رحله منظوم = سفرنامه(نجيب‌الدين علي بن محمد بن مكي عاملي جبيلي)

نبذة عن كتاب رحله منظوم = سفرنامه(نجيب‌الدين علي بن محمد بن مكي عاملي جبيلي)

شماره بازیابی: 3984/1
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36534‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: رحله منظوم = سفرنامه/ نجیب‌الدین علی بن محمد بن مکی عاملی جبیلی
کاتب: محمد بن الحسن الحر العاملی
تاریخ کتابت: قرن 11ق.
قطع: ‮رقعی. ‭13‬*‭19/5‬سم. ‭156‬ص. ‭17‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:الحمدلله ولی الحمد/ و المدح و الالاء اهل المجد// یقول راجی عفو مولاه العلی/ نجیب خیر الآل و الصحب علی// المذنب العاصی نجیب‌الدین/ سامحه مالک یوم‌الدین// حججت عام سته و الف/ مع عده من قاده و الف// اجلهم استادنا العلامه/ و شیخنا المحقق الفهامه//… من خص بالخلق و بالخلق الحسن/ استادنا و شیخنا الحبر الحسن// … و نجله المولی الاجل الامجد/ اوحد اهل دهره محمد// … و مذد خلنا مکه المشرفه/ و قد افضنا من منی و عرفه// توجه المسیر فیها عندی/ لقصه تطول نحو الهندی
انجام:نظم منزل من بعد ذاکر فی السفر/ نجد فی اسحارنا و فی البکر// حتی وصلنا لدمشق الشام/ و الحمدلله علی التمام// و قد مضت الهجره اعوام/ و نقلها تاریخه ختام
تزئینات متن:عناوین شنگرف است.
نوع کاغذ:فرنگی آهار مهره‌دار.
تزئینات جلد:تیماجی مشکی.
ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 5052-5054.
در سلافه العصر یکصد بیت از این منظومه نقل گردیده و شیخ حر عاملی ابیاتی از آن را در امل الامل آورده و گوید من خود در جوانی نسخه‌ای از منظومه را رونویس کرده و در پشت آن از اشعار خویش چند بیت (در تقریظ این رحله) یادداشت کردم و سپس تمام آن ابیات را می‌آورد. نسخه‌ای که شیخ حر به آن اشارت کرده همین نسخه حاضر است که به خط شیخ حر است و همان یازده بیت به خط شیخ حر بر پشت نخستین برگ آن دیده می‌شود و بالای آن نوشته «لراقمه محمد بن الحسن الحر».
اینک چند بیت از تقریظ شیخ حر:
یا رحله بدیعه فی فنها/ کامله فی لطفها و حسنها// جامعه للوعظ و الامثال/ بارعه تزهو علی الاقوال// الفها افصح اهل دهره/ فتی علاعن کل اهل عصره
جبیلی (سراینده این سفرنامه) مناظر و ابنیه و آثاری را که در ایران و عراق و هند دیده یاد و با دقتی تمام وصف می‌کند و گاه به مناسبت، ابیاتی از بحرهای مختلف در آن گنجانده از آن جمله در این ابیات که در مورد سفر به آستان قدس رضوی و در وصف آن آستان سروده است.
از این ابیات که اینک نقل می‌شود به دست می‌آید در سفری که شاه عباس از اصفهان پیاده به مشهد رضوی رفت جبیلی نیز از ملا زمان او بوده:
ثم مضینا نحو مولانا الرضا/ علیه من ربی السلام و الرضا// صحبه سلطان سلاطین العجم/ من اصفهان ماشیا علی القدم// بنذر او عهد له قد سبقا/ من بعد موجب له اتفقا// و ذاک حیث اتفق المسیر/ له الیه و جری التقدیر// و کل یوم نتوخی السفرا/ من قبله و لم یکن میسرا// و عاقنا من ذالک الطریق/ حتی ضجرنا عدم الرفیق// و لم یکن یخطر فی بال بشر/ ما یسرالله به من السفر// و کان فی آخر جمادی الاولی/ قد یسرالله لنا الوصولا
پس از این جبیلی به وصف بنای ضریح و رواق حرم رضوی و فرشها و تزیینات و کتیبه‌های آن پرداخته و از موزه و مخزن کتابخانه آن که قرآنهایی دارد به خط امیرالمومنین علی (ع) و از جامه ضریح که نوشته‌های مورخ 600ق دارد یاد می‌کند و ابیات فارسی شیخ بهایی را که در کتیبه نقش کرده‌اند نخست به عربی ترجمه و آنگاه متن آن دو بیت را در بین ابیات عربی درج کرده:
و فی خلال النقش للبهایی/ بیتان جائت عن صفا ولاء// بدیعه الالفاظ مولویه/ لکنما الالفاظ فارسیه// حاصلها وصیه الخدام/ فی قص شمع حضره الاسلام// خوفا علی جناح جبرئینا/ من ضربه المقراض ان یبینا// اذ الملوک کلها العلویه/ فراش شمع الحضره العلیه// … و هذه صوره ما ذکرنا/ بالفارسی و له فسرنا// بنوشته بود به اعلی علیین/ پروانه شمع روضه خلد برین// مقراض به احتیاط زن ای خادم/ ترسم ببری شهپر جبریل امین
جبیلی برخی از قصائد و قطعات و مسمطات خویش را که در بحرهای دیگر و با وزنهای کاملا متغایر با این منظومه است به مناسبت در آن گنجانیده است، شیخ حر عاملی کاتب نسخه حاضر برخی از این موارد را مشخص ساخته است.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: نجیب‌الدین علی بن محمد بن مکی عاملی (جد او یکی از شاگردان (یا صاحب اجازه روایت) از شهید ثانی بوده در امل الامل از ضیاءالدین علی بن محمد بن مکی دیگری فرزند شهید اول است نیز یاد می‌کند و گوید از پدرش روایت دارد) جبیلی شاگرد شیخ بهایی و شیخ حسن صاحب معالم و نویسنده شرح بر رساله اثنی عشریه.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ تحریری.
يادداشت عمليات: دو برگ آخر وصالی دارد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: امل الامل (چاپ بغداد)، 2/ 176؛ ذریعه، 10/ 167.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: بهایی جبیلی داستان گردش خویش را در حجاز و یمن و ایران و عراق در منظومه‌ای دارای حدود 2500 بیت شرح داده و (بنابر نوشته خود او در مقدمه منظومه و به گواهی سید علی خان مدنی در سلافه العصر). در نظم این سفرنامه شیوه الصادح و الباغم را دنبال کرده است. تاریخ سفر او به مکه چنانکه در مقدمه منظومه آمده 1005ق و همراه استادش شیخ حسن بوده است.
صحافي شده در اين جلد: قصائد و غزلیات/ نجیب‌الدین علی بن محمد بن مکی، ص 133 – 152.
عنوانهاي گونه گون ديگر: سفرنامه
تاريخ: 20141029
محل و شماره بازیابی: 114408