ال‍تبصره في الهيئه(شمس‌الدين محمد بن احمد بن ابي‌بشر المروزي خرقي)

نبذة عن كتاب ال‍تبصره في الهيئه(شمس‌الدين محمد بن احمد بن ابي‌بشر المروزي خرقي)

شماره بازیابی: 3936/1
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36411‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: ال‍تبصره فی الهیئه/ شمس‌الدین محمد بن احمد بن ابی‌بشر المروزی خرقی
تاریخ کتابت: قرن 11ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 1 – 132.
قطع: ‮خشتی. ‭13‬*‭19‬سم. ‭490‬ص. ‭24‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1الحمدلله حمد الشاکرین… و بعد فان العلماء… کانوا قبل زماننا هذا مستوفرین علی جمع العلوم… اذ کانت اوقاتهم صافیه عن الشوائب و الان فقد نامت سوق العلم و الحکمه و بارت بضائع اهلها… الامیر الاجل السید شمس‌الدین قوام الاسلام… عمده الملوک و السلاطین علاءالدوله فخرالملک ابوالحسن علی بن الصاحب نصیرالدین محمود بن ابی‌نوبه المظفر ادام الله علوهما و قد کنت احدت نفسی… فی ان اجمع برسم خدمته کتابا فی الحکمه و کانت العوائق یعترض دون هذه الامنیه و الان فقد اشتغلت بتالیف کتاب فی علم المنطق… غیر ان ذلک الکتاب یقتضی برهه من الایام… و لما قرب قدومه المیمون… فاخرت الکتاب المذکور و الفت هذا الکتاب فی علم الهیته… مقتدیا بابی علی بن الهیثم فی تقسیم الافلاک کلها من الحوامل و التداویر… دون الاقتصار علی الدوائر المتوهمه… کما هو داب اکثر المتقدمین اذ ذاک هو فی الحقیقه اشاره الی کیفیه حرکات الافلاک و کمیتها دون البحث عن اوضاع الافلاک علی الهیئه التی یتصور معها حرکات الافلاک علی النظم الموجود و سمیته کتاب التبصره فی علم الهیئه و اجتهدت فی الاختصار و من اراد التناهی فی هذا الفن فلیتامل کتابی الموسوم بمنتهی الادراک فی تقاسیم الافلاک فانه لا یکاد یستغنی فی هذا الفن من ذاک… .
2… و المنجمون یقسمون کل ساعه من الساعات بستین قسما سمی کل قسم منها دقیقه علی ماجرت عادتهم فی قسمه الدرج و اجزائها بالاجزاء الستینیه و حین انتهی الی هنا فلنختم الکلام علی نعمه تم الکتاب… علی ید… ابن حیدر المدعو بعباس القمی ثم الاصفهانی فی سنه ثلث و ستین بعد الالف من الهجره.
نوع کاغذ:نخودی آهار مهره شده.
تزئینات جلد:تیماجی مشکی با ترنج و نیم ترنج ضربی.
بر پشت برگ آخر نیز چند یادداشت پزشکی با قلم تازه دیده می‌شود.
نک: بروکلمان، ج1 ص624 و ج2 ص278؛ و ذیل، 1/ 863؛ کراوزه، 484؛ تاریخ علم الفلک، 142.
در کتابخانه دانشگاه تهران فیلم همین نسخه و نیز نسخه‌ای دیگر از تبصره موجود است (ش 5399).
خرقی در دیباجه از کتابی در منطق که در دست تالیف دارد و به دلیل اشتغال به تبصره، تکمیل آن را به بعد موکول ساخته و نیز از کتابی در حکمت که می‌خواسته بنام امیر مزبور بنگارد و نتوانسته یاد می‌کند.
تبصره در دو قسم است (قسم اول در 22 باب و قسم دوم در 14 باب) و خرقی در تالیف آن از شیوه ابن هیثم پیروی کرده و در تعیین عرض بلاد شیوه مجسطی را بکار برده است.
ویدمان مقدمه تبصره را ترجمه کرده (تراث العرب: 366).
حاشیه شمسیه، ص 152.
طبیعه الماء/ قاضی بن کاشف‌الدین یزدی، ص 153 – 159.
تنازع عاملین (تطبیق فلسفی)، ص 160 – 163.
شرح حورائیه، ص 164 – 171.
دستورالعمل تب، ص 173 – 207.
اعتقادات/ صدوق محمد بن علی، ص 217 – 314.
شرح یک مسئله فقهی، ص 320.
تحفه شاهی/ عمادالدین بن علی استرآبادی، ص 327 – 331.
مخارج حروف، ص 332.
العنایه و القضاء، ص 333.
عوامل منظومه، ص 334 – 335.
آداب المتعلمین/ منسوب به خواجه نصیر طوسی، ص 337 – 355.
الرساله الذهبیه/ منسوب به امام علی بن موسی الرضا، ص 337 – 355.
قصیده عینیه، ص 383 – 384.
قصیده قافیه، ص 385 – 387.
حاشیه اللمعه الدمشقیه، ص 389 – 486.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق و نسخ با چند قلم.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1بر پشت نخستین برگ دفتر، ترجمه خرقی مولف تبصره فی علم الهیئه (شماره یکم) به خط مرحوم تنکابنی و نیز تملکی است بدون نام مورخ 1271ق.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 4988-4992.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: خرقی این کتاب را برای علاءالدوله فخرالملک ابوالحسن علی بن الصاحب نصیرالدین محمود بن ابی‌نوبه المظفر و پس از منتهی الادراک نوشته و در دیباجه تبصره می‌گوید: «استقصاء در این فن را به آن کتاب رجوع کنید».
صحافي شده در اين جلد: شرح دیباجه تحریر القواعد، ص 136 – 150.
تاريخ: 20140602
محل و شماره بازیابی: 125970