ترجمه مثلثات قطرب (از: محمد بن مستنير بن احمد بصري معروف به قطرب (- 206ق.))

شماره بازیابی: 1805/49
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‮‭10-24000‬‬
زبان اثر:
عربي
فارسی
عنوان و نام پديدآور: ترجمه مثلثات قطرب [نسخه خطی]/ از: محمد بن مستنیر بن احمد بصری معروف به قطرب ( – 206ق.)
نام خاص و کميت اثر: ص 320-322.
قطع: ؛ رحلی. 21*34 سم. 606ص. (بدون احتساب سه صفحه آغاز نسخه) 25س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1هذا کتاب مثلث اللغه علی اسماء متفقه کتابته و مختلف معناه علی الوجود الثلث من الکسر و الفتح و الضم . الغمر بالفتح آب بسیار … بالضم غافل و ابله الحجر بالفتح دامن پیراهن … .
2… ابن عمه لحاقها هو قاعس و اقاعس هو جار و بارد … هو خوان بران هو جامع نافع حبذا انت و شبذا هو حس بس هو حقیر فقیر.
تزئینات متن:عناوین با جوهر قرمز و متن کتاب با جوهر مشکی است.
نوع کاغذ:فرنگی سفید.
تزئینات جلد:تیماجی قرمز ضربی که در وسط آن ترنجی کوبیده‌اند.
1در آغاز نسخه روی 3 صفحه فهرست رساله‌های موجود در نسخه با جدول‌هایی به خط قرمز نوشته شده و شماره رساله‌ها را تا 140 نشان داده ولی با مراجعه معلوم می‌گردد از این تعداد تنها بخشی رساله و بقیه فقراتی است برگزیده از کتب و رسائل دانشمندان و یا کتب احادیث و تفاسیر از جمله متفرقاتی در صفحات 587-578-555 و 540.
وضعیت استنساخ نسخه: تاریخ کتابت: 1079ق (در ص 290، 295، 299، 316، 320، 293، 333)، 1081ق. (در ص 347، 355، 363، 365) 1281ق. (در ص 350)٬ 1181 (در ص 256)٬ 1205 (ص 15)٬ 1080 (540، 555) ثبت شده است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1دفتری است نونویس که همه رساله‌های آن با خط یک کاتب و بسیار پاکیزه نوشته شده است.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه 2403.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: وی نخستین کسی است که پاره لغات مثلث (که حرف اول آنها با دو حرکت خوانده می شود) رساله پرداخته است در این که این رساله در اصل به نظم یا به نثر بوده سخن است و آنچه مسلم است به وسیله مترجمان وشارحان تصرفات بسیار در وضع آن شده (ما در این فهرست جمله‌ای از شروح و تنظیرهای آن را آورده‌ایم). در کتابخانه سپهسالار یک نسخه از ترجمه مثلث قطرب موجود است که صدر آن با صدر نسخه حاضر کاملا مشابهت دارد (البته پس از اصلاح اغلاط عجیب نسخه ما). در نسخه حاضر که بخشی است از مثلثات قطرب با ترجمه آن نام مترجم یاد نشده و برخلاف نسخه سپهسالار لغات فارسی زیر لغات عربی قرار نگرفته است و نیز مطلب با کلمه «غمر» شروع می‌گردد٬ در نسخه سپه اولین ماده «اثر» است. در صدر نسخه ما دو سطر به عربی با مرکب سیاه و قرمز نوشته شده که پس از اصلاحات فراوان چنین خوانده می‌شد: «قال الشیخ قطرب احمد البصری هذا کتاب المثلث الفته علی اسماء متفقه کتابتها و مختلف معناها علی الوجوه الثلاث من الکسر و الفتح و الضم» (صورت موجو در نسخه چنین است (آل الشیخ بن قطرب بت احمد مبصری هذا کتاب مثلث اللغه علی اسماء) آنچه در صدر نسخه سپهسالار (به نقل از آقای ابن یوسف) نوشته شده نیز غلطی دیگر است شبیه به این غلط. نسخه ما از نسخه سپه نوتر است(نسخه سپهسالار مورخ 928ق است) اما اصالت لغات فارسی آن بیشتر حفظ شده است. خلاصه کلام این که این دو نسخه جز در ترتیب اختلاف اساسی دیگر ی ندارند جز این که در آن نسخه گاه کلمات فارسی نوتر شده. مثال در معنی کلمه «اثر» در نسخه ما (در اواسط رساله) چنین آمده: اثر بلافتح روایت کردن حدیث٬ بالکسر رفتن از پس چیزی بالضم نشان. و در نسخه سپه (در آغاز آن نسخه) چنین است: اثر روایت کردن چیزی ٬ اثر رفتن از بعد چیزی٬ اثر نشان. نسخه ما گویا ناقص است و گردآورنده دفتر چند سطر زیر عنوان «لغات متضاده» و «لغات مثنی» بر آن افزوده بدون آنکه پایان مثلثات را آشکار سازد.
صحافي شده با: غنیه الانام فی معرفه الساعات و الایام/ مولی محسن فیض کاشانی ( – 1091ق.)1034598
تاريخ: 20130615
محل و شماره بازیابی: 139601