الشجره الالهيه(از: شمس‌الدين محمد بن محمود شهرزوري)

شماره بازیابی: 1838
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-24311‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: الشجره الالهیه/ از: شمس‌الدین محمد بن محمود شهرزوری
تاریخ کتابت: ، آغاز قرن 12ق.
قطع: ؛ وزیری. 5/17*26 سم. 491 ص. 27- 31 س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1آغاز فهرست: الکتاب هو المسمی برسائل الشجره الالهیه فی علوم الحقایق و هی مشتمله خمس رسائل… .
1الحمد لله علی سوابغ نعمه و مواهب حکمه و شمول احسانه و نیز برهانه…و بعد فهذه رسائل موسومه برسائل الشجره الالهیه فی العلوم الحقایق الربانیه. الرساله الاولی فی المقدمات و تقاسیم العلوم، و هی تشتمل علی فصول، الفصل الاول فی الحکمه و شرح احوالها… .
2انجام کتاب: …علی اللبیب یسعی فی تحصیل الکمالات العلمیه…و یستعد للرحله…الی…الصقع الشریف الذی لانهایه لفرحه و سروره…فان الوقت سیف قاطع، و ان الایام تمضی و لا تعود و العمر یذهب و لایوب.
در ذیل نسخه، رقم کاتب نسخه‌ای که این نسخه از روی آن (با واسطه یا بدون واسطه) رونویس به چشم می‌خورد: «و صلی الله علی سیدنا محمد…تمت کتابه الشجره الالهیه فی العلوم الثلثه علی ید المفتقر الی ربه الروف عبدالرحیم بن معروف و اواخر ربیع الاخر سنه ستین و ثمانماه وفقنا الله للعمل بما فیه من العلوم».
کاتب، فهرست رساله‌ها و ابواب و فصول کتاب را روی دو صفحه اضافی آغاز نسخه نوشته و فصل 16 از فن 2 از رساله 5 را از قلم انداخته و در متن کتاب نیز از فصل نهم تا هفدهم (فن مذکور) یک جا از نسخه ساقط گشته. رساله دوم که در منطق است در این نسخه نیست و پس از رساله اول، رساله سوم آغاز می‌گردد. در فهرست مزبور که ظاهرا از کاتب نسخه است پس از ذکر رساله دوم آمده: «رساله دوم را به علت و طول مباحثه…؟ حذف کردم».
رساله 4 در ص 307 پایان یافته و رقم کاتب اصل در ذیل آن چنین است: «تم الکتاب فی العشر الاول من شعبان…سنه تسع و خمسین و ثمانماه».
در ذیل رساله سوم نیز کاتب نسخه اصل رقم کرده و نام خود را نیز آورده. کاتب خواسته است این نسبت را جعل کند.
در پشت نخستین برگ نسخه یادداشتی درباره سبعه منحوسه نوشته‌اند و بر روی یک برگ اضافی آخر فقره‌ای درباره فرق فلاسفه غیر اسلامی به نقل از عیون المسائل به خط کاتب موجود است. به نظر نگارنده.
تزئینات نسخه:سرآغاز رساله‌ها دارای بسمله و خطبه و دیباچه‌ای کوچک است.
تزئینات جلد:کاغذی سبز رنگ.
1روی یکی از برگ‌های اضافی اول نسخه قصیده‌ای 41 بیتی از عبدالرحیم بن معروف کاتب نسخه اصل دیده می‌شود و از آن جمله است: علیک سلام یا من العلم فضله/ و من اهل بیت المصطفی عند اهله، و ما قیل ان الشرع بالوحی مثبت/ فذلک مما لیس یدفع مثله، فان امام المتقین مرجح/ لهذا علی ما قد تبین نقله، و مستبعد امر الکشوف و نهیه/ و ذا عجب ممن نسلم عقله، و ما خالفت قول الامام من الکلم/ حرام لدینا لیس ینقل حله، و قسطاس اهل الکشف مما به کشف/ لاصحابه للحق و الغیر شکله، و لکنما العینین ما کان مدرکا/ من الامر ما قد کان یدرک فحله. زیر این اشعار توضیح داده که مقصود، اشاره بدین کلام حضرت علی (ع) است: «الا ان ذکر الله جلاء للقلوب…». بالای اشعار چنین نوشته: «…مما انشاه الفقیر الی الله الروف عبدالرحیم بن معروف».
1کنار این برگ به خط نستعلیق و ثلث نوشته شده: «کتاب شجره الهیه من تصانیف محرر هذا الکتاب المحتاج الی الروف عبدالرحیم بن معروف کاتب هذه الحروف».
1عنوان‌ها و بیشتر آغاز مطالب به خط ثلث و با قلم درشت‌تر است و گاه نیز بالای آنها خط قرمز کشیده شده.
1بر پشت نخستین برگ کتاب (پایین ص 2 فهرست مذکور) این یادداشت دیده می‌شود: «من مواهب الله تعالی علی العبد الاذل الاحقر محمد حسن بن احمد النطنزی فی اواخر 1257». زیر این یادداشت 2 مهر است که بر یکی نام حمد حسن بن احمد نقش است و نقش دیگری خوانا نیست.
فصل دوم در تاریخ حکماء و تاریخ فلسفه و اقسام فلسفه.
رساله دوم در منطق (دارای سه فصل و فصل 3 دارای 2 بخش).
رساله سوم در حکمت عملی و علم اخلاق و در سه بخش.
رساله چهارم حکمت طبیعی، در یک مقدمه و هشت بخش (مقدمه خود دارای 2 «مبحث» است: مبحث یکم، موضوع علم طبیعی و مبادی آن.
مبحث دوم، در تعریف الفاظ به کار رفته در این علم.
بخش یکم امور عامه هیولا، صورت، حرکت، سکوت، زمان، مکان. در ده فصل.
بخش دوم جهان، آسمان‌ها، ستارگان، عناصر چهارگانه در دو فصل (ص 151- 172 نسخه ش 1838).
بخش سوم استحاله، در کیف و مزاج و توابع آن.
بخش چهارم آثار علوی، در پنج فصل.
بخش پنجم کانها، در دو فصل.
بخش ششم گیاهان، در دو فصل.
بخش هفتم جانوران، در دو فصل.
بخش هشتم نفس ناطقه انسانی، در پنج فصل.
رساله پنجم الهیات و مابعد الطبیعه، در چهار مقدمه و دو فن: مقدمه یکم نظر در موجود.
مقدمه دوم در موضوع این علم.
مقدمه سوم در مزایای این علم.
مقدمه چهارم در لزوم آموختن این علم پس از طبیعی و ریاضی.
فن یکم علم کلی، در چهار فصل: فصل یکم وجود، واجب، ممکن، ممتنع الوجود، و اقسام دیگر…
فصل دوم اقسام مقولات.
فصل سوم تقسیمات وجود، از متقدم و متاخر، واحد و کثیر، بالفعل و بالقوه و غیره، در نه مبحث.
فصل چهارم در امور ذهنی و اعتبارات عقلی.
فن دوم علم الهی، در هفده فصل.
فن یکم اثبات واجب الوجود.
فصل دوم وحدت واجب الوجود و نفی شریک.
فصل سوم اسماء و صفات واجب الوجود.
فصل چهارم در فعل واجب الوجود لذاته و معنی ابداع.
فصل پنجم مترتب بودن معلول بر علت.
فصل ششم مسئله «لا یصدر عن الواحد الا الواحد».
فصل هفتم ادامه جود از مبدا نخست.
فصل هشتم مبادی و غایات.
فصل نهم ترتیب و مراتب موجودات.
فصل دهم مثل افلاطونی.
فصل یازدهم تحقیق عالم مثال.
فصل دوازدهم حقیقت ادراک الواجب.
فصل سیزدهم بقاء نفس.
فصل چهاردهم شرح حال نفس پس از مرگ.
فصل پانزدهم مباحث خیر و شر.
فصل شانزدهم مقامات عارفان.
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه 2511- 2514.
صدرالمتالهین از این کتاب یاد کرده و آقای مشکوه در مقدمه دره التاج نوشته‌اند: قطب‌الدین مطالب فلسفی را از شجره الهیه و…ترجمه کرده است (مقدمه ج اول دره التاج چ تهران).
در برخی از مدارک و نسخ‌ها نام این کتاب رسائل الشجره الالهیه ثبت شده.
آغاز رساله یکم: الرساله الاولی فی المقدمات و تقاسیم العلوم و هی تشتمل علی فصول، الفصل الاول فی صفه الحکمه و شرح احوالها الممدوحه، اعلم ان العلوم الحکمیه قدسها الله علی اختلاف انواعها… .
آغاز رساله سوم: بسمله. الحمد لله العزیز شانه العظیم برهانه الفائق سلطانه، المنزه عن وزن الاجسام، المحرک لا بالاتصال و المماسه عالم الاجرام…الرساله الثالثه فی الاخلاق و التدابیر و السیاسات، و اذ قد فرغنا من مباحث الاصل فلنشرع الآن فیما یفرع عن هذه الشجره من الاشجار و الاغصان…قال ابونصر الفارابی ینبغی لمن اراد ان یشرع فی الحکمه ان یکون شابا صحیح المزاج… .
انجام رساله سوم: …و ینبغی ان یشتبث فی اتصال جمیع الخیرات و المنافع بمنبع الخیر المطلق و هو الباری عز شانه و تقدست اسماوه.
در نسخه ش 1838 کاتب در پایان این رساله نوشته: تمت رساله الاخلاق بحمد الله تعالی و منه، و الصلوه علی خیر خلقه محمد و آله و صحبه اجمعین علی ید الفقیر الی الله الروف عبدالرحیم بن معروف عفی الله و لوالدیه و احسن الیهما و الیه.
آغاز رساله چهارم: الرساله الرابعه من رسایل الشجره الالهیه فی علوم الحقایق الربانیه، فی العلوم الطبیعه و کشف اسرار قواعدها و تشیید احکام مبانیها و مقاصدها. بسمله. اللهم یا ذا الطول العظیم و الامر الحکیم. و یا واهب الحیوه العقلیه و مفیض الانوار القدسیه، و مکمل النفوس الانسیه…الرساله الرابعه فی العلوم الطبیعیه و النفوس الانسیه…الرساله الرابعه فی العلوم الطبیعیه و کشف اسرار حقایقها و قواعدها و تشیید احکام مبانیها و مقاصدها و التنبه علی جوهرها و قلایدها علی الوجه الاتم الاکمل و الرای الاصوب الافضل، مع ایضاح المعضلات و حل المشکلات… .
انجام رساله چهارم: …عن اختلاف انواع الحیوانات و خواصها و البحث عن هیاتها و افعالها و ماآتاها جل جلاله من العجائب و وهبها من الغرایب، و الله اعلم بالصواب، تم الکتاب فی العشر الاول من شعبان من الله علینا بالمغفره و الرضوان. و الصلاه و السلام علی افضل الانس و الجان محمد مصطفی من بنی عدنان و علی آله و عترته و ولی الکرم و الاحسان. سنه تسع و خمسین و ثمانمئه.
آغاز رساله پنجم: الرساله الخامسه فی العلوم الالهیه و الاسرار الربانیه. بسمله. الحمد الله الذی غرفت فی بحار معرفته عقول العقلاء و تاهت فی کنه حکمته و عظمته افهام الفهما…الرساله الخامسه فی العلوم الالهیه و الاسرار الربانیه، و هو علم ما بعد الطبیعه من کتاب «الشجره الالهیه» و لیس ورائه فی مرتبه الشرف علم، لان شرف العلم شرف معلومه، و المعلوم فی هذا العلم هو ذات- الذوات و حقیقه الحقایق و هو الباری… .
انجام رساله یکم: …و اما اقسام آله الحکمه اعنی المنطق فهی تسعه اقسام. ترکناها کما ذکر…فالان نشرع فی الرساله الثالثه فی الاخلاق و التدابیر و السلام علی خیر الخلایق محمد و آله و اصحابه اجمعین.
وضعیت استنساخ نسخه: نام کاتب ندارد.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ تحریری.
يادداشتهاي مربوط به عنوانهاي مرتبط: ‏
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1روی ص 66 عنوان رساله 4 نوشته و رساله خود از ص 67 آغاز شده.
يادداشت عمليات: ‏
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: شجره الهیه مشتمل است بر پنج رساله: رساله یکم در مفدمات و تقاسیم علوم، در دو فصل: فصل یکم در تعریف علم حکمت.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ‭‬فصل هفدهم جن و دیوان.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: به نوشته مرحوم دری، شهرزوری در این کتاب خرده‌گیری‌های امام فخر رازی را بر اشارات و نیز پاسخ‌هی خواجه نصیرالدین را نقل کرده اما از خواجه نامی نبرده. از مقاومات شیخ الهی مکرر یاد کرده و از رسائل اخوان الصفا بدین گونه نقل می‌کند: «قال صاحب اخوان الصفا».
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): فلسفه
تاريخ: 20121023
محل و شماره بازیابی: 125895