صدر التواریخ (از: محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه (1259-1313ق))

شماره بازیابی: 8838
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫10-9479
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: صدر التواریخ [نسخه خطی]/ از: محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه (1259-1313ق)
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: شعبان 1309ق.
قطع: ؛‏‫یک، 190، یک برگ، 2/21*1/35، 14 سطر، 14*4/26.
يادداشتهاي کلي: پایان یافته در 20 شعبان 1309ق.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1بعد الحمد و الصلوه به حضور کرامت ظهور مکرمت دستور عمید اکرم راد و صاحب اجل کافی جناب مستطاب اشرف معظم وزیر اعظم زین الله تعالی دست الوزاره باقدامه السعید العالی.
2جهان کردگارا چنان کن که دایم/ شب و روز این صدر فرخنده باشد// چو شامل نمودستی این رحمت خود/ خدایا همان به که پاینده باشد
3فی شهر شعبان المکرم سنه 1309 هجری توشقان ئیل ترکی.
تزئینات متن:عناوین و نشانیها شنگرف.
تزئینات نسخه:همه صفحات مجدول به زر، کمندکشی شده، برگهای ابتدا و انتهای نسخه جدولبندی شده با زر و لاجورد و شنگرف، آغاز نسخه سرلوح مذهب و مرصع و کتیبه قلمدانی زرپوش، بین سطور پنج صفحه اول (مقدمه کتاب) مذهب مرصع با نقوش گل و بوته مزین، شرح حال هر یک از وزرا در قسمت روی برگهای آغاز شده و کتیبه آراسته‌ای دارد؛ صفحه آغازین شرح حال امین السلطان تمام تذهیب با نقوش اسلیمی و طلاکاری بین سطور (ص 363)؛ بین پاره‌های اشعار چهار نقطه به شکل لوزی و به رنگ شنگرف کشیده شده است.
رکابه نویسی:دارد.
نوع کاغذ:فستقی آهار مهره.
تزئینات جلد:گالینگور سورمه‌ای. دارای ترنج منقش در وسط. قطر: 7/2.
1نسخه اصل است.
1تصحیح شده.
1عباراتی نظیر ملاحظه شد (ص 152 و 234)، تصحیح شد (ص 168 و 184)، مراجعه شد (ص 200)، لاحظت فیها (ص 208)، لوحظت (ص 250)، مقابله شد (ص 316 و 338) و مطابقه شد (ص 332) در گوشه سمت راست بالای صفحات آمده است.
1در بعضی از صفحات افزودگیها و اصلاحاتی به خط خود اعتمادالسلطنه دیده می‌شود (مانند ص 7 و 272 و 299).
1اعتمادالسلطنه در برگ پایانی نسخه به خط خودش این یادداشت را نوشته است: «هو، دیباچه و خاتمه هر دو از منشئات میرزا محمدحسین فروغی است به خط خود او نوشته شده، به آن جهت با سایر اوراق دیگر خطا فرقی پیدا کرده. 20 شعبان لوی‌ئیل 1309 هجری بنده فدوی حضرت اشرف امجد اعظم عالی مد ظله العالی محمدحسن بن علی مراغه‌ای اعتمادالسلطنه».
1نام کتاب در لبه نسخه نوشته شده است.
1جزوها 8 برگی.
نک: حقوق تهران، ص 158 – 159؛ ادبیات تهران، ج 1، ص 347 – 348؛ فهرستواره، ج 2، ص 1013 – 1014؛ دائره‌المعارف بزرگ، ج 9، ص 361.
شامل شرح حال این وزراء:
1. حاجی ابراهیم خان شیرازی، اعتمادالدوله (وزارت 1209-1215ق) (ص 1)
2. میرزا محمدشفیع صدر اعظم پسر میرزا احمد پندئی مازندرانی (وزارت 1215-1234ق) (ص 48)
3. امین‌الدوله حاجی محمدحسین خان بن محمدعلی اصفهانی، نظام‌الدوله (وزارت 1234-1239ق) (ص 81)
4. میرزا ابوالقاسم بن میرزا عیسی قایم مقام فراهانی (وزارت 1251-1264ق) (ص 153)
5. حاجی میرزا عباس آقاسی پسر میرزا مسلم ایروانی (وزارت 1252-1264ق) (ص 182)
6. میرزا تقی خان امیرکبیر (وزارت 1264-1268ق) (ص 217)
7. میرزا آقاخان نوری پسر میرزا اسدالله، اعتمادالدوله (وزارت 1268-1275ق) (ص 257)
8. میرزا محمد خان سپهسالار اعظم، پسر امیر خان سردار (صدارت 1281-1283ق) (ص 283)
9. حاجی میرزا حسین خان مشیرالدوله (وزارت 1288-1290ق) (ص 301)
10. میرزا یوسف بن حسن مستوفی الممالک (وزارت 1301-1303ق) (ص 339)
11. میرزا علی اصغر خان امین السلطان وزیر اعظم (وزارت 1303ق- تا زمان تالیف) (ص 363)
در پایان مقدمه 2 بیت در وصف کتاب سروده شده: من این صدر التواریخ گزیده/ برای حضرتت کردم مدون// تو ای فر وزیران نکو رای/ کرم فرما ببین در خدمت من
برخی معتقدند این کتاب تالیف محمدحسین فروغی ذکاءالملک و میرزا غلام‌حسین ادیب افضل‌الملک است که اعتمادالسلطنه به نام خود منتشر کرده. به این مطلب در نسخه ش 245ج دانشکده ادبیات تهران که در کتابخانه محمدعلی فروغی بوده تصریح شده است. علاوه بر این پیش‌نویسهای اولیه کتاب همه به خط افضل‌الملک (1348ق) است و نشان می‌دهد صدر التواریخ تالیف اوست. اما اعتمادالسلطنه در برگ آخر نسخه ما نوشته تنها دیباچه و خاتمه کتاب از منشآت میرزا محمدحسین فروغی است و به خط خود او نوشته شده است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق جلی، عبارات عربی نسخ معرب.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1نسخه کامل.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: خریداری از باقر ترقی در اسفند 1347ش.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 1/29، صفحه 82-83.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: سرگذشت یازده تن ازا وزیران دودمان قاجار است: «صدر التواریخ ترجمه حال و تاریخ صدور و وزرای اعظم دولت ابد مدت سلسله علیه قاجار است و اسناد آن اوراق متشتته و حکایاتی است که از الواح خواطر معمرین و دانایان معاصرین نقل شده و برای آگاهی ضمیر منیر خواجه دانا به طور حقیقت و کماهی در آن هیچ ظاهرسازی نیست. در این صورت اگر تمام مسطورات این صحیفه منتشر شود یمکن که اخلاف صدور و عظام وزرای اسلاف از نگارنده ملول و مکدر شوند… پس این بنده از خازن کتابخانه عالی مستدعی است که این مسوده را خاص بندگان حضرت داند و بر آن باشد که این نوشته را هر کس نخواند و گمان نبرد که نگارنده از ادب دور است». درباره روش کار هم آمده: «یازده نفر از صدور و وزرای عظام را در این کتاب نام برده و شرح حالشان را نگاشته و در فواصل ریاست آن اشخاص بعضی نیز بوده که این کار را در زمانی پرداخته و نموده‌اند اما چون به اسم صدارت و وزارت عظمی نامیده نشده از ترجمه احوال ایشان صرف‌نظر کرده‌ام».
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): تاریخ
تاريخ: 20141119
محل و شماره بازیابی: 178552