دستور معما

شماره بازیابی: 8858/6
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‏‫ ‏‫10-14943
زبان اثر: عربي
زبان متن ميانجي در صورتي که متن از زبان اصلي ترجمه نشده باشد: فارسی
عنوان و نام پديدآور: دستور معما [نسخه خطی]
نام خاص و کميت اثر: 86ر – 89پ
قطع: ؛‏‫قطع: یک، 91، دو برگ، 14*22، 15 سطر، 7*13.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1«بدان که ترتیب کرده شد این رساله را بر یک مقدمه و شانزده اصل و خاتمه. اما مقدمه در بیان معنی معما. بدان که معما مشتق است از تعمیه و تعمیه در لغت پوشیده کردن بود یعنی پنهان».
2انجام افتاده: «خاتمه بدان که لطافت و زینت و کمال معما آن است که آن را معنی معمایی یا معنی بیتی خوب باشد… باسم زید…// ز لعل یار خواهم صد شرقی/ به تازی و دری و قلب و تصحیف».
تزئینات متن:عناوین و نشانیها شنگرف.
رکابه نویسی:دارد.
نوع کاغذ:فرنگی حنایی آهار مهره. با ته نقش: «اثر جدید عهد همایون».
تزئینات جلد:تیماج زیتونی مجدول که بر اثر مرور زمان رنگ خود را از دست داده و بعضی قسمتهایش قهوه‌ای شده است. آستر بدرقه کاغذ ابر و باد. قطر: 3/2.
1جای شکلهای عروض و قافیه سفید مانده است.
1آثار سطراندازی در اوراق.
1جزوها 8 برگی.
نک: منزوی، ج 3، ص 2191 و 2204؛ آستان قدس، ج 9، ص 318 – 319؛ ملک، ج 6، ص 202 – 203 و 161 (نسخه‌ای ناقص که تنها 10 اصل را دارد؛ منسوب به شیخ بهایی) و ج 8، ص 68؛ الهیات مشهد، ج 2، ص 147 – 148؛ مجلس، ج 31، ص 100 – 101؛ مرعشی، ج 7، ص 32 (مفتاح الاسامی)؛ فارس قاهره، ج 2، ص 169؛ مشترک پاکستان، ج 14، ص 17 – 18 (معما) و 21 – 22 (مفتاح الاسامی).
مقدمه: در بیان معنی معما.
اصل اول: اکثر معما را بر حساب حمل بیان کرده‌اند.
اصل دوم: بدان که هر برجی را حرفی علامت است.
اصل سیم: هر کوکبی ازین سبعه سیاره را حرف آخر او علامت است.
اصل چهارم: بدان که هر روزی ازین روزهای هفته را حرفی علامت است.
اصل پنجم: بدان که بعضی از معمیات موقوف است به دانستن بعضی از ارقام هندسه.
اصل ششم: بدان که سال گویند و سیصد شصت خواهند یعنی سین و شین.
اصل هفتم: بدان که آوردن لغت در معما وقتی جایز است که آن لغت مشهور باشد.
اصل هشتم: بدان که تجنیس و تصحیف و صورت و پیکر و شکل و هیات و نقش و نگار و مانند و مثل اینها همه به یک معنی‌اند.
اصل نهم: بدان که قلب و عکس و بازگونه و بازگشتن به یک معنی آیند.
اصل دهم: بدان که هر حرفی را از اجزای کلمه نامی کردند.
اصل یازدهم: بدان که بعضی چیزها را تشبیه کرده‌اند به بعض حروف.
اصل دوازدهم: بدان که تصغیر عبارت است از… .
اصل سیزدهم: بدان که سوختن و پریدن و افکندن و رفتن و پاک کردن و ناخواندن و ریختن و نادیدن و در کردن و فروختن حرف عبارت است از آن که ساقط کنند آن کلمه و امثال این… .
اصل چهاردهم: بدان که ضد و نقیض به یک معنی آید.
اصل پانزدهم: بدان که هر عددی را که در نفس خودش ضرب کنی… .
اصل شانزدهم: بدان که رعایت ترتیب در معما واجب است.
خاتمه: بدان که لطافت و زینت و کمال معما آن است که آن را معنی معمائی یا معنی بیتی خوب باشد.
نسخه‌های این کتاب کاملا شبیه هم نیستند و نسبت به هم در مقدمه و عبارات و حتی اصلها کم و زیاد دارند.
کهنترین نسخه‌هایی که از این متن یافتم نسخه‌های ش 2/ 10451 آستان قدس رضوی (مورخ 885ق) و ش 17354 مجلس (20 ذیقعده 886ق) است که نشان می‌دهد کتاب پیش از این زمانها تالیف شده است.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: مولف ناشناخته است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ خوش.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1در رساله اول بین پاره‌های اشعار سه ویرگول مثلث شنگرف.
مشخصات اثر:
یادداشتهای تملک:
یادداشتهای تملک:
متن يادداشت:
ابتدای نسخه تملک مدرس رضوی.
خریداری شده در تیر 1323ش.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 1/29، صفحه 158-159.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: دارای مقدمه و 16 اصل و خاتمه:
صحافي شده با: جمع مختصر (مختصر وحیدی)/ وحید تبریزی1020028
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): معما
محل و شماره بازیابی: 126652