دیوان مشتری طوسی (از: محمدابراهیم مشهدی متخلص به مشتری.)

شماره بازیابی: 1067
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19474‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: دیوان مشتری طوسی [نسخه خطی]/ از: محمدابراهیم مشهدی متخلص به مشتری.
قطع: ربعی. 11*17/5سم. 124گ. 11بیت.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1آغاز سفرنامه: نیمه شعبان مه از توفیق بی‌پایان رب سوی مکه بار بستم بی‌غم و رنج و تعب آمدم از ری به قم وز قم به شهر اصفهان ز اصفهان تا فارس جفت شادی و عیش و طرب چون بدیدم شهر شیراز و هوای دلکشش همچو جان شد جسم من ز آن آب و خاک بوالعجب کرد بخششها به من فرمان روای مملکت عم شاهنشاه عالم خسرو خسرو نسب آفتاب معدلت فرهاد شه کز دانش است هم خداوند کمال و هم خداوند ادب
2این نه طهران و نه آن شهر که دیدم پیرار/ چون ز بهر سفر مکه فرو بستم بار
رفتم و سیر جهان کردم و برگردیدم/ بینم اکنون که به این خلق دگرگون شده کار
پسران جمله بزک کرده به مانند عروس/ که ز آرایش مشاطه شود طرفه نگار
… خوبرویان فرنگی همه با همسر خویش/ دست بر دست به هر برزن و کوی و بازار
… قهوه‌خانه بسی از هر طرفی ساخته‌اند/ نه یکی نه ده و نه صد که فزون‌تر ز هزار
… باید از بهر چنین کار روم گیرم زر/ از ملک‌زاده نیک‌اختر پاکیزه شعار
[دفتری است از میرزا مشتری با نام سفینه الافکار و مدینه الابکار. پس از سرگذشت میرزا مشتری و ممدوح او محسن میرزا میرآخور، شامل ترجمه کوتاه و نمونه‌هایی از آثار این شاعران است: فریب اصفهانی طبیب، امام قلی زند متخلص به غارت، صاحب مثنوی محک العاشقین، حجازیه و عراقیه و رساله در صفات حسن و ظهور عشق و سپس ترجمه هزل آلود و هجاء عباس فروغی، سرور خوانساری (میرزا حسین)، عن غوزی (حسن پسر حاج علی احمد کور اصفهانی)، ریاضی یزدی (باقر)، مایل (میرزا حسن افشار)، وصاف کاشانی بیدگلی، مهوش و رونق میرزا تقی پسر میرزا حسین بلور، غوغای کرمانشاهی و نیز شامل نامه منظوم حج (منظومه‌ای دارای 418 بیت در چند بند) و پس از آن یک مثنوی دارای 593 بیت با این عنوان: «داستان مجادله نادر میرزا با حاجی عمو در باب صبیه شهزاده و اموالی که حاجی عمو داده». سفرنامه مکه نیز خالی از اشارات طنزآلود و هزل نیست و نام شهرها و قریه‌های میان راه رفت و برگشت سفر حج را در عناوین بندها یاد می‌کند.
از جمله عناوین بندهای سفرنامه: دیدن حاکم بوشهر، نکوهش حاج بابا صاحب. جدال حاجیان با کاپیتان جهاز، رسیدن نواب والا حسام‌السلطنه به جده، دستورالعمل حاج در راه کعبه، نهی کردن حاج از راه دریا، طاعون در نجف، نکوهش قرنطینه، نکوهش بغداد، صفت یعقوبیه، منزل شهروان، منزل قزل رباط (تا در ورود به طهران). در آخرین بند درباره طهران و تغییراتی که در طول سفر او در آن راه جسته با زبان تاسف‌بار و نقدآمیز سخن می‌گوید.
تزئینات جلد:تیماج.
این نسخه در حدود دوهزار بیت می‌باشد و ظاهر این است که در اواخر ق 13ق. و در زمان خود شاعر نگارش یافته و پیش از شروع به اشعار شرح حالی از شاعر در 14 صفحه نگارش یافته و آغاز این اشعار این است:
خوش آنکه بخت کشد رخت زی خراسانم/ چرا کز آمدن ملک ری پشیمانم
و بدین رباعی خاتمه یافته:
آن صدر که پست و خالی از ادراک است/ از گوهر زشت عابد دلاک است
یکسال دگر باین جلال ار ماند/ البته حساب دین و دولت پاک است
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: بنابر آنچه در گنج شایگان و مقدمه دو نسخه این کتابخانه نگارش یافته پدر مولف شیرازی و از طرف مادر به چهار واسطه به میرزا طاهر وحید وقایع‌نگار شاه طهماسب صفوی می‌رسد. مسلما تا سال 1299ق. زندگانی را بدرود نگفته بوده و چنان‌که در ص 181 گذشت در آخر دیوان ازرقی بدین سال یادداشتی کرده و در مآخذی که در دست دارم جز گنج شایگان (گن ص 524-528) یادی از این شاعر نشده است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع کاغذ:فرنگی.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه 1568-1569.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این نسخه شامل منشآتی به نظم و نثر در تذکره چهار شاعر (عباس فروغی، ریاضی، مائل، وصاف) معاصر مشتری است که به هجو آنها پرداخته و هجویات شاعر و سفرنامه مکه وی و مثنوی در مجادله نادرمیرزا با عموی خود حاج سیف‌الدوله برای ازدواج با دختر او و رباعیاتی از اوست.
تاريخ: 20121004
محل و شماره بازیابی: 113307