شرح حكمه العين(علي بن فضل‌الله فومني گيلاني (قرن11ق))

نبذة عن كتاب شرح حكمه العين(علي بن فضل‌الله فومني گيلاني (قرن11ق))

شماره بازیابی: 3351/1
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-20688‬‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: شرح حکمه العین/ علی بن فضل‌الله فومنی گیلانی (قرن11ق)
تاریخ کتابت: قرن12 .
نام خاص و کميت اثر: ص 46 -135.
قطع: ‮نیم خشتی. ‭13‬*‭22‬سم. ‭148‬ص. ‭21‬ و ‭19‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1الحمدلله رب العالمین… اما بعد فیقول اضعف عبادالله… علی بن شیخ فضل‌الله الجیلانی الفومنی الزاهدی لاالتمس منی اخوان الدین… بان نبین بعض اشکالات شرح حکمه العین و حواشیه علی الوجه المبین یجب لحصل الیقین… مشیرا الی حلها و نقدها و ردها حتی لامجال للانکار بعدها… قال الشارح اما بعد حمدالله و فیه اشعار بانه حمدالله اولا… .
2انجام موجود: … و الاول مختارنا فی حاشیتنا فی شرح الشفا لاستادنا قدس الله روحه مع ایرادات و تحقیقات قررناها و لا مزید علیها و ان شئت فلتطلبها.
تزئینات متن:عنوان شنگرف.
نوع کاغذ:اصفهانی آهار مهره شده.
تزئینات جلد:تیماج قرمز.
جلد مندرس بدون مقوا است.
ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 4485-4486.
و شیوه فومنی (بر طبق توضیح خود او در حاشیه صفحه اول) آن است که اگر جای اصلی آن فقره حاشیه را بداند بنام آن تصریح می‌کند و اگر جای اصلی حاشیه را نداند آن فقره را با عنوان «نقل عن المحشی» می‌آورد مانند این فقره در آنها قال ذوات العقول و لم یعقل فاطر العقول لئلا یتوهم» که قبلا بدان اشارت رفت و متعلق به صدر شرح بخاری است.
در فهرست الهیات نسخه‌ای از حاشیه بر حاشیه سید شریف بر حکمه العین از ملا علی گیلانی یاد شده.
نسخه مزبور ظاهرا همین تنها دو برگ از همین حاشیه است. حاشیه‌ای نیز بر شفا به نام حل اعضالات فصل ابطال التکافومن کتاب الشفاء از این فومنی با ش 64/ 293ج در الهیات هست که به نوشته فهرست در آن از «استادنا و استادالبشر و العقل الحادی عشر» یاد شده و در 1060ق پایان یافته. در نسخه حاضر نیز چنان که اشارت شد از شرح شفاء استاد خود یاد کرده (این استاد یا سید احمد عاملی و یا مولی صدر است هر چند عنوان استادالبشر و عقل حادی عشر غالبا بر داماد اطلاق می‌شود). در هر صورت چنین پیداست که فومنی علاوه بر حل اعضالات، حاشیه‌ای دیگر بر شرح شفاء اشعار خود دارد که مانند دیگر مولفات او در هیچیک از مدارک (ذریعه و جز آن) دیده نشد.
در الهیات و دانشگاه و ادبیات علاوه بر حاشیه حکمه العین (کتاب حاضر) این رساله‌ها از فومنی هست:
1. رساله فی ابطال الخلاء – که حاشیه و نقد شرح تجرید قوشچی است و ناظر به حواشی دوانی و باغنوی است و فومنی در 1091ق آن را ساخته. نسخه‌ای از این رساله در ادبیات (مجموعه کرمانی) هست که (به نقل فهرست) در 1091ق آن را ساخته. نسخه‌ای از این رساله در ادبیات (مجموعه کرمانی) هست که (به نقل فهرست) در 1091ق و به دستور «مولانا ابن استادنا نظام المله و الدین» نوشته است. (ش 1/ 189) (مجموعه امام جمعه کرمان در دانشکده ادبیات).
2. پاسخ علی بن شیخ فضل‌الله گیلانی به پرسش یکی از بزرگان گیلان. (این رساله فارسی است به نوشته فهرست نگار، فومنی در این رساله از رساله الامامه خود یاد کرده است).
3. شرح این بیت مشکل مولوی: کورکورانه مرو در کربلا…. این رساله نیز پارسی است (ش 2/ 292 الهیات و 10/ 3238 دانشگاه).
4. حل اعضالات… – عربی که فومنی آن را در صفر 1060ق پس از بازگشت از مکه و مدینه به اصفهان در مدرس خود تالیف کرده است. (ش 64/ 293).
5. توفیق التطبیق عربی که شیراز در 1070ق ساخته شده و به نوشته فهرست الهیات در 1372ق از روی نسخه ملک و نسخه لیتون در مصر چاپ شده.
6. رساله در بیان اراده الله، فارسی، در یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه که در 1069ق تالیف شده.
7. اثبات وحده الواجب در نقل و رد شبهه منسوب به ابن کمونه (ش 11/ … دانشگاه). ملاحظه آثار و مولفات فومنی نشان می‌دهد که وی از 1066 – 1090 به تالیف آثار خود اشتغال داشته است.
و نیز پیداست شاگرد صدرا یا داماد بوده و شمساء گیلانی را همزمان خود خطاب می‌کرده و تا این زمان جز این، اطلاعی از او به دست نیاوردم و نام او را در مراجع و کتب تراجم ندیدم. چنین پیداست که از خاندان زاهدی گیلان بوده که حزین لاهیجی نیز از آن خاندان است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 2بیشتر صفحات نیمه اول دفتر محشی است.
يادداشت عمليات: کنار 10 برگ اول و برگ آخر وصالی شده و به نوشته‌ها آسیبی نرسیده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: الهیات، ص 198 – 199 و 203 – 204 و 517؛ ادبیات مجموعه امام جمعه کرمان، 32، 67 و 87؛ دانشگاه، 3/ 138؛ و نیز ش 10/ 3238.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: وی این شرح را بر حکمه العین کاتبی و شروح و حواشی آن نگاشته، عبارت حکمه العین را با «قال المصنف» یاد کرده و از شرح میرک و حاشیه میرزا جان و سید شریف هر جا آورده نام برده است. فومنی در این حاشیه بیشتر به حاشیه سید شریف نظر دارد و درباره آن دقت و تحقیق کافی به عمل آورده است، او می‌گوید برخی از حواشی سید را که متعلق به شرح مطالع و دیگر کتاب‌ها بوده در حواشی او بر شرح حکمه العین وارد ساخته از جمله فقره‌ای که در آغاز برخی از نسخ حاشیه سید هست و بسیار مورد نظر و تحقیق قرار گرفته متعلق به اولین جمله شرح میرک: الحمدلله فاطر ذوات العقول… است.
صحافي شده با: شرح حکمه العین/ میرک بخاری، محمد بن مبارک شاه501754
تاريخ: 20131020
محل و شماره بازیابی: 178230