تحفه الغرائب (از: محمد بن محمد بن ابوسعید هروی (سده 9 و 10ق))

نبذة عن كتاب تحفه الغرائب (از: محمد بن محمد بن ابوسعید هروی (سده 9 و 10ق))

شماره بازیابی: 8881/4
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‏‫ ‏‫10-15266
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: تحفه الغرائب [نسخه خطی]/ از: محمد بن محمد بن ابوسعید هروی (سده 9 و 10ق)
کاتب: : کاتب و جامع: ابوطالب کشمیری نجفی در نیمه اول سده 12ق.
نام خاص و کميت اثر: 60ر – 60پ
قطع: ‏‫؛ قطع: یک، 73، یک برگ، 5/13*2/24، سطور و اندازه‌ها مختلف.
يادداشتهاي کلي: یادداشت پسر جامع نسخه سید مرتضی بن ابوطالب کشمیری نجفی در برگ 53پ مورخ 16 رمضان 1147ق در کربلا دیده می‌شود.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1آغاز موجود: باب دویم در طلب جاه و منصب عالی و تسخیر قلوب سلاطین و عوام الناس. جهت حصول این امور به عدد کبیر بخواند و عدد کبیر خمسین و سبع الف.
2فلینفق مما اتیه الله لا یکلف الله نفسا الا ما اتیها سیجعل.
تزئینات متن:عناوین در بخشهایی شنگرف.
تزئینات نسخه:سطور چلیپا و معمولی و گاهی بر عکس و بدون نظم و ترتیب.
نوع کاغذ:حنایی آهار مهره.
تزئینات جلد:تیماج قهوه‌ای جدولدار ساده. قطر: 8/1.
برگهای 6 و 7 و 61 جدید است و به نسخه الحاق شده.
آغاز و انجام مناجات انجیلیه سه یادداشت آمده است:
1. یادداشت جامع جنگ درباره سند مناجات به نقل از رساله اعتقادیه محمدباقر مجلسی (حاشیه 42پ).
2. این یادداشت در حاشیه آن از پسر جامع جنگ: «هذا ما حققه الوالد المبرور طاب ثراه فی بلاد الهند لکن رایت هذا الدعاء فی الحایر المقدسه الحسینیه صلی الله علی مشرفها عند بعض الساده الفضلاء من اهل قزوین سلمه الله و کان مکتوبا علی ظهره هذه الاجازه بخط العلامه المجلسی ره و نقلته من خطه قدس سره بعینه و هذا لفظه: بسم الله الرحمن الرحیم انهاه الاخ فی الله المحبوب لوجه الله المبتغی لمرضاته تعالی اعنی المولی الاولی الفاضل الکامل الورع التقی الزکی الزاهد الرضی مولانا محمد یوسف القزوینی وفقه الله تعالی لمراضیه فاجزت له کثرالله امثاله تلاوته و تلاوه سایر الادعیه الماثوره عن الائمه الهادیه صلوات الله علیهم و روایتها عنی باسانیدی المتصله الیهم علیهم السلم و التمس منه ان لا ینسانی فی حیاتی و بعد وفاتی و کتب بیمناه الجانیه احقر العباد محمدباقر بن محمدتقی المجلسی عفی عنهما انتهی. و ایضا وجدت عنوان الدعاء بخطه قدس سره هکذا المناجاه المعروفه بالانجیلیه وجدتها مرویه عن سید الساجدین علی بن الحسین زین‌العابدین صلوات الله، (42پ).
3. یادداشت مقابله دعا با نسخه تصحیح شده محمدباقر مجلسی (1110ق) در حاشیه برگ پایانی آن: «بسم الله. قوبل مع النسخه المجاز علیها المقابل مع الاصل الذی صححه العلامه المجلسی قدس سره فی 16 شهر رمضان لسنه 1147 فی الحایر المقدسه الشریفه صلی الله علی مشرفها و انا الف [الفقیر] ابن المرحوم ابی‌طالب سید مرتضی الکشمیری النجفی عفی عنهما بالنبی و الوصی (53پ).
3جزوبندی نسخه چندان منظم نیست اما در گوشه سمت راست بالای اوراق وسط هر جزو اثر نشان صحاف دیده می‌شود (به صورت خط مشکی مورب کوچک).
2حاشیه‌نویسی در بخشهایی که کتابت دفتری اجرا شده است.
نسخه از انجام افتادگی دارد که برای تکمیل این افتادگی یک برگ سفید گذاشته‌اند (برگ 61).
باب اول: در کشف قلوب و صفای باطن و اظهار به مغیبات و علم لدنی و مثال آن در کشف.
باب دوم: در طلب جاه و منصب عالی و تسخیر قلوب سلاطین و امرا و عوام الناس.
باب سوم: در گشایش کارها و فتح رزق و صدقات و توانگری و دفع فقر و درویشی.
باب چهارم: در دفع فقر و رفع امراض و بیماریی که در معالجه آن عاجز باشند.
باب پنجم: در دفع سحر و جادو و ام الصبیان و صرع و فتح بستگی.
باب ششم: در دفع اعدا.
باب هفتم: جهت حصول مرادات و ادای قرض و حفظ بدن.
باب هشتم: در توانگری و خود را از حرام نگهداشتن و در طاعت حریص شدن.
باب نهم: جهت پیدا کردن دفینه و گنج و غیر آن.
باب دهم: جهت ملاقات کردن به ارواح و پریان و جنیان.
باب یازدهم: جهت آن که در چشم خلایق محبوب باشد و همه کس او را دوست دارند.
باب دوازدهم: جهت ادای قرض و شفای بیماران و حصول مقاصد و طلب بزرگی.
نک: منزوی، 1/ 108 – 109؛ مرعشی، 24/ 229؛ مدرسه قنبرعلی خان تهران، 59 – 62؛ مشترک پاکستان، 14/ 841 – 842؛ دنا، 2/ 981 – 983.
مولف باید همان محمد بن محمد بن ابی‌سعید هروی، فصیح ادیب (سده 9 و 10ق) باشد که کتاب بحر الغرائب را به نام امیرعلی شیر نوایی (906ق) تالیف کرده بود. همچنین وی شاگرد شمس‌الدین محمد اسفزاری هروی (903ق) بوده است.
تا آن جا که جستجو کردم کهن‌ترین دستنویس تحفه الغرائب همه نسخه شماره 9467 مرعشی قم مورخ سه‌شنبه غره محرم 1021ق است. در بعضی از منابع زمان حیات مولف را سده 13ق دانسته‌اند که با توجه به این دو تاریخ باید اصلاح شود.
در همین سده 13ق محمدحسین بن محمدرفیع رشتی گیلانی با زدودن نام هروی و افزودن مقدمه‌ای بر این کتاب آن را به استادش عبدالعلی بن محمد گیلانی نسبت داده و عنوان کرده که بنا بر وصیت وی به ترجمه کتاب دست زده است. در حالی که با تطبیق و مقابله دو نسخه مشخص شد کلمات و جملات متن هیچ تغییری ندارند و اصولا نمی‌توان کتاب فارسی را به فارسی ترجمه کرد.
نسخه‌ای از کتاب احمد بن محمد تمیمی (با نام خواص الآیات) در کتابخانه کوپریلی ترکیه مورخ رجب 759ق نگهداری می‌شود. میکروفیلمی از این کتاب در دانشگاه تهران موجود است. رک: میکروفیلمهای دانشگاه تهران، 1/ 479.
در نسخه ما فقط بخشی از بابهای دوم و سوم کتاب نوشته شده است.
وضعیت استنساخ نسخه: در برگ 42پ پسر جامع جنگ نوشته مناجات انجیلیه در هند کتابت شده است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ معرب و نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1دارای تصحیح.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: خریداری شده در بهمن 1322ش.
يادداشت عمليات: حاشیه صفحات کمی آبخورده.
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: مشتمل بر 12 باب به شرح زیر:
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 1/29، صفحه 224-226.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: رساله مختصری درباره اوراد و ادعیه است. مولف در مقدمه می‌نویسد: «چنین گوید بنده عاصی بی‌بضاعت و سرگشته و ادی خسارت… که مدت مدید و عهد بعید پای سلامت بر سنگ ملامت زده در طلب اوراد و ادعیه ماثور که علمای سلف را ورد بوده است به چنگ آورم و تا مدت هشت سال از خروج وطن به مکه معظمه… رسیدم و استفسار این معنی می‌نمودم تا آن که عزیزی که در آن جا مجاور بود گفت که در مدینه طیبه حضرت رسالت کتابی دارند به زبان فارسی، و عرب را از آن حظی نیست و غالبا خواص آیات کلام الله ربانی و خواصیت سوره تنزیل آسمانی است. چون طلب دعای مصحح کردم و این خبر شنیدم قرار نگرفته همراه جمعی متوجه مدینه طیبه گشتم و بیقرار بودم تا آن جا رسیدم و جزوی چند از تصنیف شارح کلام الله طالب رضای ملک تعالی احمد بن محمد بن ابراهیم التمیمی رحمه الله علیه آن را جواهر القرآن نام کرده و این کتاب در تصرف شخصی است که مطلقا فارسی نمی‌داند. چون بدیدم به اندک زمانی تحفه در گران مایه را از دست آن مرد فرومایه بیرون آوردم و باز عزیمت بیت الحرام کردم و به شکر این نعمت مجاور می‌بودم و از مطالعه نیاسودم تا مجموع در نظر آورده، دیدم که مصنف از فاتحه الکتاب تا سوره الناس به ترتیب، سور و آیات را خواص می‌نوشته، به خواطر بنده رسید که طالب حاجات را که مهمی روی نماید آیتی چند که از قرآن جوینده شده است جهت حصول مراتب خود باید بجوید و بخواند… چند اوراد ترتیب دادم و آن را به طریق استادان متقدم که عدد معین گرفته‌اند پس عدد گرفتیم کبیر و وسیط و صغیر و خاتم هر عددی را به آن معین ساخته بودم و اغلب آیات را به عددی قیام نموده اثرهای عظیم دیدم و در صحت حصول هیچ شک و شایبه نیست و این مختصر را تحفه الغرائب نام نهاده… فهرست این عجاله موافق اسماء ائمه معصومین صلوات الله علیهم اجمعین و شهور سنه بروج فلکی آمد و بالله العصمه و التوفیق» (به نقل از نسخه ش 1/ 37 مدرسه قنبر علی خان تهران، بعضی از عبارات آن نسخه مغلوط بود).
صحافي شده با: جنگ ابوطالب کشمیری نجفی1022641
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): دعا
تاريخ: 20120623
محل و شماره بازیابی: 126367