جواب المسائل الموصليه ثالثه (از: سيدمرتضي علم الهدي (-436ق.).)

نبذة عن كتاب جواب المسائل الموصليه ثالثه (از: سيدمرتضي علم الهدي (-436ق.).)

شماره بازیابی: ‭2819/2 ‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19870‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: جواب المسائل الموصلیه ثالثه [نسخه خطی]/ از: سیدمرتضی علم الهدی ( -436ق.).
تاریخ کتابت: 1125ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 231-280.
قطع: رقعی. 13*18سم. 324ص. 18س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1قد اجبت عن المسائل الوارده فی شهر ربیع‌الاول من سنه عشرین و اربعمائه بما اختصرت الفاظه و بلغت الطریق الی نصره هذا المسائل بما یغنی المتامل عما سواه و قدمت مقدمه یعرف بها الطریق الموصل الی العلم بجمیع احکام الشریعه فی جمیع مسائل الفقه فیجب الاعتماد علیها و التمسک بها… الی: لابد فی الاحکام الشرعیه من طریق توصل الی العلم بها. لا نامتی لم نعلم علی انه مصلحه لنا جوزنا کونه مفسده لنا…
2… و الکلام فیهذه المسئله طویل و هذه جمله کافیه و سنبسطه فی مسائل الخلاف انشاء الله تعالی.
تزئینات متن:عناوین در سراسر دفتر به شنگرف است.
نوع کاغذ:اصفهانی شکری تیره.
تزئینات جلد:تیماج قرمز روسی بدون مقوا.
نک: ذریعه، 5/ 235؛ فهرست طوسی چاپ کلکته، 219؛ اعیان الشیعه، 41/ 195؛ بروکلمان ذیل یکم، 706 ش 13.
وعید، قیاس، اعتماد (ظ: اعتقاد).
سیداعجاز حسین در کشف الحجب، یک رساله به نام «مسائل موصلیه» از سیدمرتضی یاد می‌کند که قسمتی از آن با مسائل موصلیه اولی مطابق است و قسمتی از آن با هیچ‌یک از موصلیات مطابقت ندارد. در کشف الحجب چنین آمده «مسائل موصلیات پاسخ 6 مسئله است، احکام اعتقاد وعید، قیاس، رد بر یحیی بن عدی در متناهی غیرمتناهی، در اعتراض یحیی بر دلیل اهل توحید، 6 نیز در یحیی در طبیعت» ممکن.
در اعیان الشیعه، دو رساله در رد بر یحیی بن عدی و رساله‌ای به نام، دلیل-الموحدین (که شاید این نیز رد بر اعتراض یحیی بن عدی است) بر دلیل حدوث عالم) در فهرست مولفات شریف مرتضی یاد شده و این رساله‌ها در فهرست طوسی و کتاب نجاشی نیامده.
دوم. جواب المسائل الثانیه که پاسخ به 9 مسئله فقهی است (ش 3 این دفتر).
سوم. جواب المسائل الموصلیه الثالثه (کتاب حاضر) که پاسخ به 110 مسئله فقهی است و به تصریح مولف سوالات در 420 بدو رسیده سیدمرتضی خود در مقاله این رساله از مسائلی که در 380 واندی (سید این تاریخ را با قید گمان یاد کرده) از موصل بدو رسیده و او پاسخ گفته است یاد کرده و ظاهرا مقصود او همان مسائل الموصلیه اولی است که یکی از سوالات آن درباره قیاس بوده و سیدمرتضی در مقدمه جواب مسائل حاضر می‌گوید: «در پاسخ مسائلی که به گمانم در 380 و اندی به دستم رسید درباره قیاس به تفصیل سخن گفته‌ام». علم الهدی در مقدمه رساله حاضر نیز درباره بطلان اعتماد بر قیاس و خبر واحد سخن گفته و تنها طریق علمی را معتبر می‌داند. و نیز در این مقدمه اجماع را (به اصطلاح متقدمین). از اوله موجب یقین به صدور حکم از امام (ع) دانسته و در این باره داد سخن داده است علم الهدی در این مقدمه از کتاب مسائل الخلاف خود که در دست تالیف دارد سخن می‌گوید و تفصیل در مسایل را بدان ارجاع می‌کند زیرا در رساله حاضر در جواب مسائل فقط فتوی خود را باب دلیل اجماع یاد و از دیگر اولیه و نیز اقوال مخالف صرف نظر کرده است). مقصود او از مسائل خلاف کتاب انتصار است که متفردات امامیه را در آن گردآورده و اثبات کرده که در اکثر این مسائل، امامیه تنها نیستند و بر آن حجه قاطع دارند. چنین پیداست که انتصار در اصل کتابی بزرگ بوده و گنجایش این شرح و بسط که در اینجا بدان اشاره کرده داشته است. نسخه انتصار که اکنون در دست است و چاپ شده بسیار کوچک است. در فهرست طوسی، کتابی از مرتضی به نام مسائل الخلاف ثبت شده که آن را تمام نکرده و در اصول فقه است. اما این مسایل خلاف که شریف در مقدمه این رساله از آن یاد می‌کند در فقه است و در مسائلی است که امامیه را در آن مسایل منفرد می‌دانند. بنابراین مرتضی ظاهرا کتاب فقه بزرگی در مسایل خلاف تالیف کرده که در هنگام پیوستن جواب مسایل موصلیه سوم آن را در دست تالیف داشته فقهی جامع و استدلالی بوده است اینک عین عبارت سید نقل می‌گردد: «فان اتفق زیاده علی ذلک ان یکون فی بعض المسائل التی ذکر انفراد الامامیه بها ستوجد مشروحه منصوره بالدلاله و الطرق الواضحه فی کتاب مسائل الخلاف الشرعیه التی عملنا منها بعضا و نحن علی تتمیها و تکمیلها… فان هذه المسائل ما اعتمدنا فی نصرتها الاقتصار علی الادله الداله علی الصحیح منها بل اخفنا الی ذالک مناظره الخصوم» (ص 24 دفتر). اولین مسئله این رساله درباره روش شستن دست در وضوء است (از نقطه نظر اختلاف معروفی که در این باره میان شیعه و سنی است). مولف در ضمن این مسئله لزوم (شستن از طرف بالا را) سخت منکر شده و فقط آن را مکروه دانسته است. و بر خلاف آنچه اکنون مشهور است ابتداء از بالا را مانند ابتداء از پائین موفق، تجویز کرده است.
مولف در این‌باره چنین گفته است: و اعلم ان الابتداء بالمرفقین فی غسل الیدین هو المسنون و خلاف ذلک مکروه و لا یقول (ظ: و لا نقول) انه ینقض الوضوء حتی ان فاعلا فعله لکان لا یجزی به و لا یقدر احد ان یحکی عن اصحابنا المحصلین تصریحا بان من خالف ذلک فلا وضوء و جمیع ما ورد فی الاخبار من تغلیظ ذالک و التشدید فیه ربما (ظ: وربما) قیل لا یجوز محمول علی شده الکراهه دون الوجوب و اللزوم. و قد یقال فی مخالفه المسنون المغلظ من هذه الالفاظ ما یزید علی ذلک و الذی یدل علی صحه مذهبنا فی ذلک فی هذه المسئله ان جمیع الفقهاء یخالفونا فی انه مسنون و ان خلافه مکروه اجماع الامامیه… (سیدمرتضی در دنباله این سخن به تفسیر کلمه «الی المرافق» در آیه پرداخته).
موضوع مسئله 110 «آخرین مسئله این رساله» عول در فرائض (یکی از فروع کتاب الارث) است. از «المسائل التبانیات» و کتاب مسائل الخلاف (از مصنفات مولف این رساله) در این رساله بسیار یاد شده است. به نوشته ذریعه در کتابخانه آستان قدس نسخه‌ای از مسائل موصلیه دوم و سوم موجود است که در 676ق. کتابت شده.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه 3845-3849.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: ابوالعباس نجاشی و شیخ ابوجعفر طوسی، سه رساله از سیدمرتضی در پاسخ سوالات وارده از موصل، یاد کرده‌اند. یکی جواب المسائل الموصلیه الاولی. که پاسخ به این سه رساله زیر است:
صحافي شده با: نزهه القلوب/ ابوبکر محمد بن عزیز سجستانی 496365
تاريخ: 20130702
محل و شماره بازیابی: 115001