حاشيه حاشيه شرح تجريد (از: محمد مسيح فسايي مسيحا (- 1127ق.))

نبذة عن كتاب حاشيه حاشيه شرح تجريد (از: محمد مسيح فسايي مسيحا (- 1127ق.))

شماره بازیابی: 1737
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‮‭10-24122‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: حاشیه حاشیه شرح تجرید [نسخه خطی]/ از: محمد مسیح فسایی مسیحا ( – 1127ق.)
قطع: ‮؛ رقعی. ‭9/5‬*‭17‬سم‬. 344ص. 14س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1نحمدک یا من هو لسلوک مقاصد التجرید نصیر قال المصنف ان المقصد الثالث الصانع … انما عنونه به دون اثبات الواجب کما هو الشایع لان البرهان انما یقام علی وجوده تعالی من حیث هو مبداء و عله لسلسله المصنوعات و بالجمله وجوده الرابطی لا الحقیقی … .
1آغاز ص دوم: هی سلسله المصنوعات … قوله و صفاته عطف علی الصانع ای و فی اثبات صفاته … .
2… و یرد علی الدفع ایضاما اوردناه علی ذلک الجواب من عدم کفایه … فبعد التامل فی المقام و الاحاطه باطراف الکلام یظهران الدست للمعتزله فتامل.
2انجام ص اول: … التی علقها العلامه الخفری علی المقصد الثالث من الشرح الجدید للتجرید.
تزئینات جلد:تیماجی قرمز عطف دامن دار.
2در کنار ص 24 حاشیه‌ای است از مصنف با امضا «منه عفی عنه» که به خط کاتب نیست و چنان که زیر آن نوشته‌اند خط مصنف است. در ص60-61 حاشیه‌ای است بدون امضا. بر گوشه برخی از صفحات علامت تصحیح دیده می‌شود.
1روی یک برگ اضافی آغاز نسخه یک قطعه از اشعار عربی مسیحا ثبت و بالای آن نوشته شده: «للعالم الکامل و الفاضل الباذل و العلامه المحقق آخند مسیحا ادام الله ظله».
1بر پشت نخستین برگ نسخه یادداشتی است به عربی از «شفیع بن اسماعیل محمد فسوی» که نسخه را نویسانیده و از مولف پس از تجلیل چنین یاد کرده «مولانا مسیحا محمداء فسوی مدظله السامی» زیر همین یادداشت این نوشته دیده می‌شود «من الفقیر الی عفور به الباری ابن جمال الدین محمد طاب ثراه محمد انیس الخوانساری» روی همین برگ رباعیی از محمد قلی سلیم دیده می‌شود.
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه 2302 – 2303.
نک: اعیان الشیعه 45/ 344؛ تاریخ حزین چ 3،33-34؛ تذکره حزین 2/ 13؛ نجوم السماء 195-201؛ ریحانه الادب 4/ 27؛ سخن سرایان فارس 4/ 1018-1022؛ دانشگاه 4/5 و 3/ 133؛ ذریعه 1/ 109؛ فرهنگ سخنوران ٬ معنی فسایی؛ تذکره نصرآبادی ص174؛ سفینه خوشگو و شمع انجمن.
شیخ علی حزین که خود یکی از شاگردان او بوده و ترجمه او را د رتذکره آورده و او را بسیار ستوده از آثار او جز رساله‌ای در قصر و اتمام اشعار عربی و فارسی و نامه‌ها ومنشات او یاد نکرده . در دیگر مراجع نیز که ترجمه مسیحا آمده مولفات دیگر او یاد نشده تنها در اعیان الشیعه از حاشیه او بر حواشی خفری و در ذریعه آستان قدس 4/ 5 و دانشگاه 3/ 133، رساله اثبات الواجب او یاد شده. حاشیه مسیحا بر شرح تجرید قوشچی (جواهر و اعراض) به جز حاشیه‌ای است که بر حاشیه خفری بر الهیات آن شرح دارد و از حاشیه جواهر و اعراض او نسخه‌ای در این فهرست معرفی می‌گردد. کتابی که اکنون در کار معرفی آن هستیم تعلیقات مسیحا است بر حواشی خفری این حواشی از آغاز مقصد ثالث (الهیات) است تا اواخر مبحث قدره ( = نخستین مسئله از فصل دوم) و نزدیک به روش تعلیقات آقا جمال خوانساری تالیف شده و همانند او در بیشتر مسائل٬ عبارت میرزا ابراهیم فرزند صدر المتالهین را نقل ورد کرده با این فرق که برخلاف آقا جمال که با تجلیل از او یاد می‌کند و پس از ذکر او به عنوان الفاضل المعاصر جمله «دام ظله العالی» یا «سلمه الله» می‌آورد فسایی او را با عنوان بعض الفضلاء یاد می‌کند بدون هیچ گونه تجلیل یا احترام و گاه نیز او را نفهمیدن منسوب می‌دارد. در مسئله حدوث و قدم در رد پایان آن گفته است: «این قسمت را می‌توان رساله‌ای جداگانه قرار داد». از صدرالمتالهین و حواشی فخری (فخرالدین سماکی حسینی ) ولاهیجی نقل کرده است.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: ملا مسیحا پسر مولی اسماعیل فدشکویی (از دهستان شیبکوه زاهدان فسا) دانشمند کلامی پایان یافته عهد صفوی و از شاگردان به نام آقا حسین خوانساری ( – 1076ق.) بوده است.
وضعیت استنساخ نسخه: نسخه‌ای است که در زندگی مولف و به خط نسخ و ثلث کتابت شده.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: تزئینات متن:نخستین برگ سرلوحی دارد که با شنگرف و زنگار نقاشی ساده و متوسطی دارد.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1بر کنار نخستین برگ‌های آن تعلیقاتی از مصنف دیده می‌شود که زیر آن نوشته شده «منه مد ظله السامی».
يادداشت عمليات: بین صفحه اول و دوم یک برگ (2صفحه) افتاده است.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: (مربوط به پدیدآور): نصرآبادی تاریخ در گذشت او را 1115ق. و صاحب فارس نامه ناصری (به نقل مولف سخن سرایان فارس) 1127ق. ثبت کرده ولی نوشته نصر آبادی دور از صواب به نظر می‌رسد زیرا مولف تذکره حزین که به نوشته خود او (تذکره حزین چاپ دوم) در 1103ق. تولد یافته و پس از رفتن مسیحا با سمت شیخ الاسلامی به شیراز او نیز به شیراز رفته و در شیراز 4 سال از او استفاده کرده و منطق و هیئت و فلسفه را نزد وی آموخته و در نظر استاد بدان پایه بوده که استاد از غیبتش ابراز ملامت می‌کرده. حال اگر درگذشت مسیحا را در 1115ق. فرض کنیم لازمه‌اش آن است که مولف تذکره حزین که در 1115ق. پسری 12 سال بوده در سن 8 سالگی یا کمتر برای تکمیل تحصیلات از اصفهان به شیراز رفته و در آنجا نیز کمتر از 12 سالگی به مقامی بلند از دانش رسیده بود که استاد را «بدون حضور او سخن گفتن بی‌حلاوت بوده» (تذکره حزین٬ چاپ 2٬ ص13) و این نه تنها مستبعد است مخالف است با سرگذشتی که حزین خود د ر تاریخ خود نگاشته. وی در ضمن ترجمه خویش آرد: «در سن 8 سالگی والد قرائت نموده پس والد علامه خود به تعلیم من پرداخت شرح جامی بر کافیه در خدمت ایشان خواندم ». پس وی در 10 سالگی از تجوید قرآن فراغت یافته و در خدمت پدر به فراگرفتن مقدمات آغاز کرده. آنچه از بقیه سرگذشت او که خود در تاریخ حزین آورده (از ص9-58) فهمیده می‌شود آن است که «وی پس از 10 سالگی که مطابق است با 1113ق. و پس از مدتی تحصیل در اصفهان به همراهی پدر به گیلان رفته و پیش از بازگشت از گیلان باز چندی دیگر در اصفهان توقف و سپس به شیراز رفته (و پس از عزیمت به شیراز به درجات عالی دانش رسیده و درس خوانده و پس از درگذشت او و پس از سفرهای مکرر به اطراف بازگشته …» پس این نکته مسلم است که مسیحا سال‌ها پس از 1115ق. زنده بوده و از این لحاظ حق با مولف فارس‌نامه است نه نصرآبادی. اما نکته آن است که نمی‌توان کاملا با مولف فارس نامه موافقت کرد و نمی‌توان تاریخ درگذشت او را 1127ق. و سال‌ها پس از 1115ق. درگذشته. در این میان تاریخ 1130ق. که مولف محترم ذریعه به نقل از تذکره و تاریخ حزین نقل کرده‌اند بسیار شگفت انگیز است زیرا حزین اساسا تاریخی ثبت نکرده و 1130ق. خود دلیلی ندارد.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: حاشیه بر حاشیه خفری.
تاريخ: 20121029
محل و شماره بازیابی: 125988