصومی گذارده تا در نامه‌ای برای بیرونی بنویسد.و نیز در دیباچه تصرحی کرده که «برخی از کارها و پیش‌آمدها مرا از تفصیل جواب باز می‌دارد» و به هیچ وجه اشاراتی بدین نکرده که «علت تاخیر در جواب مسامحه فقیه معصومی بوده».(دکتر مهدوی، ص 12 فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا.) بلکه سخن شیخ در پایان رساله به کلی با این مطلب منافات دارد زیرا شیخ می‌گوید: «در این پاسخ‌ها که نوشته‌ام اگر باز مشکلی دارد، لازم است بار دیگر بر من منت نهی و توضیح بیشتری بخواهی تا هر چه زودتر پاسخ آن را بفرستم، و امید است که این بار دیگر مانند این مسائل دچار تاخیر نگردد زیرا من در این باره جز بر فقیه معصومی اعتماد نکنم…».(آقای دکتر مهدوی این فقره را با حذف حرف استثنا نقل کرده‌اند بدین‌گونه «فانی لا ائتمن علیها الفقیه المعصومی» ولی نسخه حاظر و نسخه کهنه مجلس چنان است که نقل شد.) عین عبارت شیخ چنین است: «فهذا جواب ما سالتنیه من المسائل و یحب ان اشکل علیک شیء من هذه الفصول ان تمن علی بمعاوده المطالبه بشرحها حتی اعجل فی ایضاحها و انفاذها الیک و ما عسی یتاخر تاخر هذه المسائل فانی لا ائتمن علیها الا الفقیه المعصومی مولای ایده الله اذا حدثنی بالفراغ عن نسخها کما فعل […؟ شاید صواب: فعلت! باشد] هذه النره».البته در پایان سخن شیخ ابهامی است خاصه در نسخه حاضر که اضفه‌ای دارد که در دیگر نسخ نیست.در این نسخه که به خط مرحوم میرزا طاهر تنکابنی است (نمی‌دان از روی چه نسخه‌ای نوشته، پس از کلمه هذه المره، چنین آمده: «انشاء الله حملته وقت الاصدار الی الحکیم الفاضل فکتب فیه هذا الفصل فی اخره بخط یده».به نظر این نگارنده چنین می‌رسد که این جمله اخیر از فقیه معصومی است که پس از پاکنویس کردن رساله آن را به نزد شیخ برده و او سطور نقل شده را در پایان رساله افزوده است.
ج. از نوشته‌های مکرر شیخ در پایان جواب سوال دهم و سوال هیجدهم چنین پیدا است که جواب اعتراضات و سوالات مجدد ابوریحان را نیز می‌خواسته است که خود بگوید، و در دیباچه‌ای که ابوسعید احمدبن علی (یا فقیه معصومی) برای جواب به اعترتضات مجدد بیرونی نوشته نکته‌ای است که این مطلب را تایید می‌کند زیرا چنین پیدا است که نویسنده پاسخ را از روی نوشته‌ای استنساخ کرده و از عدم مقابله با اصل عذر خواسته و نیز می‌گوید آنچه را فرستادم به پیروی از میل او فرستادم هرچند بدان معتقد نبودم.
اینک متن این قسمت از دیباچه (که بعضی از فقرات آن خالی از غرابت نیست) نقل می‌گردد: «فقد کتبتها علی نهایه عجل و لم یتهیا لی مقابلتها فان وجد فیها تصحیفا قوم اوده و لیجهد علی افخاء ما اورده علیه من مثل هذه الهوسات عن شخص ظله فضلا عن غیره…؟ و انما انفذ ما انفذه اتباعا لهواه و ان لم اکن معتقد الشیء مما اقوله و لا جانحا الیه واعوذ بالله من الحور بعد الکور».بنابراین، این پاسخ‌ها نیز شایسته است جزء مولفات ابن سینا شمرده شود.
د. در پاسخ اعتراضات مجدد بیرونی که به ابوسعید احمد بن علی یا فقیه معصومی منسوب است به تکرار از مفقود شدن جواب‌های که بر دست ابوالقاسم فرستاده شده یاد گردیده است.چنین پیداست که نخست رابط بین شیخ و بیرونی ابوالقاسم (شاید همان شیخ در مباحثات از او یاد کرده) بوده.در ذهن ای نگارنده این سوال پدید آمد که این مطلب با تاخیر در ارسال جوابی که شیخ از او سخن گفته و وعده داده بود که فقیه معصومی در نامه خود موجب تاخیر را بیان کند، آیا ارتباطی ندارد. و آیا این خود قرینه آن نیست که نویسنده یا بازنویس کننده جواب‌های اعتراضات مجدد بیرونی (به گفته بیهقی در تتمه صوان الحکمه) همان فقیه معصومی است نه ابوسعید.البته برخی قرائن موجود است که مانع از حصول یقین بدین موضوع است که ب ناظر بصیر پوشیده نیست.
صحافی و دسترس پذیر بودن اثر: ‏
يادداشتهاي مربوط به عنوانهاي مرتبط: ‏
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه 2689-2690.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: پاسخ پرسش‌های بیرونی است و در فهرست نسخ مصنفات با ش 5 یاد شده است.آقای دکتر مهدوی درباره این پاسخ‌ها که شیخ الرئیس به 18 سوال بیرونی داده، تحقیق کافی کرده‌اند.و این بنده با استفاده کامل از مرقومات ایشان چند نکته کوچک را به عنوان ذیل می‌آورم:
صحافي شده با: المسائل الحکمیه1038889
تاريخ: 20121014
محل و شماره بازیابی:
126106
126106