الاعتقادات (از: شيخ ابوجعفر محمد بن علي بن محسين قمي مشهور به «ابن بابويه» و «شيخ صدوق»)

نبذة عن كتاب الاعتقادات (از: شيخ ابوجعفر محمد بن علي بن محسين قمي مشهور به «ابن بابويه» و «شيخ صدوق»)

شماره بازیابی: 470/2ک
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫ ‏‫10-3771‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: الاعتقادات [ نسخه خطی]/ از: شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن محسین قمی مشهور به «ابن بابویه» و «شیخ صدوق»
کاتب: : کاتب: محمد بن محمدحسین خوانساری بروجردی
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: سال 1315ق.
نام خاص و کميت اثر: 25 (35ب – 59الف) برگ، 16 سطر.
يادداشتهاي کلي: اعتقادات صدوق با عنوان العقائد (یا) الاعتقادات در سال‌های 1294، 1296، 1300، 1308 و 1320ق در تهران و در سال 1301ق در تبریز و نیز در سال 1343ق در نجف اشرف به صورت سنگی، سپس در سال 1327ق با ترجمه‌ی فارسی اعتقادات صدوق توسط شیخ محمدباقر کمره‌ای در تهران به صورت سربی به چاپ رسیده است.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1«بسمله، الحمدلله رب العالمین وحده لا شریک [له] و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین … باب فی صفه اعتقاد الامامیه فی التوحید؛ قال الشیخ الربانی … مصنف لهذا الکتاب: اعلم ان اعتقادنا فی التوحید ان الله تعالی واحد احد لیس کمثله شیء قدیم لم یزل و لایزال سمیعا…».
2«… و بین له تاویلها و قد اخرجت الخبر فی ذلک مسندا بشرحه فی کتاب التوحید و ساجرد فی ذلک کتابا بمشیته و عونه تعالی؛ تم بالخیر و العافیه و صحه البدن بحمدالله و المنه».
تزئینات متن:‏‫عنوان‌ها و نشانی‌ها قرمز و مشکی؛ اندازه متن: 15*8سم.‬
نوع کاغذ:فرنگی سفید (روسی).
وضعیت استنساخ نسخه: محل کتابت نامعلوم است؛ رقم کاتب: «تم … هذه الرساله الشریفه فی السبت الثانی من الشهر الصفر المظفر من عام الخامس عشر من الثلثمائه بعد الالف من الهجره النبویه علیه آلاف التحیه و الثناء بید اقل الجانی الداعی العبد الضعیف النحیف المسکین الفقیر کثیر المدعو بالحروف الهجاء لکثره التخفیف لمیم المضمومه مع الحاء المهمله المفتوحه و مع المیم المفتوحه لشده الدال و مع الدال المکسوره المنونه [= محمد] ولد ارجمند جناب مستطاب کامل الصفات محمدحسین الخوانساری الاصل و البروجردی المسکن عمره …».
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1عناوین این رساله در هامش به صورت درشت و شنگرف آمده است. در آغاز، بر فراز برگ نخست چنین آمده است: «هذه الحواشی رساله العلامه المجلسی فی الاعتقادات و السیر و السلوک بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الذی سهل لنا سلوک شرایع الدین …» که در همین جا ناتمام رها شده است! که گویا قرار بر این بوده که در هامش این رساله کتابت گردد، اما تا همین مقدار نوشته نشده است! بر فراز برخی برگ‌ها، دعای «رب یسر و لاتعسر» دیده می‌شود.
مشخصات اثر: شکل و سجع مهر:
متن يادداشت: در انجام نسخه مهرهای بیضی «عبده محمد 1300» و «اللهم صل علی محمد و آل محمد» دیده می‌شود.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 2/40، صفحه 245 – 248.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: فشرده‌ای از عقاید امامیه است که گفته شده به درخواست اهل مجلس و مشایخ در توصیف دین امامیه، در مجلس خود، بیان نموده است و آن رساله در واقع مجلس نود و سوم کتاب الامالی صدوق می‌باشد که شیخ صدوق آن را در روز جمعه 12 شعبان سال 368ق در نیشابور املا و ایراد نموده است و در انجام آن وعده داده که هنگام برگشت از ماوراءالنهر به نیشابور شرحی بر آن املا نماید: «هذا ما اتفق املاه علی العجله من وصف دین الامامیه و قال ساملی شرح ذلک و تفسیره اذا سهل الله عز اسمه الی العود من مقصدی الی نیشابور ان شاءالله». مرحوم آقا بزرگ تهرانی می‌گوید که: «و لذا سماه الشیخ فی الفهرس بدین الامامیه … و لم یذکر شرح له فی فهرس تصانیفه الکثیره و لعله لم یتیسر له و لذا عمد الشیخ المفید الی شرح الکتاب …». از جمله نسخ جدید اعتقادات شیخ صدوق در کتابخانه‌ی مجلس می‌توان به شماره‌های «3/15254»، «4/8974»، «13/9384»، «18535» و «18591» اشاره نمود. باید افزود که شرح شیخ مفید بر این اثر، با نام تصحیح الاعتقاد مشهور است؛ از جمله نسخ جدید آن در این کتابخانه می‌توان به شماره‌های «7/14505» و «18662» اشاره نمود که نخست در سال‌های 1358، 1364 و 1371ق در تبریز به اهتمام مرحوم واعظ چرندابی و نیز اخیرا به صورت تصحیحی در مجموعه مصنفات شیخ مفید (ج5) به چاپ رسیده است و نیز ترجمه‌ای از تصحیح الاعتقاد به فارسی از سوی مرحوم ابن یوسف حدائقی در کتابخانه‌ی سپهسالار (شماره‌ی 1839) گزارش گردیده است. باید دانست که مطالب مذکور، با همه‌ی این تفاصیل، تقریبا تمامی آگاهی‌هایی است که درباره‌ی این اثر (اعتقادات شیخ صدوق) در سرچشمه‌ها و فهرست‌ها با محوریت و مصدریت الذریعه، گزارش شده است؛ لیکن ورای این داده‌ها و بحث‌ها، به نظر می‌رسید، این اثر نیاز به یک رویکرد و تعمق مجددی دارد؛ برای نمونه اگر آغاز، انجام و متن اعتقادات شیخ صدوقی که به صورت منفرد و مستقل استنساخ شده، با آغاز، انجام و متن اعتقادات او که در ضمن مالی وی درج شده و نز با متن تصحیح الاعتقاد و عبارات ماتن، مقایسه گردد، تفاوت فاحشی در عبارات آن‌ها دیده می‌شد که بعید به نظر می‌رسید صرف اختلاف نسخه بوده باشد و چیزی که به تدریج در ذهن تقویت می‌‌گردید، این سوال بود که نکند شیخ صدوق دارای دو رساله در اعتقادات امامیه بوده است، یکی مستقل، از نوع نسخ شایع (مانند نسخه‌ی حاضر) و دیگری آنچه که در ضمن امالی وی آمده است و شیخ الطائفه آن را در فهرست خویش دین الامامیه نامیده است؟ آیا شیخ آقا بزرگ تهرانی در تبیین اعتقادات شیخ صدوق در الذریعه (ج2، ص226) به آرامی و بدون توجه، به جای توضیح رساله‌ی اعتقادات مستقل شیخ صدوق، به تبیین اعتقادات (مجلس 93) مندرج در امالی شیخ صدوق منتقل نشده است؟! شایسته‌ی ذکر است که تا اینجا تمامی مطالبی بود که فهرست‌ها و سرچشمه‌ها درج شده است! الحمدلله در مراحل نهایی این فهرست، هنگامی که (مرداد 1388) راقم به جهت سانحه‌ی رانندگی، در بستر افتاده بود! بار دیگر یکی از الطاف الهی شامل حال این کمینه گردید و هنگام مرور نهایی فهرست به خاطر رسید که از شیخ صدوق پژوه پرتلاش، سرکار خانم تفضلی (از فهرستنگاران فاضل نسخ خطی در کتابخانه‌ ملی درباره‌ی این رساله و حل این معضل، استفساری از طریق ایمیل بنمایم … . از باب (اما بنعمه ربک فحدث) بر من فرض است که همین جا از ایشان تقدیر نمایم که بر آگاهی‌ام در این زمینه، با دقت نظر افزودند: «… وسواس و تردید شما کاملا بجاست؛ همینطور فرضیه‌ی انتهای کتاب‌شناسی و نتیجه‌ی حاصل از این فرضیه [نیز] کاملا درست است. مجلس 93 امالی شیخ صدوق، از کتاب اعتقادات او کاملا مجزاست؛ مرحوم آقا بزرگ در ج19 صص354 – 355 الذریعه، ذیل عنوان المجالس به تصحیح اشتباه خود، در خصوص کتاب اعتقادات پرداخته‌اند …». بدون هیچ توضیح دیگر، متن عبارات مرحوم آقا بزرگ در تصحیح کلام خود، چنین است: «و المجلس الثالث و التسعون الذی انتهی به الامالی … قد استقل بالطبع ملحقا باخر کتابی المقنع و الهدایه المطبوعین معا فی 1380ق بعنوان وصف دین الامامیه، فذکرناه بهذا العنوان فی حرف الواو لانه یعد کتابا مستقلا و قد مر فی ([الذریعه] 2: 226 المطبوع فی 1355ق) بعض خصوصیاته تحت عنوان الاعتقادات للشیخ الصدوق زاعما منی انه الذی تعرض لذکره الشیخ الطوسی فی الفهرست بعنوان دین الامامیه، ثم نسخ الاعتقادات و ما طبع من شرحه للشیخ المفید الموسوم به تصحیح الاعتقاد و اذا هو غیر وصف دین الامامیه کما ذکرته فی ([الذریعه] 4: 193 المطبوع فی 1360ق) و لما وصلت فی المقام الی ذکر المجلس الثالث و التسعین من مجالس الصدوق اغتمت الفرصه للتنبیه علی ما وقع من الخطاء فی ([الذریعه] 2: 226) قبل ثلاثین سنه»!
صحافي شده با: النافع لیوم (= نافع یوم) الحشر فی شرح باب الحادی عشر/ جمال‌الدین ابوعبدالله مقداد بن عبدالله سیوری حلی اسدی مشهور به «فاضل مقداد»738201
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): کلام
تاريخ: 20091109
محل و شماره بازیابی: 1210854