دیوان یا کلیات ندیم مشهدی (از: میرزا زکی مشهدی متخلص به ندیم.)

نبذة عن كتاب دیوان یا کلیات ندیم مشهدی (از: میرزا زکی مشهدی متخلص به ندیم.)

شماره بازیابی: 1080
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19487‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: دیوان یا کلیات ندیم مشهدی [نسخه خطی]/ از: میرزا زکی مشهدی متخلص به ندیم.
تاریخ کتابت: مسلما اواخر ق 12ق. (بر برگ 136 در 1226ق. یادداشتی شده).
قطع: وزیری. 16*26سم. 208گ. 18بیت.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1نسخه دیوان بدین بیت آغاز گردیده:
لطف خاصی نظری مرحمتی احسانی/ تا به کی از تو ندیم تو هراسان باشد
2انجام آن دو بیت ترکی می‌باشد که در آخر ماده تاریخی است که برای بنائی از نادرشاه ساخته است:
از دم فیض عالم لاریب/ ایکی مصرع یتوردی هاتف غیب
قصر مولود خانه زیبا/ کعبه‌وش در مقام صدق و صفا
بسم الله الرحمن الرحیم/ مطلع دیوان علی عظیم
پس از چند سال به ایران برگشته ولی از برگشتن خود پشیمان شده و آرزو کرده که دوباره با اهل و عیال و اولاد به آستان مقدس مرتضوی مشرف گردد و در این باب در مثنوی «تسبیح کربلا» گوید:
در صفاهان ز غم نجاتش ده/ جای در ساحل فراتش ده
داده بودیش مدتی ز شرف/ در نجف جای همچو در نجف
و در قصیده‌ای که به مدح حضرت معصومه مدفونه در قم علیها سلام خاتمه یافته گوید:
ندیم خاک در درگه برادر تست/ که دور مانده از آن در زسستی اقبال
کشیده محنت بسیار از جفای فلک/ علی الخصوص درین عرض مدت دو سه سال
که از مجاورت آستان اجدادت/ فتاده دور بتقریب دیدن اطفال
ز التفاف عمیمت توقعی دارد/ که باتمامی اولاد خویش و اهل و عیال
اعانتی بکنی و روانه‌اش سازی/ به کربلا و نجف با رفاه و فارغ بال
مثنوی دیگر هم «تسبیح کربلا» نام دارد (چنان‌که از خود مثنوی برمی‌آید) در اصفهان پس از برگشتن از مسافرت نخستین وی آغاز گردیده و از این بیت وی که در اواخر این مثنوی قرار گرفته:
یافتی ای ندیم باز شرف/ همچو در نجف بخاک نجف
به دست می‌آید که انجام آن در آستان علوی (ع) بوده و در تاریخ اتمام آن در آخر مثنوی گوید:
شکر شد در مه عزای حسین/ نظم تسبیح کربلای حسین
شد سحر چون تمام این محضر/ گشت تاریخ سال فیض سحر 1158
نوع کاغذ:دولت‌آبادی و فرنگی.
تزئینات جلد:تیماجی.
بیت ماده تاریخ نامبرده این است:
چون از پی تاریخ خود، جستم ز پیر عقل گفت/ «حیف از دو چشم نرگست» تاریخ نابینائیم
چون قلم میکشم الف از آه/ مددم کرد مد بسم الله
و در این مثنوی ارادت خویش را به نورالدین گیلانی که پیرمردی در حدود هفتاد سال و پیر طریقت بوده تصریح نموده و درویشی ندیم از ابیاتش آشکار است.
در این دیوان مدائحی از نادرشاه موجود و در قطعه‌ها و مثنوی‌هائی که بیشتر به ترکی انشاء نموده طلا کردن گنبد حضرت مولی (ع) و برخی از تعمیرات وی ثبت گردیده و در یکی از مثنوی‌های شاعر که به ترکی است استفاده می‌شود که بنابر میلی که نادرشاه در آخر عمر یافته با همه تشیعی که داشته و کمتر صفحه‌ای از صفحات این دیوان خالی از این عقیده می‌باشد موافق عقیده اهل سنت رفتار کرده و در آنجا حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) را یار چهارمین معرفی نموده و شاید در اثر همین پیشآمد بوده که به گفته آذر در اواخر عمر از کار کناره گرفته و ترک منادمت نموده است و این دو بیت را که بسیار مشهور است می‌باشد فقط آذر در آتشکده آذر، (ص 430) در ذیل شرح حال مختصر ندیم نقل نموده:
در خاک نجف ندیم آسوده بخواب/ اندیشه مکن ز پرسش روز حساب
جائی که بدل بسرکه گردد می‌ ناب/ بی‌شبهه گه شود مبدل بصواب
شامل قصائد و غزلیات و مخمسات فارسی و ترکی می‌باشد و گذشته از مثنوی‌های کوچک ترکی و فارسی، دو مثنوی یکی به نام «در نجف» (برگ 85-127) و دیگری به نام «تسبیح کربلا» (برگ 127-200) که معرفی شدند پیوسته آنها است و همه دیوان در حدود نه هزار و سیصد و سی بیت است.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: مولف در فتنه افغان در اصفهان بوده و در عهد شاه سلطان حسین صفوی در خدمت محمدزمان خان سپهسالار خراسان و محمدقلی وزیراعظم دیوان اعلی بوده و به مقام منادمت نادرشاه افشار رسیده و در 1163ق. وفات یافته است، از دیوان وی که مشحون به مدائح اهل بیت علیهم السلام می‌باشد به دست می‌آید که پس از فتنه افغان و حمله آنان به اصفهان از آن شهر فرار کرده و به نجف اشرف پناه برده و در 1137ق. مثنوی «در نجف» را برابر مخزن الاسرار در یک‌هزار و پانصد (1500) بیت در آن آستان انشاء نموده و در این کتاب داستان حمله افاغنه و کارهائی که در اصفهان کرده‌اند نگارش یافته و بدین بیت آغاز گردیده:
وضعیت استنساخ نسخه: تاریخ و نام نویسنده را ندارد.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 2در حاشیه برگ 104-110 قطعه و غزل‌هائی از نواب میرزا ابوالقاسم خان منیر تخلص که تاریخ نابینائی خود را در قطعه‌ای در 1189ق. معین نموده نگارش یافته (در تذکره‌ها نشانی از منیر نیافتم).
يادداشت عمليات: برگ‌هائی از آغاز و میان نسخه افتاده و برخی هم جا‌به‌جا صحافی شده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه 1578-1579.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: در این مثنوی که در حدود چهار هزار و پانصد و هفتاد بیت می‌باشد داستان شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) و علت اصلی و منشا آن و به مناسبت بعضی از امور واقعه بعد از رحلت حضرت رسالت (ص) ذکر گردیده و بدین بیت آغاز شده:
تاريخ: 20121006
محل و شماره بازیابی: 112890