حاشيه شرح هدايه (از: ملازاده هروي احمد بن محمود خزرياني (خ ر))

نبذة عن كتاب حاشيه شرح هدايه (از: ملازاده هروي احمد بن محمود خزرياني (خ ر))

شماره بازیابی: 1775
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‭10-22418
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: حاشیه شرح هدایه [نسخه خطی]/ از: ملازاده هروی احمد بن محمود خزریانی (خ ر)
تاریخ کتابت: ، ظاهرا قرن 12ق.
قطع: ؛ خشتی کوچک. 5/ 14*20 سم. صفحات (به علاوه چهار صفحه اضافی). 77 ص. 22 س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1حمد الاله عم آلاه. شکرا لمن لاآله سواه…وبعد فقد قال رحمه الله تیمنا باسم الله. قالوا التقدیر الفت باسمه لیدل علی تبلس التالیف باسمه الی ان یتم ولو قدرت بدات کما قیل لدل علی تلبس الابتداء فقط و الاول اولی…قوله و الله اسم مستجمع لجمیع الصفات و لیس معنی الاستجماع استلزامه ایاها خارجا و الالشارکه فی ذلک سایر الاعلام…قوله نحمدک. آثر الجمله الاستقبالیه من بین الجمل فی الحمد و الشکر و الصلوه دلاله علی الاستمرار التجددی…و لهذا قالوا الزاهد یشرب ابلغ من الزاهد شارب… .
2…قوله بل المراد ان کون الا مکان صفه سلبیه اه. هذا التوجیه یستلزم ان لا یکون للحادث قبل وجوده امکانا وجودیا کان اوعدمیا ولو اکتفی فی الامکان الوجودی بتحقق ماده الموصوف قبله، فلیکف ذلک فی تحقق الامکان العدمی…و اثبات الامکان الوجودی.
آغاز: بسمله. اعلم ان الاحساس بقوس و قزح علی ما قالوا متوقف علی امور کوقوع الاجزاء الرسیه الشفافه فوق الافق… .
انجام:…هذا ما قاله الحکماء و اما نحن فالاولی بنا…المتشرعه ان (در نسخه به غلط: لن نضرب) نضرب عن ذلک صفحامع انهم قالوا لاینبغی ان یقال لقوس السماء قوس قزح، لان قزح اسم الشیطان. و الله الهادی الی سواء السبیل. لمولانا حسام‌الدین. تمت بعون الله.
در پشت نخستین برگ نسخه نیز در کنار برخی از صفحات، فقراتی به نقل از شرح مواقف جرجانی، شرح مفتاح للسید، چلبی، حاشیه شرح مطالع، سید علی سمنانی (در نسخه: سیمنانی) و نیز حاشیه‌هایی با نشان «منه»، «سماع» و یا بدون نشان، به خط کاتب موجود است.
نوع کاغذ:آهار مهره.
تزئینات جلد:مقوائی، دارای دامن از مقوا و عطف تیماج.
نک: ذریعه، 14/ 173- 174؛ کشف الظنون، هدایه؛ دارالکتب، 1/ 253؛ اعلام زرکلی چ 2، 8/ 282.
(مربوط به نوسینده): این ضبظ در کشف الظنون طبع فلوگل با حروف لاتین آمده، در کشف الظنون چاپ ترکیه، خزربانی و در ذریعه خزبانی ضبط شده. در معجم البدان آمده: جرزوان شهری است از توابع گوزگانان که خراسانیان آن را گرزوان خوانند. در روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات (چاپ مصحح سید محمد کاظم امام ص 435) آمده: «و ملک فخرالدین ایشان را (یاران امیر نکودر را) در محلات هرات وطن داد و ایشان قوم سفاک بودند چند نوبت در قهستان…و سجستان و خرزوان خرابی‌ها کردند» و در ص 511 کتاب مذکور آمده: «چون هرات مسخر گردد اکثر ولایات را تا حدود خرزوان و وسط غور بدو مسلم دارد». در معجم البلدان خزوان و خزار نیز از قراء بخارا و بلخ یاد شده‌اند. و بعید نیست همه این اسماء صورت‌های مختلف یک نام یا نام‌های مختلف یک موضع باشند و در هر حال به نظر می‌رسد جرزوان و خرزوان مصحف یکدیگر و یا خود لغت‌های مختلف نام یک شهر باشند و با احتمال قوی ملازاده منسوب به این موضع است زیرا هیچ دور نیست که خروان در نسبت با اندکی تصحیف خزیانی و خرزوان خرزیانی گردد. اما مصحح محترم روضات متوجه احتمال اتحاد اسماء مذکور خاصه جرزوان و خرزوان نشده‌اند. نک: روضات، 1/ 435 و 11 و 2/ 202 و 416).
نک: کشف الظنون، هدایه و ذریعه، 14/ 173- 174.
کتابی که جای سخن ماست حاشیه‌ای دیگر است بر طبیعیات شرح ملازاده هروی و تا این زمان نگارنده آن را نشناختم.
در کشف الظنون و ذریعه به جز حاشیه قاضی‌زاده، حاشیه‌ای بر شرح مذکور یاد نشده.
در کنار شرح هدایه هروی نسخه کتابخانه ملک حاشیه‌هایی است با نشان «م» (در این کتابخانه نیز نسخه‌ای از این شرح موجود است که به ضمیمه حاشیه خفری و شرح تجرید در یک مجموعه است. (ش 1880) )و همان‌گونه که صاحب ذریعه نوشته‌اند ظاهرا از قاضی‌زاده است و با نسخه ما مطابقت ندارد. علاوه بر اینکه در کنار برخی از صفحات نسخه ما حاشیه‌ای با نشان «موسی» دیده می‌شود و این خود موید آن است که کتاب از وی نیست.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: هروی از دانشمندان قرن 8ق و معروف به ملازاده (یا منلازاده) و استاد قاضی‌زاده رومی ( -815- 840ق).
وضعیت استنساخ نسخه: کاتب نسخه پس از پایان حاشیه شرح هدایه چهار صفحه درباره قوس و قزح به نقل از مولانا حسام‌الدین نوشته.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به عنوانهاي مرتبط: ‏
مشخصات اثر:
امضا:
یادداشتهای تملک:
متن يادداشت:
یک فقره حاشیه نیز با امضای «موسی» بر کنار نخستین برگ دیده می‌شود که گویا مقصود قاضی‌زاده رومی (موسی بن محمد بن محمود) صاحب حاشیه بر شرح هروی است.
این نسخه متعلق به کتابخانه آقا علی مدرس زنوزی بوده و مهر او بر پشت نخستین برگ دیده می‌شود.
يادداشت عمليات: ‏
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: ‏
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه 2335- 2337.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: او بر قسمت طبیعیات و الهیات (ظاهر نوشته کشف الظنون آن است که هروی تمام قسمت فلسفه (طبیعی و الهی) هدایه را شرح کرده) هدایه اثیرالدین ابهری ( -662ق) شرحی نگاشته و نسخه‌هایی از این شرح در فهرست دارالکتب به نام شرح هدایه تالیف احمد هروی معرفی شده و نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملک تهران موجود است و در کشف الظنون و ذریعه نیز از آن یاد شده. قاضی‌زاده رومی (موسی پسر محمد پسر محمود) که بر طبق اجازه موجود در ص 130 نسخه ملک، شاگرد هروی بوده و کتاب را از او روایت کرده، حاشیه‌ای بر این شرح نگاشته (قسمتی از حاشیه قاضی‌زاده از نسخه کتابخانه ملک نقل می‌گردد: «قوله کل جسم…و یلیه جواهر. اقول فیه نظر و وجه ان الصوره النوعیه لیست جزءا لجمیع الاجسام فان المعنی بها جوهریه به تختلف الجسم نوعان و لا شک ان ذلک الجوهر فی الانسان لیس الا النفس الناطقه کما یظهر ذلک من مطالعه فصل الحیوان و الانسان علی من له مسکه و لهذا قال المصنف کل جسم فهو مرکب من جزئین و ایضا قال بعد اثبات الاول و عدم تجرد الصوره عنها و عدم تجردها عن الصوره. فصل فی اثبات الصوره النوعیه. اعلم ان کل واحد من الاجسام صوره اخری غیر الصوره الجسمیه و لم نقل فی کل واحد الخ مدبر فان هذا مما صادفته» ).
تاريخ: 20121005
محل و شماره بازیابی: 127957