شبهات در انوار التنزيل = سوالات حافظ تاشكندي (محمد بن شيخ بايزيد شاشي)(شيخ الاسلام عبدالله بن شمس‌الدين معروف به مخدوم (يا مخدوم الملك))

نبذة عن كتاب شبهات در انوار التنزيل = سوالات حافظ تاشكندي (محمد بن شيخ بايزيد شاشي)(شيخ الاسلام عبدالله بن شمس‌الدين معروف به مخدوم (يا مخدوم الملك))

شماره بازیابی: 3802/7
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36052‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: شبهات در انوار التنزیل = سوالات حافظ تاشکندی (محمد بن شیخ بایزید شاشی)/ شیخ الاسلام عبدالله بن شمس‌الدین معروف به مخدوم (یا مخدوم الملک)
تاریخ کتابت: قرن 11ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 65 – 67.
قطع: ‮خشتی. ‭12/5‬*‭19‬سم. ‭389‬ص. ‭21‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1سوالات تاشکندی: بسمله و به نستعین لما قدم شمس العلماء فخرالفضلاء جمال فضله و کماله ظاهر فی کل مکان… حامی اهل السنه و الجماعه قامع البدع و الغوایه مخدومنا و مخدوم الملک عموما من بلده لاهور الی بلده دهلی… و اهل الفضل و الکمال من سکان بلده دهلی جاء و ابا لهدیه فدیه فاردت انا ایضا ان جئت بهدیه مشتمله علی تسعه اقوال متعلقه ببعض مواضع تفسیر البیضاوی عثرها خاطر الفاتر رجاء الالتفات من جنابه… لااظهار الفضیله لان جلها مضروبه فی ذاته ادام الله تعالی ظلال فضله حتی یسریح المسلمون فی هذه الظلال… .
2… یدل علی ان رسل الملائکه افضل من رسل البشر و هو خلاف مذهب اهل السنه و الجماعه و وفاق مذهب المعتزله اللهم الا ان یقال ان هذا مبنی علی مذهب ابی عبدالله الحلیمی من اهل السنه و الجماعه و الفلاسفه و ضعفه ظاهر بجنابه… قاصدا لاظهار المناسبه لا العناد و المشاغبه الی هنا مکتوب الحافظ.
(نک: کشف الظنون، 150 و 162) و نیز همان مولف عجاله البیان = شرح کتاب میزان الادب عصام‌الدین اسفرائنی است که حاج خلیفه درباره او گوید: «لعله القادم الی الروم فی سنه…».
تزئینات متن:عناوین شنگرف.
نوع کاغذ:آهار مهره شکری رنگ.
تزئینات جلد:تیماجی مشکی سجاف عطف و حواشی تیماج یشمی.
در لابه‌لای پاره‌ای از اوراق مجموعه برگچه‌هایی الصاق و بر آنها تعلیقات نوشته شده.
در ذیل نخستین رساله (تفسیر آیه الکرسی) پس از پایان رقم کاتب نسخه (که محمد بن نظر معروف به ملازاده است) با قلم قرمز نوشته: «مخفی نماند که بیشتر از این رساله به خط این کمترین درگاه است فرخ مهجور فی سنه 1005».
نک: کشف الظنون، 1156 چاپ فلوگل ج/ 7.
بغدادی در ایضاح المکنون و هدیه العارفین از محمد شاشی فرکندی طاشکندی حنفی نقشبندی کمال‌الدین (در کشف الظنون، محمد بن کمال‌الدین) مولف حاشیه بر تفسیر بیضاوی و در گذشته در 988ق یاد می‌کند و هم چنین عمر رضا کحاله به نقل از ایضاح المکنون بغدادی.
در کشف الظنون تالیفات زیر از حافظ طاشکندی آمده که ظاهرا همه (با گواهی فلوگل) از همین محمد تاشکندی مولف عجاله البیان و تاریخ آل چنگیز است:
1. بحث الفاضل التاشکندی و المولی ابی‌السعود فی الاستعاره التمثیلیه فی قوله تعالی «اولئک علی هدی من ربهم». در تفسیر این آیه تاشکندی نظر ملا سعد تفتازانی را برگزید و مولی ابوالسعود سخن سید شریف را و مباحثه این دو با یکدیگر در آن مجلس پنج ساعت ادامه یافت.
2. تاریخ آل چنگیز (= تاریخ اوزبک).
در ذیل این عنوان است که حاج خلیفه می‌گوید حافظ محمد تاشکندی سبط مولی علی قوشچی است.
وی این کتاب را یک بار دیگر با عنوان «تاریخ طاشکندی» یاد می‌کند و می‌افزاید که: تاشکندی این کتاب را درباره خواقین ازبک نگاشته.
فلوگل در فهرست کشف الظنون از ذکر این موضع غفلت ورزیده است.
3. رساله فی فن التفسیر و الاصول و الفروع و المنطق و الکلام.
به گفته حاج خلیفه، حافظ محمد بن کمال تاشکندی این رساله را پس از بحث با ابوالسعود، درباره ماجرای ملا سعد تفتازانی و سید شریف، نوشت و به محمد پاشا عتیق هدیه ساخت.
4. عجاله البیان (که قبلا به آن اشارت رفت).
5. حاشیه انوار التنزیل از تاشکندی، سوره انعام. بنا بر نوشته حاج خلیفه، وی حاشیه بر تفسیر سوره انعام (از انوار التنزیل بیضاوی) را برای سلطان سلیم خان عثمانی تالیف کرده است.
نام تاشکندی در کشف الظنون محمد بن کمال‌الدین تاشکندی آمده اما در تعلیقاتی که محمدحسین بن دوست محمد بخاری بر این سوال و جواب نوشته نام سائل و مسئول عنه همان گونه است که ما نوشتیم (تعلیقات بخاری در ضمن همین مجموعه شناسانده خواهد شد).
سوالات و اعتراضات تاشکندی، که ظاهرا در نسخه حاضر با اختصار آمده اما در رساله جوابیه شیخ الاسلام و رساله تعلیقات بخاری تمام آن نقل شده، درباره اینه نه مورد است از انوار التنزیل بیضاوی.
1. سخن بیضاوی در تفسیر «لعلکم تتقون» و اشکالی که او درباره تفسیر لعل بمعنی کی تعلیلیه یاد می‌کند.
2. استدلال بیضاوی از حکم قرآن به کفر ابلیس بر اینکه امر افادت وجوب می‌کند.
3. قول بیضاوی «لعله سبحانه و تعالی انما ذکر یسئولنک بغیر و او ثلثا ثم بها ثلاثا».
4. قال البیضاوی فی تفسیر قوله تعالی «قال ابراهیم ان الله یاتی بالشمس من المشرق فات بها من المغرب» اعرض ابراهیم عن الاعتراض علی المعارضه، الفاسده الی الاحتجاج بما لا یقدر علیه.
5. بیضاوی گفت واحد چون در سیاق نفی افتد معنی جمع دهد.
6. بیضاوی در تفسیر آیت «و ان کانت واحده فلها النصف» گوید.
7. قال البیضاوی و قیل کانت ذلک فی اول الامر ثم نسخ.
8. تفسیر آیت «و لقد ارسلنا موسی بایاتنا الی فرعون».
9. در تفسیر آیت «یوم یقوم الروح و الملائکه». بیضاوی می‌گوید: فان هولاء هم افضل الخلائق.
تاشکندی در هر یک از موارد یاد شده اعتراضاتی بر بیضاوی یاد کرده و به صورت مکتوبی برای شیخ الاسلام مخدوم الملک فرستاده است.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: حافظ محمد تاشکندی نویسنده رساله حاضر ظاهرا همان نوه مولی علی قوشچی و مولف تاریخ آل چنگیز یا تاریخ اوزبک است.
وضعیت استنساخ نسخه: با چند قلم از محمد بن نظر مدعو به ملازاده (ش 1 و 5 فرج یا فرخ (ش3) و میرزا علی (ش1) در پایان ش 1 و 3 تاریخ 1005ق دیده می‌شود.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق (شیوه ترکی).
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1بر پشت برگ نخست مجموعه، فهرست اسامی یازده رساله از رساله‌های موجود در این دفتر به خط تازه ثبت شده.
يادداشت عمليات: برگ اول و برخی دیگر از برگ‌های دفتر وصالی و یا پارگی دارد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 4828-4831.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: مشتمل بر نه شبهه و اعتراض بر انوار التنزیل بیضاوی. نام نویسنده سوال و مسئول عنه در نسخه حاضر به صراحت نیامده جز اینکه در پایان آمده «الی هنا مکتوب الحافظ» و در آغاز آن تنها از مخدوم الملک که لقب او شیخ الاسلام است یاد شده است.
صحافي شده با: تفسیر آیه الکرسی/ صدرالدین محمد بن ابی‌الصفا حسینی502452
عنوانهاي گونه گون ديگر: سوالات حافظ تاشکندی
تاريخ: 20140226
محل و شماره بازیابی: 125791