تعليقات(سيد اسماعيل بن محمدباقر بن اسماعيل الحسيني الخاتون‌آبادي مدرس (-1116ق))

نبذة عن كتاب تعليقات(سيد اسماعيل بن محمدباقر بن اسماعيل الحسيني الخاتون‌آبادي مدرس (-1116ق))

شماره بازیابی: 3453/1
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-20866‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: تعلیقات/ سید اسماعیل بن محمدباقر بن اسماعیل الحسینی الخاتون‌آبادی مدرس ( -1116ق)
کاتب: سید امیر اسماعیل خاتون‌آبادی اصفهانی «مدرس».
تاریخ کتابت: ، اواخر قرن 11ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 1 – 24.
قطع: ‮رقعی. ‭13‬*‭20‬سم. ‭407‬ص. سطور مختلف.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1بسمله. و به ثقتی افضل علی یا الله تعلیقه متعلقه بالخبر الوارد… السبق الی الایمان من کتاب الکفر و الایمان من الکافی من ان الله… درجات و منازل یتفاضل المومنون فیها عندالله کما یسبق الخیل عند الرهان یوم الرهان اعلم ان تفاضل الایمان یکون بتقدم الزمان و بتقدم ایمان السابق علی المسبوق زمانا و یکون… .
2… و عدمه لا فی شیء آخر هو النسبه و لا یرد علیه المعقولات الثانیه لانها کلها موجودات فی الخارج عنده لان الحیوان فیه موجود و فیه مشترک بین الانواع الموجوده فالاشتراک موجود فیه فالجنس موجود فیه و کذا الکلی و غیره – تعلیقه (دنباله این عنوان در نسخه نیامده) ناتمام.
در ریاض العلماء و روضات برای و به استقلال ترجمه‌ای نیست.
در نجوم السماء به اختصار از او و از چند تالیف او یاد شده، عمر رضا کحاله و بغدادی و امین عاملی نیز چیزی بر نجوم السماء نیفزوده‌اند.
در ذریعه نیز چند تالیف او به تفاریق و با تناقض در ضبط تاریخ وفات یاد شده است.
بروکلمان او را نشناخته و هیچ یک از مولفات او ندیده و شگفت‌تر آنکه در مرآه الاحوال که از متعلقان به خاندان مجلسی را نام برده، از هیچ یک از کسانی از این خانواده که اسماعیل نام دارد یاد نشده است. در امل الامل ذیل مستدرک الوسائل (در ضمن اجازات) نیز از او یاد نشده (هر چند مرحوم حاجی نوری گاه مولف وقایع السنین را به نام سید اسماعیل یاد کرده.
صاحب ذریعه در مصفی المقال از او یاد کرده و نوشته‌اند: «نقل شده که در جامع الرواه سرگذشت او یاد شده» اما نگارنده (نه با عنوان جداگانه و نه در مظان) در جامع الرواه ذکری از سید اسماعیل خاتون آبادی نیافت.
یکی از مولفات نادر او به نام رساله نوروزیه در فهرست 10 مجلس معرفی شد و در آنجا آن احتمال دادم که آن نسخه به خط مولف باشد، این احتمال را وجود این مجموعه حاضر که همه آن (جز چند برگ) به خط او است، تایید می‌کند.
در هر حال، سید محمدحسین خاتون‌آبادی در رساله خود (به نقل نوشته مزبور) نسب سید اسماعیل را چنین آورده «سید اسماعیل بن سید محمدباقر بن سید اسماعیل بن سید عمادالدین» و درباره او گوید: «در فنون مختلف خاصه در ریاضیات و نجوم مهارت داشت و در جامع بزرگ و جدید عباسی در اصفهان عهده‌دار تدریس، ارشاد و امامت بود. از مولی محمدتقی مجلسی و مولی رفیعا نایینی درس آموخت و از آنان اجازه روایت دارد و هم چنین از سید محمد صاحب جوامع الکلم. وی در 16 ربیع 2/ 1031 متولد شد و در 1116 درگذشت تالیفات بسیار دارد از آنجمله است کتاب تفسیر و شرح بر کافی».
از رساله‌هایی که به خط مولف در دفتر حاضر هست این نکته‌ها به دست می‌آمد:
1. وی از شاگردان مولی رجب‌علی تبریزی بوده و برخی از انظار او را در فلسفه، رد کرده است و بیشتر جاها او را با عنوان «الاستاد الرجب المرجب» یاد کرده.
در تعلیقات بر استدلال او (مولف) بر ابطال وجود ذهنی، حرکت در مقوله وضع، و انکار مبداء و منتهی در حرکت، ذاتی نبودن احراق برای آتش، و نیز وجود نفس مجرد برای حیوانات، خرده گرفته. در تعلیقه… از حرکت در مقولات سخن گفته اما به حرکت جوهری اشاره نکرده.
2. قسمتی از رساله هندسی آقا حسین خوانساری را (در موضوع زاویه) عینا در انموذج العلوم نقل و نقض کرده.
3. در رساله منهاج از شبهه ابن کمونه یاد کرده و او را «معروف به افتخار الشیاطین» خوانده و نیز سخنی از مولی صدرا در اثبات توحید آورده و بر آن خرده گرفته.
در مقام دوم از این رساله «منهاج» حدیث مناظره زندیق را با امام صادق (ع) که راوی آن هشام بن حکم است به سند روایتی خودش نخست نقل کرده و پس از آن به بیان سند و متن حدیث پرداخته و درباره تفسیر صحیح واژه زندیق و درباره هشام بن الحکم تحقیق کرده است.
در آغاز ذکر سند نام خود را اسماعیل بن محمدباقر حسینی شهر به مدرس (نام خانوادگی خاتون‌آبادی را در اینجا نیاورده و ظاهرا شهرت وی نیز همین مدرس است نه خاتون‌آبادی نک: ریحانه الادب، ج4) جامع سلطانی یاد کرده.
مشایخ اجازه او (از طریق رفیعا) چنین است: رفیع‌الدین محمد از مولی عبدالله تستری، از نعمه الله بن خاتون عاملی از علی بن عبدالعالی.
و از طریق محمدتقی مجلسی چنین است: محمدتقی مجلسی از شیخ بهایی از پدرش شیخ حسین از شهید ثانی از نورالدین علی بن عبدالعالی میسی (نه نورالدین علی بن عبدالعالی کرکی چنان که برخی از حذاق پنداشته‌اند – مولف رساله) خاتون‌آبادی در اجازه روایت کافی و کتب اربعه که به سید محمد داده و در صفحه 314 این مجموعه دیده می‌شود (و ظاهرا نخست در صدر یا ذیل یک نسخه از کافی نوشته بوده) عینا این اسناد را تکرار کرده است.
4. در اول تفسیر از تالیف دیگر جامع الاخبار و الفتاوی یاد کرده است.
5. در آغاز رساله منهاج الیقین (ص 146 دفتر) سرگذشت و تحصیلات خود را اجمالا و پس از آن از سفر خود به حج در سال… به تفصیل یاد کرده و درباره وضع حجاز و بی‌دانشی قضاه و فقهاء آن دیار سخن گفته و تنها از یکی از دانشمندان آنجا به نام قطب‌الدین احمد بن تاج‌الدین موقت مدینه به خوبی یاد کرده و این کتاب را برای آگاه ساختن او اصول عقاید شیعه به او تالیف کرده است.
مجموعه به نستعلیق در حدود اواخر قرن 11ق تحریر شده مگر رساله 8 که به قلم دیگر است.
نوع کاغذ:شکری اصفهانی.
تزئینات جلد:تیماج قهوه‌ای کم رنگ یک لا.
در بعضی صفحات خط خوردگی زیاد مشاهده می‌گردد.
برخی برگ‌ها وصالی شده.
ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 4563-4568.
در این دفتر حاضر علاوه بر رساله‌ها و اجازه‌ای از او (که هر یک نکاتی از زندگی او را روشن می‌سازد)، نوشته‌ای است از مالک قبلی دفتر و نقلی است از رساله‌ای در سرگذشت خاندان خاتون آبادی تالیف سید محمدحسین بن سید محمدصالح بن عبدالواسع خاتون آبادی (نک: ص 455 فهرست 9 و 246 فهرست 5). سید محمدحسین در رساله مزبور این سید اسماعیل بن محمدباقر را عم والد خود خوانده و بنابراین، وی برادر سید عبدالواسع خواهد بود و ما می‌دانیم که نام پدر سید عبدالواسع سید صالح است نه محمدباقر.
معالم الدین و معارج الیقین فی اصول اصول الدین/ سید اسماعیل بن محمدباقر خاتون‌آبادی، ص 91 – 95.
تفسیر قرآن/ سید اسماعیل بن محمدباقر خاتون‌آبادی، ص 194 – 292.
منهاج الیقین فی اصول الدین و معراج الاذهان الی درج العرفان/ سید اسماعیل بن محمدباقر خاتون‌آبادی، ص 293 – 309.
اجازه اسماعیل خاتون‌آبادی به دیگری/ سید اسماعیل بن محمدباقر خاتون‌آبادی، ص 310 – 313.
شرح شرح عقائد/ سید اسماعیل بن محمدباقر خاتون‌آبادی، ص 317 – 363.
شرح حال خاتون‌آبادی و نقد تصوف (بخشی از…)/ سید اسماعیل مدرس خاتون‌آبادی، ص 364 – 366.
زاد المسافرین و تحفه السالکین/ سید اسماعیل بن محمدباقر خاتون‌آبادی، ص 367 – 404.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: سید اسماعیل خاتون آبادی مولف این رساله و دیگر رساله‌های موجود در این مجموعه از دانشمندان ذوفنون قرن 11 و اوائل 12ق است که سرگذشت و فهرست مولفاتش به طور کامل در مصدری نیامده و تعدد این نام در خاندان خاتون آبادی نیز موجب ابهام بیشتری شده.
وضعیت استنساخ نسخه: در پشت برگ نخست و برگ آخر دفتر به خط سید محمد مشکوه فهرست مطالب و رساله‌های دفتر و ترجمه کوتاه مولف نوشته شده است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشت عمليات: بیشتر رساله‌ها ناقص است تا اصلا پایان نیافته و ناتمام مانده است.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: ذریعه، 10/ 96 و 13/ 95؛ مصفی المقال، 72 – 73؛ اعیان الشیعه، 43/ 261؛ مجلس، ش 3053.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: در مسائل مختلف فلسفی و طب و ریاضی.
صحافي شده در اين جلد: انموذج العلوم/ سید اسماعیل خاتون‌آبادی، ص 33 – 88.
تاريخ: 20131112
محل و شماره بازیابی: 162202