بيان المختصر(شمس‌الدين محمود اصفهاني (-749ق))

شماره بازیابی: 3983
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36533‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: بیان المختصر/ شمس‌الدین محمود اصفهانی ( -749ق)
تاریخ کتابت: قرن 8ق.
قطع: ‮وزیری. ‭16‬*‭15‬سم. ‭410‬ص. ‭29‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز: الحمدلله الذی اظهر بدایع مصنوعاته علی احسن النظام… اما بعد فقد تطابق قاضی العقل و هو لا یبدل و لا یعزل… علی ان ارجح المطالب… هو العلم لانه عمل القلب… و بما ضعف فیه من الکتب… مختصر منتهی الوصول و الامل فی علمی الاصول و الجدل… فتصدیت لان اشرحه شرحا یبین حقایقه و یوضح دقائقه غیر مختصر اختصارا تودی الی الاخلال… ساعیا فی حل مشکلاته… و تقریر معاقده و تحریر قواعده… و اسمیه بیان المختصر و اخدم به خزانه من خصه الله… بالسعادات المتظافره و هو المولی الصاحب المعظم… سلطان وزراء العالم رشید الحق و الدنیا و الدین… و ارجو ان یلاحظه بعین الرضا… و ها انا اشرع فی المقصود… قوله و ینحصر المختصر لا الاصول لان هذه القسمه قسمه للکل الی اجزائه و المبادی علی الوجه ذکره لا یکون باقسامها من اجزاء الاصول… .
انجام:… و فیما ذکرنا من الجهات المفرده ارشاد لما یترکب منها و الحمدلله الذی وفقنا لاتمامه حمدا یوازی مزید افضاله و انعامه.
نوع کاغذ:ضخیم شکری.
تزئینات جلد:تیماجی قهوه‌ای.
در یکی از دو یادداشت موجود بر یک برگ اضافی اول نسخه چنین آمده: «قال افضل المحققین مولا عضدالدین اطال الله بقائه لابد من مستلزم للمطلوب و الا لم ینتقل الذهن منه الیه…». (بنابراین یادداشت این نسخه پیش از سال 756ق که سال درگذشت عضدالدین است نوشته شده).
بر پشت نخستین صفحه کتاب دو بیت عربی به خط کهن و نیز تملکی است که آن را سیاه کرده‌اند.
از مزایای این نسخه، نقل فقراتی است از برخی از شروح نادر کتاب مختصر با نشانهای مختلف بر حواشی آن و از همه مهم‌تر شرح علامه حلی است که بسیاری از فقرات آن با نشان حلی نقل شده.
شروح دیگری نیز با نشان «عض، قب» یا «ق ق ب» و جز اینها نقل شده و غالبا نشان را بر بالای نوشته می‌آورد.
2در چند حاشیه، که به قلم کهن و شاید به خط کاتب متن است چنین آمده: قال الشارح دام ظله.
حاشیه‌هایی بدون نشان نیز در نسخه هست که برخی از آنها از نجم‌الدین سعید سعدی است که او از صدرالدین حدیثی نقل می‌کند. در یکی از این حواشی از امالی مصنف (ابن حاجب) یاد شده.
نک: بروکلمان، ذیل یکم، 537؛ کشف الظنون، 1855 و 1857.
بروکلمان از شرح اصفهانی بر مختصر تنها یک نسخه (نسخه جامع زیتونه تونس) یاد می‌کند و از وجود نسخه‌ای دیگر در جای دیگر نیز تا این زمان اطلاع ندارم. (شیوه یگانه‌ای دیده می‌شود بین دیباجه این شرح با دیباجه شرح مطالع و تجرید از اصفهانی مولف شرح حاضر زیرا بسیاری از جمله‌ها در این سه دیباجه یکی است.
شرح اصفهانی بر مختصر یکی از هفت شرح است که کرمانی در شرح خویش بر مختصر (النقود و الردود ش 3739) از آن بهره برده و در مقدمه آن کتاب از آن یاد می‌کند.
در شرح مبادی منطقی به تفصیل گراییده (اصفهانی اصول را از منطق جدا نمی‌داند و می‌گوید: اصولا تمام علوم استدلالی به منطق نیازمند است و از این سخن او در آغاز مبادی منطقی که اینک نقل می‌شود به دست می‌آید که وی غزالی را مبتکر آوردن قواعد مهم منطق در اصول می‌داند و لما کان الاصول علما استدلالیا و العلوم الاستدلالیه یحتاج الی المنطق ذکر المصنف القواعد المهمه من المنطق اقتدائا بالغزالی رحمه الله (برگ 7ب)) مسائل قضایا و انواع قیاس تا مغالطات را به ترتیب و مشروح آورده و از اشارات شیخ یاد می‌کند در پاره‌ای از مسائل اصولی به عقاید علماء شیعه اشارت دارد (در ضمن بحث درباره قتله عثمان می‌گوید: عده‌ای از اصحاب پیغمبر و از آن جمله عمار بن یاسر و عدی حاتم معتقد بودند که قتل عثمان نه ظلم است و نه فسق) اصفهانی در دیباجه تصریح می‌کند به اینکه این شرح را بیان المختصر نام نهاده و به دستور وقت رشیدالدین که با تکریم بسیار از او یاد می‌کند تقدیم داشته است. (بروکلمان به نام خاص کتاب و وزیری که کتاب به او هدیه شده اشارتی نکرده حاج خلیفه نیز از این نکته یاد نمی‌کند)
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ و تعلیق و نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1این نسخه ظاهرا در زندگی مولف کتابت شده و شاید اصلاحات و قلم خوردگی‌های موجود در پاره‌ای از صفحات با دست و یا نظر خود او انجام یافته.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: بر پشت نخستین صفحه کتاب تملکی است از سید محمدهاشم موسوی خوانساری.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: مجلس، ش 3739.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: شرح مختصر المنتهی در اصول فقه از ابن حاجب یا عنوان قال و اقول.
تاريخ: 20141029
محل و شماره بازیابی: 114176