الكواكب الدريه (تخميسات…)

نبذة عن كتاب الكواكب الدريه (تخميسات…)

شماره بازیابی: 182خ
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR ‮‭10-23917
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: الکواکب الدریه (تخمیسات…)
تاریخ کتابت: گویا قرن 8ق.
قطع: ‮رحلی. ‭24‬*‭35‬سم. ‭83‬ص. سطور وسط نسخه، ‭20‬س.‬
يادداشتهاي کلي: در پایان نسخه تاریخ 767ق. دیده می‌شود و معلوم نیست تاریخ تالیف است یا کتابت نسخه.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:الحمدلله الذی اوجب حمده… اما بعد فلما رایت جماعه من الفضلاء کل بذل جهده فی تخمیس القصیده المسماه بالبرده و رای کل انه قد بلغ ما قصده احببت ان اجمع ما خمسوه لیکون لی فی القیامه عمده و جمعت فی هذه الاوراق ما خمسوه فکانت خمسه فی العده فالتخمیس الاول…
وضعیت استنساخ نسخه: این نسخه به قلم یکی از استادان خط کتابت شده و شاید از گردآورنده تخمیسات است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ و ثلث بسیار زیبا.
تزئینات نسخه:ص1و 2 دارای کتیبه و حواشی مذهب و نقاشی شده با آب طلا و شنگرف و زنگار است. در کنار هر یک از این دو صفحه یک ترنج طلایی است که در میان آن با شنگرف و زرنگار و آب طلا گل و بوته‌کاری شده. در اطراف دیگر صفحات نیز اشعار گل‌های مربع و مدور کوچک آب طلایی است که خطوطی با لاجورد و شنگرف دارد. در زمینه ترنج طلایی کتیبه بالای صفحه اول «بسمله» و در زمینه ترنج طلایی زیر همین صفحه جمله «الله و لا سواه» نوشته شده، بر پشت نخستین برگ، نام قصیده «الکواکب الدریه فی مدح خیر البریه» با قلم ثلث آب طلایی و درشت نوشته شده. در وسط همین برگ ترنجی است که روی زمینه طلایی آن با قلم ثلث و سفیدآب نوشته شده: «برسم المقام الاعظم سیدنا و مولانا السلطان المالک (در اینجا یک کلمه است که هنوز نخوانده‌ام) العرب و العجم اعز الله…» (در اینجا نیز کلمه‌ای بوده است که خوانا نیست).
صفحه آخر دارای جدول وسیع طلایی و یک ترنج گل و بوته‌کاری هست.
نوع کاغذ:سمرقندی شکری‌رنگ.
تزئینات جلد:تیماجی قهوه‌ای روشن، با عطف و حاشیه از تیماج قرمز.
عین نوشته پایان نسخه پس از آخرین بیت قصیده برده (ذیل ص82) که به قلم ثلث درشت است چنین است:
«کملت البرده و تخمیساتها بحمدالله و عونه و حسن توفیقه نهار یوم الجمعه سادس شهر جمادی الاولی سنه سبع و ستین و سبعمایه و صلی‌الله علی محمد و آله و سلم».
پنج تخمیس موجود در این نسخه بدین ترتیب نوشته شده است: در هر صفحه دو بیت قصیده برده با تخمیس‌های آن یاد شده و دو بیت مزبور به قلم ثلث درشت و سیاه، یکی در میان از صفحه و دیگری در پایین صفحه نوشته شده و تخمیس‌های هر بیت (3 مصراع اول هر یک پهلوی هم به طور مجزا از یکدیگر و بدین ترتیب آمده«
تخمیس 1و2و3 به ترتیب در وسط و هر سه با یک قلم ثلث سیاه هستند (جز آنکه تخمیس 2 با قلم قرمز است).
تخمیس 4 در طرف راست و تخمیس 5 در طرف چپ نوشته شده.
ابیات قصیده اصل همان‌گونه که یاد کردم با قلم ثلث درشت نوشته شده اما گاه در یک سطر تمام نمی‌شود و بقیه آن در گوشه صفحه (در بالا یا پایین بیت) آمده است.
در صفحه اول ترجمه برخی از ابیات و گاه ترجمه برخی از لغات آنها در زیر سطر با خط شکسته تازه‌تر از خط نسخه نوشته شده.
گوشه چند برگ اول مندرس و وصالی شده است.
نک: دانشگاه 2/ 715-722؛ کشف الظنون، قصیده البرده؛ ظاهریه (شعر)، ص 70-72؛ دارالکتب 1926، ج 3/ 49-52.
1. تخمیسی است با این مطلع:
مابال جسمک موقوفا علی السقم / و ما الطرفک فی الدیجور لم ینم
این تخمیس را مولف فهرست دارالکتب (س 1926، ج3، ص49) از علاءالدین ابوالحسن علی بن زکریا بن اسماعیل السعودی داودی داند و گوید برخی نیز آن را از ناصرالدین فیومی دانسته‌اند. گردآورنده کتاب حاضر نیز این تخمیس را از فیومی دانسته و در فهرست کتب ظاهریه در دو جا (ص72و 70) بدون ذکر سراینده یاد شده.
2. تخمیسی است با این مطلع:
یا من غدا همائما حیران لم ینم / علام اجریت دمع العین کالعنم
این تخمیس از علاءالدین علی بن امین الدین (در فهرست دارالکتب: راس الدین) سالم الغزی، (در فهسرت دار الکتب: سالم بن عبدالناصر الکنانی المغربی). غزی پیش از آغاز تخمیس قصیده، این پنج مصراع را افزوده:
من بعد حمد الهی باریء النسم / مع الصلوه علی المختار ذی الکرم
و آله الطاهرین الاصل و الشیم / و صحبه خیر صحب الرسل کلهم
اقول نظما غدا بالمدح ذا عظم
3. تخمیس با این مطلع:
بان التصبر بین البان و العلم / و بان وجدی و ما وجد بمنکتم
سراینده این تخمیس شمس‌الدین محمدبن منصور بن عباده الشهیر به ابن الصارح است.
4. تخمیس با این مطلع:
ما بال قلبک لا ینفک ذا الم / مذبان اهل الحمی و البان و العلم
گردآورنده تخمیسات حاضر، این تخمیس را اثر شهاب‌الدین احمدبن محمد الاذرعی دانسته و صاحب فهرست دارالکتب گوید: سراینده آن ناصرالدین محمدبن عبدالصمد فیومی (مذکور قبلا) است.
5. تخمیس با این مطلع:
هل لی الی اثلات (در نسخه ما: اثبات) البان و العلم / من عوده (در نسخه ما: دعوه) فعسی اشفی من السقم.
گردآورنده کتاب حاضر این تخمیس را از علامه دمیاطی یاد کرده و در فهرست دارالکتب به شهاب‌الدین احمدبن محمد سالم (در فهرست دارالکتب: احمدبن مجدالدین سالم اذرعی) منسوب گشته و در عوض تخمیس دیگر که آغاز آن چنین است:
علام دمعک منهملا بمنسجم / کساه لون احمرار حرقه الندم
از آن شهاب‌الدین احمدبن منصور بن صارم الدمیاطی معروف به ابن حباس یاد شده.
در فهرست دانشگاه و در کشف الظنون از چندین تخمیس «برده» یاد شده. در فهرست دارالکتب مجموعه‌ای است دارای 69 تخمیس که بیشتر آنها را جایی دیگر ندیدم.
تخمیس‌های مذکور در آن فهرست عبارتند از:
1. تخمیس سیدشریف احمدبن مترجم، که مطلعش این است:
عرج علی العلم السعدی بالعلم / و اسمع انینا خفیا زاید الالم
و تا 69 تخمیس ذکر شده.
گردآورنده کتاب حاضر نام خود را یاد نکرده و از نوشته او در دیباچه استنباط می‌گردد که شماره تخمیسات قصیده برده را منحصر در همین پنج تخمیس مذکور در کتاب دانسته.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1بر پشت آخرین برگ، نوشته‌هایی چند بوده که بعد آن را تراشیده‌اند و چیزی از آنها خوانده نمی‌شود.
يادداشت عمليات: در بیشتر صفحات علایم رطوبت در قسمتی از برگ دیده می‌شود اما به سطور و نوشته‌ها آسیب نرسیده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد چهارم، صفحه 3161-3168.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: قصیده برده تخمیسات و تسبیعات فراوان دارد و در کتاب حاضر، خود قصیده برده و پنج تخمیس آن گردآوری شده و گردآورنده آن در نسخه یاد نشده. در این تخمیسات بیت چکامه بوصیری مصراع چهارم و تجم است.
تاريخ: 20130825
محل و شماره بازیابی: 163227