بيان الحق بضمان الصدق(ابوالعباس فضل بن محمد لوكري)

شماره بازیابی: ‮‭3941/1‬‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36456‬‬
زبان اثر: عربي
سر شناسه: ل‍وک‍ری‌، ف‍ض‍ل‌ ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د، ق‍رن‌ 5ق‌.
عنوان و نام پديدآور: بیان الحق بضمان الصدق/ ابوالعباس فضل بن محمد لوکری
تاریخ کتابت: قرن 12ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 1 – 279.
قطع: ‮نیم خشتی. ‭13‬*‭20‬سم. ‭304‬ص. ‭13-19‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: انجام:ثم کیف یتولد من الاعداد حراره و بروده و ثقل و خفه… فان بطلان هذه مما یستغنی عن تکلف ابانه… فیکون المبادی لیست اعداد بل اعداد و کیفیات و امور اخر و هذا محال عندهم، ثم کتاب مابعد الطبیعه المشتمل علی العلم الکلی و لله الحمد و المنه.
آغاز بخش دوم:المقاله الثامنه فی بیان معانی کتاب الربوبیه المسمی اثالوجیا فیه ثلاث مقالات. ان النظر فی اثبات المبدا الاول هو من العلم الذی سمی مابعد الطبیعه و هو علم الالهی العام الذی موضوعه الموجود بما هو موجود مطلقا لکن النظر فی صفات هذا المبدا و خواصه هو من العلم الذی موضوعه المفارقات و هو العلم الربوبی و جرت العاده بان یجعل هذا العلم جزءا آمن من علم ما بعد الطبیعه للاختصار لا للوجوب و هو یشتمل علی کح فصلا… .
انجام:… و یکون الفائده فی العباده للعابدین فهما یبعتی فهم السنه و الشریعه التی هی اسباب و جودهم و بما یقربهم عند المعاد من الله زلفی برکاتهم و الحمدلله رب العالمین.
آغاز:الرساله الملحقه بالربوبیه بسمله الحمدلله کما هو اهله فی ذکر بیان مسائل و نکت من علم ما بعد الطبیعه یجری مجری الاسرار منها بعضها فی صفات الباری تعالی و خواص افعاله و بعضها فی ذکر العقول الفعاله و لوازمها و بعضها فی مباحث الامور النفسانیه من الشعور بالذات و الرجوع الی الذات و بعضها فی الاوهام الغیبیه و تاثیراتها و فی فنون شتی من هذا العلم و هی تشتمل علی اربعه ابواب و کل باب یشتمل علی فصول… .
انجام:… تمت الرساله الملحقه و الحمدلله حق حمده و الصلوه علی محمد و آله
آغاز رساله اخلاق (=آخرین بخش بیان الحق):الفصول المنتخبه من رساله الاخلاق بسمله هذه جمل و فصول منتخبه من علم الاخلاق یشتمل علی اکتساب فضائل النفس الانسانیه و الاجتناب من… عاداته السیئه بالعادات الحسنه و فی عقد المدینه الفاضله و عقد البیت و سیاسته اهلها و کلها مجموعه فی هذه الرساله فی خمسه ابواب… .
تزئینات متن:عناوین شنگرف.
نوع کاغذ:فرنگی شکری رنگ.
تزئینات جلد:تیماجی قرمز.
نک: بروکلمان تعلیقات، ص 831؛ ذیل یکم: (1237Slli)؛ فهرست فیلم‌های دانشگاه، 1/ 291.
ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 5001-5003.
بخش اول. الهیات یا مابعد الطبیعه بالمعنی الاعم و به تعبیر لوکری: «العلم الکلی الذی یتضمن تصحیح مبادی جمیع العلوم» و یا: «العلم الالهی العام الذی موضوعه الوجود بما هو موجود مطلقا».
این بخش دارای هفت مقاله است در 41 فصل و مولف خود فهرست فصل‌های این بخش را در آغاز یاد می‌کند.
آغاز جزء 3= الهیات عام: الحمدلله رب العالمین… هذا هو الجزء الثالث من الکتاب المولف فی العلوم الحکمیه الذی سمیناه بیان الحق بضمان الصدق و قصدنا ان نتکلم فیه فی اصول العلم الالهی علی سبیل التلخیص… بشرط ان لا یجمل شیء من قوانینه و لا یطول الکلام فیه بذکر فروعه الا فی فصل واحد و هو فی حال النفس الانسانیه عند معادها اذا انقطعت عنه العلاقه البدنیه انها کیف حالها عند ذلک من العلم و الجهل بالاشیاء و علی ان نحو یکون علمها و معرفتها فان هذا شیء لم یجزی العاده بذکره فی الکتب الموجوده فی ایدی الناس بل اکثر ما ذکر من حالها بعد المفارقه هو حال لذتها و سعادتها و شقاوتها و اهمل ذکر علمها و معرفتها و تقلب احوالها فراینا ان نشبع الکلام فی هذا الفن بذکر هذه الزیاده و ان نلحقها بهذا العلم اذ هو علم المفارقات و النفس مفارقه خصوصا فی معادها و هذا الکتاب ینقسم الی کتابین احدهما فی علم ما بعد الطبیعه و هو العلم الکلی الذی یتضمن تصحیح مبادی جمیع العلوم و الثانی هو المشتمل علی معانی کتاب الربوبیه المسمی تئولیوجیا و ان کان قد یقع اسم مابعد الطبیعه باصطلاح القوم علی جمیع اجزاء العلم الالهی العام فان هذا التقسیم فی هذا الموضع نافع و هو فی اثبات المبداء الاول و صفاته و اثبات سائر المفارقات و راینا ان نلحق بعد لک بهذا الفن فصولا متبرعه… من علم الاخلاق فی اکتساب الفضائل النفسانیه و عقد المدینه الفاضله ثم نختم الکتاب فی مسائل و نکت من علم مابعد الطبیعه یجری مجری الاسرار… منها بعضها فی صفات الباری تعالی و تقدس و بعضها فی العقول الفعاله و النفوس السماویه و بعضها فی الامور النفسانیه و هناک یکون تمام الکتاب… و هذا حین نبتدیء بعلم مابعد الطبیعه و الشروع فی ایراد فصوله… بیان کتاب مابعد الطبیعه… و هو العلم الذی یتضمن جمیع المقدمات المحتاج الیها فی جمیع العلوم سبع مقالات.
بخش دوم – کتاب الربوبیه المسمی اثالوجیا (=الهی بالمعنی الاخص=الکتاب الثانی المشتمل علی کتاب الربوبیه) اینها تعبرات مولف است از بخش دوم کتاب حاضر. مولف این بخش را از آن رو از بخش اول جدا کرده که موضوع آن مفارقات است نه موجود مطلق، در این بخش سه مقاله است در 21 فصل (فهرست فصل‌ها را مولف خود در آغاز این بخش آورده).
لوکری در آغاز جزء 3 بیان الحق می‌گوید: «همه مباحث فلسفی در این کتاب ملخص و کوتاه است مگر مباحث نفس که آن را با تفصیل و اشباع تمام بر مباحث بخش مفارقات افزودم (صفحه اول نسخه حاضر) و در این بخش در فصل 23 درباره نفس انسان سخن گفته اما برخلاف نویدی که در آغاز می‌دهد به تفصیل نپرداخته است و خود در پایان فصل نفس می‌گوید:
«و هذه جمله لها تفصیل و المستبصر یقنع بذلک و ان کنا وعدنا ان انشبع الکلام فیه لکنا لما راینا الکل مجموعا فی هذا القدر اثرنا الاقت صار علیه».
بخش سوم: الرساله الملحقه بعلم الربوبیه
لوکری در این بخش در پاره‌ای از مسائل فلسفه الهی که در دو بخش نخست نیز یاد شده و برخی دیگر از مبادی و کلیات علم ربوبی به وجهی دیگر سخن می‌گوید.
این بخش دارای چهار باب و هر باب دارای چند فصل است:
باب اول: صفات باری در 11 فصل، (1. علم الباری 2. ارادته 3. قدرته 4. حکمته 5. جوده 6. بیان خیره 7. تقدمه 8. فیضان نور وجوده 9. بیان خاصیه وجوده 10. بیان انه یلزم عن الواحد واحد 11. بیان انه لا یلزم ذاته تکثر من صفاته.
باب دوم عقول در 9 فصل: (بیان معنی العقل البسیط 2. بیان فعل عقلیته تعینه 4. اثبات العقول الفعاله… علیه خمسه براهین 5. خواص العقول الفعاله 6. الافعال الصادره عن الاوائل 7. بیان امکان العقول الفعاله 8. فی انه لا یسبق العقول الفعاله عدم 9. احوال الاجرام النیره.
باب سوم نفوس دارای هشت فصل: (1. اثبات النفوس السماویه بطریق کلی 2. اثبات النفس الانسانیه 3. فی بیان ان للنفس الانسانیه غایه ما 4. فی بیان ان النفس تدرک الاشیاء لیستکمل 5. ان للنفس کمالا غیر الهیئه البدنیه 6. ان حرکه النفس تسخیریه اضطراریه 7. بیان الادراک بالحقیقه للنفس 8. فی بیان ان النفس لا تعرف ذاتها بالحقیقه الا بعد المفارقه.
باب چهارم ولایت و نبوت دارای چهارده فصل: (1. استعداد النفس لقبول الملکه الفاضله 2. فی بیان ان النفس الزکیه تدعو فیستجاب دعوتها فان لها تاثیر فی المزاج 3. بیان ان النفس لیس مزاجا 4. بیان معنی ما یقال ان النفس ذات لها قوامها 5. بیان معنی شعور النفس بذواتها 6. فی حاجه النفس الی البدن 7. بیان معنی التصور العقلی البسیط للنفس 8. معنی تعقل الذات و الرجوع الی الذات 9. فی بیان العقل بالفعل اتصال للنفس 10. فی بیان انه کیف یتقبل بالعقل الفعال بعد المفارقه 11. فی انا هل نشعر بعد المفارقه بذواتنا المخصصه کما نشعر بها الان انی اذا عقلت النفس الانسانیه هل یحصل فی حیز العاقل منی غیر ذاتی 13. بیان حقیقه الثواب و العقاب 14. فی بیان ان للنفس سعاده اخریه.
بخش چهارم: رساله ملحقه فی الاخلاق=فصول منتخبه من رساله الاخلاق این رساله (=ملحق دوم) دارای 5 باب و هر باب دارای چند فصل است در نسخه حاضر علاوه بر افتادگی آخر، تشویشی در تعداد ابواب آن دیده می‌شود و پس از باب دوم در تدبیر منزل و سیاست مدن باب چهارم است در جزء ناطق نظری و فکری و عنوان آخرین فصل موجود چنین است: التعقل و الکیس یحتاج کل واحد منها الی استعداد طبیعی یفطر الانسان علیه.
لوکری تالیفی دیگر در فلسفه دارد به نام اسرار الحکمه که شرحی است به فارسی قصیده فارسی خود شامل منطق و ریاضی و تمام بخشهای فلسفه از این کتاب دو نسخه در این کتابخانه موجود است.
تالیفی دیگر نیز از او در دست است و آن فهرستی است که وی بر تعلیقات ابن سینا (بر نسخه روایت بهمنیار) نوشته است.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: ابوالعباس فضل بن محمد لوکری شاگرد بهمنیار است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: از بیان الحق تنها نسخه کاملی که می‌شناسیم نسخه مورخ 601ق (ش 250 دانشگاه) است در کتابخانه الهیات (تهران) نسخه‌ای است (ش695د) نزدیک به نسخه حاضر (جز اینکه بخش اخلاق در آن کامل‌تر است) بروکلمان نیز از نسخه ش 4900 پاریس یاد می‌کند.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: بیان الحق دارای سه بخش یا جزء است: منطق، طبیعی، الهی و جزء 3 نسخه جای سخن خود دارای چهار بخش است (دو جزء و دو ملحق) که اینک فهرست آن، مطابق موجود در متن کتاب یاد می‌گردد:
صحافي شده در اين جلد: ایام اربعه (یا) اربعه ایام/ میر محمدباقر داماد، ص 279 – 304.
تاريخ: 20141014
محل و شماره بازیابی: 126043