دیوان ابن یمین فریومدی (از: امیر محمود بن امیر یمین الدین طغرایی متخلص و معروف به ابن یمین.)

نبذة عن كتاب دیوان ابن یمین فریومدی (از: امیر محمود بن امیر یمین الدین طغرایی متخلص و معروف به ابن یمین.)

شماره بازیابی: 935
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19335‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: دیوان ابن یمین فریومدی [نسخه خطی]/ از: امیر محمود بن امیر یمین الدین طغرایی متخلص و معروف به ابن یمین.
قطع: وزیری. 17*25سم. 434گ. 17 بیت.
يادداشتهاي کلي: اصل این نسخه به شهادت کاغذ و مرکب و طرز نگارش در نیمه اول قرن نهم هجری نوشته شده و بر حسب محاسبه نگارنده نزدیک 15000 بیت می‌باشد (قصائد و ترکیب‌بند و ترجیع بند در ح 4000 بیت و مقطعات نیز در ح 4000 بیت و غزلیات در ح 3600 بیت و رباعیات در ح 1500 بیت و مثنویات در ح 435 بیت). و ابیات بخش‌های پنجگانه مرتب به ترتیب قوافی موافق حروف تهجی نیست، نصف بیشتر برگ‌ها نگارش یافته قرن یازدهم به نظر می‌آید.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:(دیباچه) بسمله الحمد الله الذی خلق بقدرته الغالبه من الماء کل شیء حی… اما بعد چنین گوید محرر این مقالات و مقرر این کلمات العبد الواثق باللطف الصمدی محمود بن یمین المستوفی الفریومدی…
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: وفات ابن یمین را دولتشاه در 745ق. نوشته و این تاریخ مسلما غلط است چرا که ماده تاریخ‌هایی که وقایع پس از این تاریخ (745ق.) را می‌رساند و قصائد و مدائح تاریخی متاخر از این تاریخ در دیوان وی موجود است. نگارنده احتمال می‌دهد که وفات وی در 754ق. بوده و دولتشاه اربع و خمسین و سبعمائه را خمس و اربعین و سبعمائه نوشته و یا نویسندگان نسخ چنین تصرفی کرده باشند.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:شکسته نستعلیق.
نوع کاغذ:سمرقندی.
تزئینات جلد:تیماجی.
به چنگال غارتگران اوفتاد/ وز آن پس کسی زو نشانی نداد
معلوم می‌شود آن نسخه به دست نیامده.
در 754ق. این دیوان که اینک در دست ما است، شاعر از اشعار پیشین خویش که در جنگ‌ها و سفینه‌های دوستداران شعر نگاهداری شده بود و آنچه پس از آن دیوان انشا گردیده، گرد آورده و تا زنده بوده نیز بر آن اضافاتی نموده و ماده تاریخ‌هایی که راجع به وقایع سال 754ق. می‌باشد در آن موجود است. دیوان ابن یمین این روزها به همت سعید نفیسی در تهران چاپ ‌می‌شود. تاکنون بخش قطعات و رباعیات و مثنویات منتشر گردیده. در 1865م مقطعات وی در کلکته با حروف نستعلیق سربی چاپ گردیده است.
در یکی از ابیات دیوان ابن یمین 75 سالگی وی تصریح گردیده:
مرا هفتاد و پنج از عمر بگذشت/ ندیدم مردمی از هیچ انسان
و اگر این دو بیت را:
کوته نظران ابن یمین را نتوانند/ از راه برون برد باقوال مفول
افزون ز دو قرنست که تا خلق برانند/ کو بر فضلا هست در آفاق مفضل
که در دیوان ابن یمین در بخش مقطعات پیوسته به ابیات دیگر می‌باشد، از ابن یمین بدانیم بایستی گفت شاعر شصت سال بدین کار اشتغال داشته و در دیوان وی ماده تاریخ‌هایی که دیده می‌شود متعلق به سال 702 تا 754ق. می‌باشد و مسلما پیش و پس این دو سال هم (اگر در قید حیات بوده) شعر گفته است و آقای نفیسی تولد این دو شاعر را در ح سال 685ق. نوشته‌اند و از این قطعه:
کاتب این حروف ابن یمین/ بر خط و قول خود گرفت گواه
که ز تاریخ بیستم ز رجب/ تا بنوقان که باشد آن ششماه
ده من ابریشم گزیده نیک/ برساند به شیخ عبدالله
بود تاریخ سال هفتصد و چار/ که نوشت این حروف بی اکراه
به دست می‌آید که در (704ق.) ابن یمین مردی بالغ و رشید و دارای سرمایه بوده و تهیه ابریشم می‌نموده و می‌فروخته و ظاهرا در این هنگام کمتر از بیست و پنج سال نداشته و مسلما در اواخر عمر نیز به برزگری اشتغال داشته است.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1نسخه از آخر ناقص است. شش برگ ننوشته (کاغذ فرنگی) پیش از نسخه می‌باشد.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: بر دومی آنها، عزالدوله عبدالصمد قاجار در 1292ق. تملک خود را به خط شکسته نستعلیق نوشته است.
يادداشت عمليات: چنان‌که از مقدمه آن هم برگ‌هایی افتاده و از برگ‌های موجود نیز بخشی معدوم و پاره‌ای وصالی گردیده و برگ‌های اصل دیوان پیش و پس گذارده شده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه 1464-1466.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: از این دیوان معلوم می‌شود که ابن یمین با وجیه الدین مسعود در رزم‌ها نیز حاضر بوده و در 743ق. که در خواف سربداران شکست خوردند دیوان ابن یمین هم که نسخه‌ای منحصر به خود وی بوده چون دیگر چیزها یغما رفت و ابن یمین در استدعای استرداد آن قصائدی در مدح ملک حسین کرت انشا کرده و پیش وی فرستاد ولی از اینکه در دیباچه این دیوان خود وی گوید:
تاريخ: 20120911
محل و شماره بازیابی: 115239