بیان الاسرار (از: شیخ حسین شیخ ابدال زاهدی.)

نبذة عن كتاب بیان الاسرار (از: شیخ حسین شیخ ابدال زاهدی.)

شماره بازیابی: ‭3043/1‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-30330‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: بیان الاسرار [نسخه خطی]/ از: شیخ حسین شیخ ابدال زاهدی.
کاتب: ابراهیم بن زین‌العابدین اصفهانی نعمه اللهی.
تاریخ کتابت: 1290ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 1-359.
قطع: ‮نیم‌خشتی. ‭13‬*‭20/5‬سم. ‭432‬ص. سطور: مختلف. ‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1حمد و ثنائی که مقربان ملاء اعلی و منشیان عالم بالا و خلوت نشینان خطه غبرا نسخه‌ای از ادای آن عاجز آیند… اما بعد بر سالکان عارف و عارفان موحد پوشیده نماند که مضمون حدیث الشریعه اقوالی و الطریقه احوالی و الحقیقه حالی بر عالمیان ظاهر است بناء علی هذا حضرت امام ناطق… جعفرالصادق (ع) در صدد تبیین وی درآمده و معانی او را با عبارات مختلفه و اشارات لایحه بیان فرموده‌اند و فتح الباب خزائی او نموده و اعظم الموحدین و قطب المجتهدین شیخ زین‌الدین المشهور شهید ثانی توفیق تالیف یافته… .
2انجام شرح: … خواجه علی صفوی:
دین میطلبی ز راه حق دور مشو/ وز بهر جهان غافل و مغرور مشو
نور دو جهان طلب ز طاعت میکن/ در راه تو ظلمت است بی نور مشو
1آغاز خاتمه: خاتمه در میان مبدء و معاد انسان موافق مذهب اهل شریعت و طریقت… .
2انجام نسخه: … و شک نیست هر که ذات واحد را محیط شناسد بمجموع مظاهره.
خود او درباره شیوه این شرح و انتخاب ابواب گوید: «چهل باب از ابواب او را که بسرحد مآت رسیده و محتاج الیه سالکانست برگزیده بعبارت فارسی و الفاظ قریب بفهم شرح نماید و در ذیل هر باب آنچه از مشایخ عظام بالاصاله و یا با بالمشافهه (در نسخه: بالمشافهه) معلوم او شده باشد بنابر مصلحت وقت معروض نموده آید تا سالکان هدایت انجام و مجاهدان سعادت فرجام را از او حظی وافی و غنیمتی شافی نصیب گردد.
چون جام صفا نوشی از باده روحانی/ باید که یکی جرعه بر خاک من افشانی
و این تحفه سفید ببیان الاسرار مسما گشت».
ابواب آن بدین قرار است: معرفت، رضا، افتتاح الصلوه، صوم، حج، جهاد و ریاضت، اقتدا، توبه، ذکر، عزلت، صمت، نوم، زهد، تقوی، صدق، ورع، اخلاص، توکل، تفویض، یقین، حب‌الله، حب فی الله، شوق، راحت، حسن الخلق غض البصر، تکلیف، اخذ و عطایا، حزن، بر الوالدین، آفه العلما، معرفه الجمیل، مدح و ثنا، طمع، فساد، وسوسه، صفه‌الدین، حسد، خوف و رجاء، حقیقه العبودیه.
وی تمام متن یک باب را نخست نقل می‌کند و با عنوان شرح به ترجمه آن و سپس با عنوان «بیان» به تفسیر و توضیح و نقل سخنان دیگران و روایات دیگر می‌پردازد. پس از پایان شرح و بیان چهل باب خاتمه‌ای در بیان مبدا و معاد نهاده که ناقص است و ظاهرا بیش از این تالیف نشده و یا به دست کاتب نرسیده.
تزئینات متن:عناوین با خط اصلی به سرخی نوشته شده.
نوع کاغذ:فرنگی رگه‌دار و چهارخانه.
تزئینات جلد:مخملی به نقش داغ کرده.
گر بهم بر زده بینی خط من عیب مکن/ که مرا محنت ایام بهم برزده است
در حالت بی‌حالی و افسردگی (…!) تمام از ناملایمات ایام به خصوص از باب بلیه عام که در این سال می‌شود (!) کم نام بر تمام اهل ایران واقع گردید و قحط عظیم رخ نمود که هیچ بیننده‌ای نبیند انشاءالله تعالی که نصف ممالک ایران از درد جوع مردند و نصف از نصف دیگر که ربع باشد به ممالک فرنگستان و اروپا و انگلستان و روم و روس و افغانستان و طایفه ترکمانیه رفتند و بسیار دیگر به مرض حسبه (!) که اشد از طاعون بود مردند و در دارالخلافه طهران که مقر سلطنت عظما (!) بود در کوچه و بازار از مرده پشته‌ها و در خارج شهر و قبرستان کوه و تل‌ها و مناره‌ها بلند شده بود از بی‌کفایتی صدراعظم جدید ایران که میرزا حسین خان مشیرالدوله قزوینی اصل است لیکن تمام ناس به قدر قوه هریک نگاه داری دفن و کفن اموات کردند به خصوص از رجال دولت و گرانی جنس در دارالخلافه به حدی شد که گندم خرواری پنجاه تومان و جو خرواری چل تومان شد لاکن () قلیل ایامی که گندم و آردی که از آهک و گچ و زرت و بعضی چیزهای دیگر در آن بود از حاجی ترخان و سایر ممالک روسیه آوردند همین قدر بود که هرکس از آن نان خورد جان به در نبرد و مرد به خصوص فقرائی که از بلاد متعدده به دربار معدلت مدار پناه آورده بودند و از جانب دولت نگاهداری می‌کردند و از تمام تجار و متمولین پوله اعانت هواله () بودند به قدر صدهزار تومان پول اعانت فرستادند لیکن از این آرد و نام و آش در تمام مهمان‌خانه‌های دولتی روزی اقلا یکهزار نفر جان از ورطه دنیا بصاحل () آخر می‌برد و در سایر ولایات از قبیل خراسان و اصفهان و قم و کاشان و همدان کار مردم از گوشت حیوانات گذشت و به خوردن گوشت اطفال و اموات کشانید باری دریچه () حالتی با آنکه لله الحمد اسباب معیشت و گذران آماده و دلخاه () بود از افسردگی () ابنای جنس مشغول به تحریر این رساله شدم و شبها را اوقات صرف نویساندن می‌کردم تا آنکه به باطن اولیا و به لطف حضرت الله آن سال به سر رسید و سال سعید یکهزار و دویست و نود هجری رخ نمود و گرانی به ارزانی مبدل شد به قسمی که هیچکس تصور نمی‌کرد که باندک زمان این نعمت حاصل شود بلکه در چند سال دیگر محال می‌دانستند و الحال گندم خرواری چهار تومان و جو دو تومان و سایر حبوبات به همین قیاس است و اینک پادشاه جمجاه ناصرالدین شاه روانه تماشاخانه‌های فرنگستان و اصلامبول () باشد و در بیست و دوم شهر حال که صفر المظفر 1290ق. می‌باشد نقل مکان به قریه کند () و در چهاردهم شهر ربیع الاول اخبار دولتی نموده‌اند که در انزلی گیلان وارد کشتی بخار شده از سمت ارسیه مهمان دولتین می‌باشند و به اعتقاد خود شمشاه صفر () دو ساله می‌کنند تا چه مقدر شده باشد حرره اقل سادات حسینی ابراهیم بن زین‌العابدین اصفهانی () نعمت اللهی فی لیل سه‌شنبه شانزدهم شهر مذکور من شهور 1290ق.
نک: مقدمه آقای محدث بر شرح عبدالرزاق گیلانی بر مصباح الشریعه که با کوشش و تعلیقات ایشان چاپ شده و نیز لغت نامه دهخدا: زاهدی، شیخ حسین.
ترجمه توراه، ص 364-366.
منتخبات از تذکره الاولیای، ص 366-432.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: از سلسله النسب (تالیف دیگر مولف) چنین بر می‌آید که مولف از بازماندگان شیخ ابراهیم زاهد گیلانی عارف مشهور ق 7ق. بوده و پس از فتح قندهار در سال 1059ق. وارد دربار شاه عباس دوم شده و تا زمان شاه سلیمان (1077-1105ق.) نیز زنده بوده است. مصباح الشریعه را که منسوب به حضرت صادق (ع) است و در آغاز هریک از باب‌های آن «قال الصادق» دیده می‌شود، برخی از شهید ثانی و برخی از دیگران دانسته‌اند اما شیخ حسین زاهدی مولف شرح حاضر آن را سخنان صادق (ع) و گردآوری شهید ثانی دانسته است. وی از کتاب مصباح الشریعه که در صد باب است، 40 باب برگزیده (فهرست این ابواب را که خود شارح در ذیل دیباچه آورده در اینجا نقل می‌شود).
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق تحریری.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1کاتب در دنباله خاتمه بدون اشاره به تمام شدن و یا نشدن کتاب شرحی جالب توجه و مشتمل بر نکات تاریخی نوشته که عینا (با اغلاطی که دارد) نقل کرده می‌شود:
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه 4050-4053.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: شرح است بر 40 باب از ابواب مصباح الشریعه منسوب به حضرت صادق (ع).
صحافي شده در اين جلد: فهرست اسامی اقطاب و مشایخ عظام، ص 360-363.
تاريخ: 20130625
محل و شماره بازیابی: 112958