القاموس المحيط(از: محمدبن يعقوب ملقب به مجدالدين)

نبذة عن كتاب القاموس المحيط(از: محمدبن يعقوب ملقب به مجدالدين)

شماره بازیابی: 166خ
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR ‮‭10-23901
زبان اثر: عربي
سر شناسه: ف‍ی‍روزآب‍ادی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ی‍ع‍ق‍وب‌‏‫، 729 -‏817ق.
عنوان و نام پديدآور: القاموس المحیط/ از: محمدبن یعقوب ملقب به مجدالدین
کاتب: احمدبن حسین کیوانی.
قطع: ‮رحلی. ‭30/5‬*‭21‬سم. ‭31‬س.‬
يادداشتهاي کلي: به دستور علی افندی از مشایخ طریقه مولویه در قاهره نوشته شده.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 3کتبه اضعف الکتاب احمدبن حسین الکیوانی من تلامیذ الفاروقی ثم الانیسی احسن الله تعالی الیهما و کان الفراغ منه فی اوایل شهر رمضان… سنه 1114 برسم الجناب المحترم غواص بحار الدقایق المثنویه صدر مشایخ الطریقه المولویه الجامع بین العلوم… علی افندی… و ذلک حال کونی فی القاهره… حرسها الله تعالی.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: مولف در 8 سالگی از موطن خود کازرین برای تحصیل علم به شیراز و از آنجا به عراق (عرب) و پس از چندی اقامت و تحصیل در مدرسه نظامیه بغداد، به گردش در بلاد پرداخت. در 796ق. به زبید سفر کرد و مورد اکرام اسماعیل اشرف قرار گرفت. اشرف که فرمانروای آن ملک بود، نزد وی به تحصیل پرداخت و صاحب قاموس در آنجا رحل اقامت افکند و عهده‌دار منصب قضاء گردید و هماره در علم لغت و حدیث و تفسیر مرجع عصر خویش بود. در مورد سال وفات وی تردید میان 816و 817ق. از تاج العروس و معجم المطبوعات نقل گردید. زرکلی 1316م. و حاجی خلیفه 1317م. ضبط کرده‌اند.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ و ثلث به شیوه ترکی.
تزئینات نسخه:صفحه اول دارای یک سرلوح مذهب نقاشی شده با آب طلا و لاجورد و شنگرف است. همه صفحات دارای جدول با قلم آب طلایی و لاجوردی و قرمز است.
نوع کاغذ:آهار شکری سیر.
تزئینات جلد:تیماجی سوخته قرمز رنگ دارای ترنج در میان دونیم‌ترنج و لچکی کلاس گل و بوته برجسته و روی برگردان آن نیز دو لچکی و یک نیم‌ترنج کنده‌کاری و طلایی هست.
نک: اعلام زرکلی به نقل از بغیه الوعاه، ص117؛ العقود اللولویه ص 264، 278و 279؛ مقدمه تاج العروس ج1؛ کشف الظنون؛ معجم المطبوعات.
نسخ قاموس بطور مکرر بر مولف قرائت شده و آخرین نسخه‌ای که با مولف مقابله شده، تاریخ کتابت آن 813ق. و مشتمل است بر زیاداتی که در نسخ دیگر حتی نسخه‌ای که به خط مولف در قاهره است موجود نیست نسخه ایخر در 4 مجلد و در مدرسه باسطیه است و پیداست که مولف در اواخر عمر آن را نگاشته اما چیزی که در این نسخه باعث شگفت و تردید است آن است که سبک جملات و تعبیرات کتاب از ماده «قمین» باب نون، تا پایان کتاب با سبک تالیف قاموس اختلافات فاحشی دارد، در این قطعه تقدم و تاخیر و زیاده و نقصان فراوان دیده می‌شود، رموزی که مولف در سراسر کتاب بدان ملتزم است و در مقدمه توضیح داده، و نیز مقیاس‌هایی که معمولا برای تعیین اوزان می‌آورد، به کار نرفته و به عکس کلماتی که بدون رمز می‌آورد در این قسمت رمز یاد گردیده مثلا برای جبل «ل» و برای حدیث «ث» آورده است و نیز اختلافات دیگری که تقریبا موجب قطع است به اینکه این قطعه کار مولف قاموس نیست و در نوشته او تغییری داده شده است سیوطی در مزهر اللغه گوید: با همه همتی که فیروزآبادی در جمع لغات نادر و دورافتاده و غریب کرده، باز مقدار فراوانی از او فوت شده تا بدانجا که مرا بر آن داشته که ذیلی برای قاموس تهیه کنم. (نک: کشف الظنون)
علاوه بر آنهایی که سیوطی یادآور شده، در کتاب قاموس، اغلاط و تحریفات فراوان یافته‌اند و روی بر هم درباره اغلاط و نقایص فاموس و همچنین شرح و تلخیص و ترجمه و حاشیه قاموس یا محاکمه بین آن با صحاح، کتب فراوانی تالیف شده است. (نک: کشف الظنون).
ناگفته نماند که مولف معجم المطبوعات گویا به پیروی کشف الظنون، نام کتاب قاموس را این‌گونه ضبط کرده: القاموس المحیط و القابوس الوسیط الجامع لما ذهب من کلام العرب شماطیط، اما مولف تاج‌العروس نام کتاب را همان القاموس المحیط و بقیه جمله بالا را زاید دانسته (نک: مقدمه جلد اول تاج‌العروس).
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1دو برگ ضمیمه نسخه است و روی آنها سرگذشت فیروزآبادی به خط نستعلیق نوشته شده. کاغذ این دو برگ جدید و قطع آن کوچک‌تر از قطع کتاب است.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد چهارم، صفحه 3150-3151.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: به گفته زرکلی مشهورترین مولفات فیروزآبادی کتاب القاموس المحیط است. وی در دیباچه قاموس رئوس مزایای تالیف خود را بر کتاب صحاح و تهذیب یادآور شده و ادعا کرده که صحاح بسیاری از لغات را فاقد است بدین‌گونه که یا اصلا لغتی را نیاورده و یا معانی غریب آن را مهمل گذارده است و خود این‌گونه موارد را با قلم قرمز مشخص کرده است (البته این علامت فقط در نسخه اصل و چه بسار در بعضی نسخ دیگر که از روی نسخه اصل رونویس شده وجود داشته و اما در اکثر نسخ و مخصوصا نسخ چاپی این نکته رعایت نشده است) در کشف الظنون آمده: «زیادات قاموس بر صحاح چندان است که اگر مجزا گردد خود کتابی در حجم صحاح خواهد بود».
تاريخ: 20130821
محل و شماره بازیابی: 163203