رساله حساب

نبذة عن كتاب رساله حساب

شماره بازیابی: 105خ
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-23812
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: رساله حساب
تاریخ کتابت: غره رجب 1090ق.
قطع: ‮رقعی. ‭10‬*‭18‬سم. ‭126‬ص. ‭140‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1حمد بیحساب مر خدای را که بمقتضای حکمت کامله ازلی ماهیات ممکنات را ابداع فرموده و شکر بی‌شمار احدی را که با وجود وحدت به اقتضای قدرت شامله لم یزلی ازواج و افراد کائنات را اختراع نمود و درود نامعدود و مدح نامحدود بر خلاصه عالم ارکان و افلاک و مصادق مقال لولاک سید انبیا و قدوه اصفیا اعنی محمد مصطفی (ص)… و بر آل او که هداه (در نسخه: هدایت) راه یقین و حماه (در نسخه: جماد) دین مبین‌اند خصوصا بر آن محیط علم لدنی و صاحب مسند انت منی امیرالمومنین علیه السلام و بعد این مختصرست در علم حساب مشتمل بر قواعد ضروری و ضوابط لا بدی مرتب بر مقدمه و 3 فن و خاتمه…
2تمام شد تسوید این اوراق بحکم حکیم علی الاطلاق و چون بضعف و ضعف سمت اقسام انتظام پذیرفت تاریخ سال اتمام نیز ضعف رفت و الله اعلم بحقایق الامور.
نوع کاغذ:اصفهانی شکری.
تزئینات جلد:تیماج قرمز روشن.
نک: مجلس ش 5/ 2773؛ فهرستواره کتاب‌های فارسی 4/ 2646.
خطبه کتاب و عبارات آن نیز با نوشته‌های خواجه و خطبه‌های کتب فارسی او شباهت ندارد. گذشته از این قرائن نوشته مولف در پایان کتاب دلیل قاطع است بر اینکه مولف این کتاب خواجه نیست زیرا تاریخ فراغت از تالیف به نوشته ذیل کتاب معادل کلمه ضعیف = 950 است. باتوجه بدین نکته و اینکه نام استاد مولف به تصریح او منصور بوده است، تصور می‌رود مولف یکی از شاگردان غیاث‌الدین منصور ( -948ق.) و شاید خود شمس‌الدین خفری ( -957ق.) مولف شرح تذکره در هیئت و حاشیه شرح تجرید است.
در ذریعه در ج7 (ص7) این رساله جبر و مقابله نیز خوانده می‌شود و آنگاه به حرف جیم (ج5) ارجاع کرده‌اند، اما در حرف جیم تنها رساله معروف در جبر و مقابله که عربی است یاد شده، گویی این دو رساله با یکدیگر اشتباه گردیده. (نیز نک: ذریعه، 11/ 176 که در آنجا با عنوان رساله فی الحساب از خواجه نصیر طوسی آمده است.
عنوان‌های فن اول: «فصل»، «تنبیه» و «قاعده»، فن دوم: «وصل»، «صدر» و «فصل» و فن سوم: «مبادی»، «مقاله»، «ضابطه«، «فایده«، و «مسئله».
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد چهارم، صفحه 3108.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این رساله دارای یک مقدمه و 3 فن و یک خاتمه است و فن سوم آن در جبر و مقابله و دارای 3 مقاله است، فن دوم نیز در هندسه (مساحات) و تنها نخستین فن آن در حساب است. آقای مدرس رضوی و صاحب ذریعه این کتاب را جزء آثار خواجه نصیر یاد کرده‌اند و به نوشته آنان در کتابخانه ملک تهران نیز نسخه‌ای از این رساله هست، اما برخلاف نوشته آقای مدرس که بدون شک از آثار خواجه است هرچند در فهرست مولفات او نیامده، نسبت آن به خواجه جای بسی تردید است. در تتمه دوم از مقدمه (در بعضی خواص و تعریف عدد) از استاد خود منصور بدین گونه یاد کند: «و حضرت استادی جعله الله یوم الحساب کاسمه منصورا چنین فرموده که شامل واحد نیز هست مقصود این تعریف عدد است: «نصف مجموع حاشیتین متناظرین» باعتبار کسر زیرا که حاشیه اعم است از آن که کسر باشد یا صحیح».
تاريخ: 20130813
محل و شماره بازیابی: 163153