خلاصه الحساب (از: بهاءالدين محمدبن حسين عاملي٬ شيخ بهايي (1030ق.))

نبذة عن كتاب خلاصه الحساب (از: بهاءالدين محمدبن حسين عاملي٬ شيخ بهايي (1030ق.))

شماره بازیابی: ‮‭104/2‬ک‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‮‭10-17165‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: خلاصه الحساب [نسخه خطی]/ از: بهاءالدین محمدبن حسین عاملی٬ شیخ بهایی (1030ق.)
تاریخ کتابت: ٬ 1257ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 80-146.
قطع: ‮؛ ‭146‬ص٬ ‭15‬سطر٬ ‭10/5‬*‭16/8‬ سم‬.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1بسمله٬ نحمدک یا من لایحیط بجمیع نعمه عدد و لاینتهی تضاعف قسمه الی امد … .
2انجام افتاده: … عو سبعه و اربعون جزاء مما به الاول اربعه … .
تزئینات متن:عناوین شنگرف.
تزئینات متن:بر فراز برخی رووس مطالب نیز شنگرف.
تزئینات جلد:تیماج قهوه‌ای.
2برخی صفحات به ندرت حاشیه نویسی دارد.
الباب الاول: فی حساب الصحاح.
الباب الثانی: فی حساب الکسور.
الباب الثالث: فی استخراج المجهولات بالاربعه المتناسبه.
الباب الرابع: فی استخراج المجهولات بعمل الخطائین.
الباب الخامس: فی استخراج المجهولات بالعمل بالعکس.
الباب السادس: فی المساحه.
الباب السابع: فیما یتبع المساحات.
البابا الثامن: فی استخراج المجهولات بالجبر . المقابله.
الباب التاسع: فی قواعد لابد للمحاسب منها.
الباب العشر: فی مسائل متفرقه.
این کتاب با توجه به اهمیتی که دارد و سال‌ها در مدارس و حوزه‌های علمیه کتاب درسی بوده٬ یکی از پرنسخه ترین آثار به حساب می‌آید٬ به طوری که تا به حال فقط در کتابخانه‌های ایران نزدیک ششصد نسخه از آن معرفی شده است (نک: فهرستواره دنا 4/ 933 – 949) و اخیرا توسط نگارنده این سطور (1390ش) تصحیح و به همراه چاپ عکسی نسخه سنگی در قم (مجمع ذخائر اسلامی) منتشر شده است.(هر چند که بسیاری بر من به خاطر انتشار آن طعنه زدند اما بنده همچنان بر این عقیده راسخم که اثری که بیش از 600 نسخه از آن تنها در ایران موجود است و حدود 80 شرح و تفسیر بر آن نوشته شده و 400 سال کتاب درسی حوزه های علمیه بوده آیا ارزش یک بار انتشار منقح ندارد ضمن آنکه فواد سزگین و دکتر جلال شوقی پیش از این به انتشار آن همت گماشته بودند.)
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1در (ص79) یادداشتی است به خط نستعلیق در اوزان مرسوم بدین مضمون: «بدانکه دینار شش دانق است و دانق چهار طسوج و طسوج چهار شعیر شش خردل و خردلی دوازده فلس و فلسی شش فتیله و فتیله شش نقیر و نقیری هشت قطمیر و قطمیری دوازده ذره و السلام» و در همان صفحه مسئله ریاضی «فی صفر فارسم صفرا و ان کان مع المفرد اصفار فارسمها عن یمین سطر الخارج مثاله خمسه فی هذا العدد 62543 فصوره العمل هکذا».
مشخصات اثر: یادداشت وقف:
متن يادداشت: یادداشت تملک نسخه با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد بن عبدالرحیم» با عبارت «قد کتبته لنفسی لالغیری» که احتمالا از کاتب است.
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: کتاب دارای یک مقدمه و ده باب و یک خاتمه است٬ بدین گونه: المقدمه: فی تعریف الحساب و موضوعه.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست : جلد 1/ 40، صفحه 91-92.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: مختصر بسیار معروفی است در مسائل مهمه حساب٬ اول قواعد این علم را و سپس چند مثال جهت تمرین ذکر می‌کند. این کتاب در بعضی از نسخه‌ها به سلطان حمزه بهادرخان یا سلطان حسن بهادر خان که هر دو برادر شاه عباس اول صفوی بودند تقدیم شده و در بعضی نسخه‌ها نام هیچ یک مذکور نیست.
صحافي شده با: مختصر المنتهی = مختصر الاصول = مختصر ابن حاجب/ عثمان بن عمر٬ ابن حاجب (646ق.)1033647
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): ریاضیات
محل و شماره بازیابی: 1210488