رساله مبدا و معاد(شيخ الرئيس ابن سينا)

شماره بازیابی: 3975/2
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36495‬‬
زبان اثر: عربي
سر شناسه: ابن سینا، حسین بن عبدالله،370 -428ق
عنوان و نام پديدآور: رساله مبدا و معاد/ شیخ الرئیس ابن سینا
کاتب: محمود بن محمدقاسم شریف سیستانی (در نسخه سجستانی).
تاریخ کتابت: 1088ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 81 – 155.
قطع: ‮رقعی. ‭12‬*‭18/5‬سم. ‭337‬ص. ‭23‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:الحمدلله رب العالمین… و بعد فانی ارید ان ادل فی هذه المقاله علی حقیقه ما عند المشائین المحصلین من حال المبدا و المعاد تقربا الی الشیخ الجلیل ابی احمد، فیصح مقالتی هذه ثمرتی علمین کبیرین احدهما الموسوم بانه فیما بعد الطبیعیات و الثانی العلم الموسوم بانه فیما بعد الطبیعیات و الثانی العلم الموسوم بانه فی الطبیعیات… و اتحری فی هذه المقالات ان اوضح ما اغلقوا و اعلن ما ستروا… بمقدار الوسع القاصر الذی لمثلی ممن منی بانقراض زمان العلماء و انصراف الهمم… .
انجام:… فهذا غایه ما ذکرنا ان نودعه کتابنا هذا و کنا رقد وفینا بما وعدنا علی سبیل الاختصار… و لکن موثر الایضاح و الاختصار و تقریب البعید ان مال الی الاظهر فهو معذور و نسال الله ان یجنبنا الزیغ… و اعتقاد العجب فیما نری و نفعل.
نوع کاغذ:شکری.
تزئینات جلد:تیماجی سبز.
«لکن بعد سویعه من الزمان اورد علی ابلیس الوهم من جانب ابن کمونهه اشکالا قویا من انه لا یصح ان یکون وجوب الوجود من الامور العینیه و لیس بلازم لجواز ان یکون من الاعتباریات. فاستعذت بالحق المعبود حتی الهمنی بان ننقل الکلام الی ما ینتزع منه وجوب الوجود و مهیته بدون الاخر… و لا یتصور ان یکون احدهما لاعلی التعیین شرطا کما علمت فی هذا الفصل من هذه الصحیفه العلیا و ارجو من هدایه الله تعالی و فیضه الحق ان یرشد و یهدی سائر طلبه الحق».
شیخ الرئیس در فصل (اثبات دوام الحرکات) از رساله مبدا و معاد می‌گوید:
«قد بان لنا فی الطبیعیات ان الزمان تابع للحرکه و ان الحرکه لا یحدث ما بعد ما لم یکن الالحادث» و در پایان این بحث می‌گوید:
«لا یمکن ان یحدث مالم یتقدمه وجود القابل و هو الماده» و صاحب حواشی (که ظاهرا میرداماد است) در اینجا حاشیه‌ای مبسوط دارد که با این عبارات آغاز می‌گردد:
«لا یخفی ان هذه الافاده لو کانت صحیحه یستلزم امتناع الحدوث الدهری» و پس از چندین سطر چنین می‌آورد:
«قوله فانه لا یمکن ان یحدث مالم یتقدمه وجود القابل و هو الماده ان اراد به الحدوث الزمانی فهو حق… لکن کلامنا فی الحرکه الدوریه الفلکیه الحافظیه للزمان و لیست تلک الحرکه حادثه زمانیه بل انما هی حادثه زمانیه بل انما هی حادثه حدوثا دهریا و ان اراد به الحدوث الدهری فکیف یصح اذا لمجردات مثل العقول حادثه بالحدوث الدهری علی ما قام علیه البرهان مع انها لم یتقدمها وجوده ماده و هی مقدسه عن ملابسه المواد و الظاهر ان هذا الحکیم العظیم الشان زادالله شته فی حظائر القدس انما افاد هیهنا بهذا النهج مماشاه لبعض المشائین الظاهریین من الفلاسفه اذ هو او ما الی الحدوث الدهری فی کثیر من المواضع من الشفا و مع القول بذلک لا یصح هذه الافاده».
از حاشیه میرداماد بر رساله مبدا و معاد ابن سینا در هیچ ماخذی ذکری پیدا نشد.)
1در کنار رقم کاتب در حاشیه آخرین صفحه نخست ابیاتی است به فارسی که در صدر آن نام گوینده ابیات شیخ شهاب‌الدین مقتول نوشته.
اینک ابیات:
چون دور فلک به سیصد و شصت هزار/ هر لحظه کند به گردش خویش مدار// ظاهر شود آنچه پیش ظاهر شده بود/ بی‌هیچ تفاوت ز یمین و ز یسار// هر صورت و هر نفس که شد محو کنون/ در مخزن روزگار گردد مخزون// چون باز همان وضع شود وضع فلک/ از پرده غیبش آورد باز برون
بر پشت نخستین برگ رساله زوراء فهرست رساله‌های مندرج در این دفتر را نوشته‌اند و در فهرست مزبور نام تفسیر سوره جحد نیز دیده می‌شود که در دفتر وجود ندارد این دفتر به 3 کتابخانه مرحوم میرزا طاهر تنکابنی تعلق داشته و در حواشی برخی از صفحات خط او دیده می‌شود.
در برخی از برگ‌ها لکه رطوبت وجود دارد.
ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 5030-5034.
المقاله الاولی فی اثبات المبداء الاولی للکل و وحدانیته و تعدید الصفات التی تلیق به این مقاله دارای 52 فصل است:
فصل1. تعریف واجب الوجود
فصل 2. واجب الوجود لا یکون بذاته بغیره ممکن الوجود بذاته و بغیره
3. واجب الوجود
4. ممکن الوجود بذاته انما یوجد بان یجب وجوده
5. فی انه لا یجوز ان یکون اثنان یحدث منهما واجب وجود واحد
6. فی ان واجب الوجود بذاته واجب الوجود بجمیع جهاته
7. واجب الوجود معقول الذات و عقل الذات… و ان العقل و العاقل و المعقول واحد
8. واجب الوجود بذاته خیر محض
9. واجب الوجود حق محض
10. واجب الوجود نوع لا یقال علی کثیرین
11. واجب الوجود واحد من وجوه سننی
12. فی انه بذاته معشوق و عاشق و لذیذ و یلتذبه
13. واجب الوجود کیف یعقل ذاته
14. فی تحقیق وحدانیه واجب الوجود
15. فی اثبات واجب الوجود
16. فی انه لا یمکن ان یکون لکل ممکن الوجود عله معه
17. لا یمکن ان یکون الممکنات فی الوجود بعضها عله لبعض
18. فی التجرد لاثبات واجب الوجود
19. فی بیان ان کل حادث ثبانه بعله
20. فی انتهاء مبادی الکائنات الی العلل المحرکه حریکه مستدیره
21. فی ان المحرک بالاراده متغیر الذات
22. فی ان القوه القسریه یحدث عنها اختلاف احوال
23. فی جمیع صفات واجب الوجود
24. فی الدلاله علی ان هذا الماخذ ای البیان ای ماخذه
25. فی اثبات المحرک لکل حرکه و انه غیر المتحرک
26. فی اثبت محرک غیر متحرک و لا متغیر
27-28. اثبات دوام الحرکات بقول مجمل
29. کل حادث فله ماده متقدمه الوجود
30. مطلب آخر نافع
31. فی ان ذلک لم تقع لانتظار وقت و لا یکون وقت اولی
32. فی انه یلزم علی وضع هولاء المعطله ان یکون الله سبحانه یسابق الزمان الحرکه بزمان
33. فی ان لا یجوز ان یکون آن ازل
34. فی ان المعطله یلزمهم ان یضعوا وقتا قبل وقت بلانهایه
35. فی حل مغالطاتهم فی تناهی الازل
36. فی حل مغالطاتهم فی انه اما ان یحب اثبات التعطیل او ایجاب المساوات بین الله و بین الخلق
37. ان هذه الحرکه و انما یدوم بالاتصال لا بالتشافع
38. فی ان الحرکه الاولی لیست مستقیمه بل مستدیره
39. الفاعل القریب للحرکه الاولی نفس و ان السماء حیوان مطیع الله عزاسمه
40. فی ان حرکه السماء مع انها نفسانیه کیف یقال انها طبیعیه
41. لا یجوز ان یکون المحرک الاقرب للسماوات عقلا مجردا
42. ای الاجسام مستعده للحیوه
43. فی ان قبل النفس للفلک محرکا لانهایه لقوته
44. المحرک الاول کیف یحرک
45. فی ان لکل فلک جزوی محرکا
46. ابطال رای من ظن ان اختلاف حرکات السماء لاجل ما تحت السماء
47. المتشوفات التی ذکرنا لیست اجساما و لا انفس
48. حرکه الافلاک وضعیه لا مکانیه
49. ان الافلاک الداخله فی الحرکه الاولی کیف یتبعها
50. فی ان النار کیف یتبع الفلک فی الحرکه
51. اجسام الفلک مختلفه الانواع
52. تعریف جرم الکل و نفس الکل
المقاله الثانیه فی الدلاله علی ترتیب فیض الوجود عن وجوده مبتدئا عن اول موجود عنه.
المقاله الثالثه فی بقاء النفس الانسانیه و السعاده الحقیقیه الاخرویه.
شیخ الرئیس در مسئله وجود مبدا حرکت در هر جسم از تلخیص کتاب السماء و العالم ارسطو و تلخیص کتاب سماع طبیعی او یاد و تفصیل را به آن دو کتاب احالت می‌کند.
در مقاله سوم، حکایت معالجه روانی پزشک دربار ساسانی کنیزکی را که به هنگام آوردن و گستردن سفره برای پادشاه و آن پزشک ناگاه دچار عارضه‌ای سخت شد و قامت راست نمی‌توانست کرد باز گفته است (ص 133 نسخه).
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 2نسخه حاضر حاشیه‌هایی دارد با نشان «م ح ق» که ظاهرا رمز نام میرداماد است. این حواشی متعدد است و در مسائل توحید و حدوث و زمان دهری بسط و تحقیقاتی دارد. به گفته مولف این حواشی در دیگر نسخه‌ها وجود ندارد. (به همین دلیل نمونه‌ای از حواشی نقل می‌گردد: در یکی از تعلیقات، برهانی را که شیخ الرئیس بر نفی اشتراک و تعدد واجب الوجود می‌آورد محکم و غیر قابل خدشه دانسته و می‌گوید: «از این استدلال با این اسلوب بدیع که شیخ روساء حکمت بیان داشته می‌توان برای دفع شبهه ابن کمونه استفاده کرد» و پس از پایان تعلیق یاد شده در ذیل آن این حاشیه که متضمن اشکال و حلی است در برهان توحید دیده می‌شود:
يادداشت عمليات: کنار برگ آخر وصالی دارد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: مجلس، ش 1960؛ مصنفات ابن سینا از دکتر مهدوی، 212، 217؛ قنواتی، ص 252؛ ذریعه، 19/ 10.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: شیخ این کتاب را بر اساسا فلسفه مشاء برای ابو احمد محمد بن ابراهیم فارسی در سه مقاله و در هر مقاله چند فصل تالیف کرده است و اینک فهرست فصول مقاله اولی تا نمونه مباحث موجود در رساله باشد. فهرست تمام فصلها در فهرست دکتر مهدوی دیده می‌شود.
صحافي شده با: شرح فصوص الحکم/ امیر اسماعیل شام غازانی (شنب غازانی)502869
تاريخ: 20141027
محل و شماره بازیابی: 125953