تنوير المطالع و تنصير المطالع؛ حاشيه مولي جلال دواني

نبذة عن كتاب تنوير المطالع و تنصير المطالع؛ حاشيه مولي جلال دواني

شماره بازیابی: 3728
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-34933‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: تنویر المطالع و تنصیر المطالع؛ حاشیه مولی جلال دوانی
تاریخ کتابت: 989ق.
قطع: ‮رقعی. ‭11‬*‭18/5‬سم. ‭320‬ص. ‭21‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1الحمدلله الذی اطلع من مطالع البراهین لوامع انوار الیقین و ازاح بها ظلم الشکوک و الاوهام… اما بعد فقد الجانی الحاح من یجب علی فی شرع الوداد انجاح ماموله… الی النظر فیما علقه بعضی فضلاء الاشراف فی هذه الاطراف علی ما علقته علی حواشی المطالع فقد (کذا و صواب: قبل) برهه من الزمان ثم طرحته فی زاویه الهجران… و ما علیه غیری من الافاضل الاخوان و العرض لدفع ما وقع من له من الانحراف عن منهج الانصاف… فانه قد جاوز حد الاعتدال و اطال لسانه علی الافاضل… مع انه لم یات بما یرتضیه اهل الکمال کانه دین بالطغعن علی من تکلم فی هذا الکتاب حتی التزم رد کل سوال و جواب… و لعمری لو عورض بمثل ما اتی به… لکان بذلک حقیقا… و سمیته تنویر المطالع و تبصیر المطالع… و لما طلع من مطالع الاقبال انوار الخلافه الباهره و سطع من مشارق الافضال آثار السلطنه القاهره… اعنی انه لاح فی حندس ظلم الظلم و العدوان تباشیر انوار دوله السلطان خلیفه الرحمان… السلطان بن السلطان… رایت ان اعنونهما باسمه العالی… فان وقع من خدام حضرته موضع الرضاء و القبول فذلک… نهایه المسول… قوله لما کان الجمیل الخ قیل فان قلت سیعترف العلامه بان الجمیل ههنا محمودبه… .
2… فان العلم بوجه الشیء لاتفاوت بینها الا باعتبار و انما ینسب العلم الی ماله ذلک الوجه بالعرض کما مر تحقیقه.
3تمت الحواشی الشریفه علی حاشیه شرح المطالع صنفها المولی الاجل… محمد بن اسعد الدوانی تحریر فی یوم الاثنین منتصف ذی‌قعده سنه 986.
نوع کاغذ:اصفهانی شکری.
تزئینات جلد:تیماج عنابی یک لا.
نک: مجلس، ش 3873.
نسخه ش 93ج الهیات «حاشیه حاشیه لوامع الاسرار» نیز ظاهرا همین کتاب است. هم چنین کتاب‌هایی که در ج4 ذریعه به ش 1143 تعویذ المطالع و تبصیر المطالع و ش 2094 تنویر المطالع و ش 2095 تنویر المطالع و تبصیر المطالع و در ج 6 با ش 724 حاشیه شرح مطالع و حاشیه شریفیه آمده.
همین کتاب است و اختلاف صدر ش 2094 و 1144 با شماره 2095 در اثر اختلاف نسخ و حاشیه دوم دوانی است، چنانکه در کنار نسخه ش 4558 دانشگاه که حاشیه دوم دوانی است صدر نسخه دیگر نیز با عنوان نسخه بدل یاد شده (نقل از حاشیه فهرست دانشگاه ج 13 ص 3498).
نک: ذریعه، 4/ 227 و 472 و 6/ 134 و 15/ 151؛ دانشگاه، ش 4558؛ آستان قدس، ج 1 و ج 4 و همین فهرست (حاشیه لوامع الاسرار از گرگانی)؛ الهیات، 1/ 517.
شناسایی این کتاب در مراجع و فهارس با ابهامات و اشتباهات چند همراه است و منشاء برخی از اشتباهات وجود غلط بسیار است در نسخه‌های این کتاب.
صواب آنست که کتاب حاضر، حاشیه دوم دوانی باشد بر حاشیه میر سید شرف (همان گونه که در فهرست رضوی نیز آمده اما صاحب ذریعه آن را ناصواب دانسته‌اند) بر لوامع الاسرار رازی و ضمنا ناظر است به حواشی میر صدرالدین دشتکی و فرزندش غیاث‌الدین منصور.
به نوشته دیباچه، وی نخست حاشیه‌ای بر حواشی مطالع نوشته و چون حاشیه نخست مورد نظر و خرده‌گیری بعض فضلاء اشرف قرار گرفته، به درخواست دوستان این حاشیه دوم را نوشته.
و شیوه دوانی در این حاشیه چنین است که نخست حاشیه میر سید شریف را نقل کرده و سپس به نقل سخن خود در حاشیه نخست و آن گاه (با عنوان قیل و یا قال بعض الناظرین) اعتراضات صدرالدین و غیاث‌الدین منصور دشتکی را آورده است.
در بحث از تصدیق و تصور کسبی و بدیهی، نکته‌ای را در فرق بین این دو نوع ادراک یاد می‌کند و گوید: «این نکته را نخست در تعلیقات خود بر محاکمات آورده‌ام و محشی اخیر آن را از استنباطات فرزند (خلف صدق) خویش پنداشته است البته اگر چنین باشد فالفضل للمتقدم، اما من این نکته را چهل سال پیش از ولادت فرزندش گفته‌ام و از یکی از یاران موثق شنیدم که او (یعنی صدر) سال‌ها پیش حاشیه مرا بر محاکمات از شاگردان من به عاریت خواسته بوده است».
از صدرالدین و فرزندش صریحا هیچ نام نیاورده اما قرائن مسلم می‌دارد که بیشتر اعتراضات که با عنوان «قیل» یا «قال بعض الناطرین» است از صدر و گاه از غیاث‌الدین منصور است و قرینه بر ذکر اخیر او (در عبارات) نقل شده است از «تجریدان الغواشی» خود.
این حاشیه (در نسخه ما و نسخه دانشگاه و یک نسخه مشهد) تا آخر فصل دوم مقدمه است.
مطلبی که صاحب ذریعه در ص 472 (در ذیل ش 2095) از دیباچه حاشیه دوم دوانی را نقل کرده‌اند، در نسخه حاضر نیست و دوانی این کتاب را به کسی که ظاهرا پادشاه عثمانی معاصر او (بایزید خان) است هدیه کرده و نام او را در دیباچه با تجلیل فراوان و با لقب خلیفه الرحمان آورده است.
حاج خلیفه حاشیه‌ای از ناشناس بر شرح مطالع یاد کرده به نام تنویر المطالع، که نسخه‌ای از آن در دانشگاه هست و بروکلمان همان را با نام تنویر المطالع و تبصیر المطالع آورده است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1پشت این برگ صورت نامه بلیغ پادشاه عثمانی به شریف مکه و پاسخ او و نامه ابوسعید به ابن سینا با قلمی شبیه به نسخه نوشته شده است.
مشخصات اثر: شکل و سجع مهر:
متن يادداشت: در پایان مهر بیضی شکل به سجع «افوض امری الی الله عبده سید محمد حسینی» دیده می‌شود.
يادداشت عمليات: برگ اول مندرس است و کنار آن وصالی دارد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 4775-4777.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: بر حاشیه میر سید شرف بر لوامع الاسرار (شرح مطالع الانوار) قطب رازی.
تاريخ: 20140208
محل و شماره بازیابی: 125994