عوالم العلوم و المعارف(عبدالله بن نورالله بحراني شاگرد مولي محمد باقر مجلسي)

نبذة عن كتاب عوالم العلوم و المعارف(عبدالله بن نورالله بحراني شاگرد مولي محمد باقر مجلسي)

شماره بازیابی: 3601
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-34779‬‬
زبان اثر: عربي
سر شناسه: ب‍ح‍ران‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ ب‍ن‌ ن‍ورال‍ل‍ه‌، ق‍رن‌12؟ق‌.
عنوان و نام پديدآور: عوالم العلوم و المعارف/ عبدالله بن نورالله بحرانی شاگرد مولی محمد باقر مجلسی
کاتب: عبدالله بن نورالله بحرانی شاگرد مولی محمدباقر مجلسی.
تاریخ کتابت: قرن 12ق.
قطع: ‮خشتی. ‭22‬*‭25/6‬سم. ‭64‬گ. ‭22‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:آغاز خطبه: (پس از بسمله و توضیح درباره شیوه خطبه): ابتدا بسم‌الله الرحمان الرحمان ابتداء… بناء علی ان فی اول کل کتاب بدا الکلام به من الکتاب… اما بعد فیقول تراب اقدام العلماء بل ذره مابین الارض و السماء… الفقیر عبدالله بن نورالله نورالله بقاف قرب العلم عین قلبه و قلب عینه… ان العلم لا یخفی علی احد علو شانه و سمو مکانه… .
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: عبدالله بن نورالله (به نوشته خود او در مقدمه = ج اول عوالم) بیست سال نزد محمدباقر مجلسی شاگردی کرده و از او اجازه روایتی دارد که مجلسی در آن اجازه او را فرزند عزیز خود خوانده است.
وی کتاب عوالم را پس از درگذشت مجلسی در 1127ق (تاریخی که در ذیل بیشتر نسخ اصل دیده می‌شود) نوشته و با اینکه شیوه تالیف آن شباهت‌های اصولی فراوان با کتاب بحارالانوار مجلسی دارد، خود او نه هیچ سخنی دال بر اینکه، از شیوه استاد پیروی کرده، دارد و نه هیچ از بحارالانوار نام می‌آورد، هر چند حاج میرزا حسین نوری عوالم را «متخذ از بحار استاد» دانسته.
تنها چیزی را که صاحب عوالم اعتراف کرده آن است که بیست سال نزد او درس خوانده و از برخی از نسخ کتابخانه مجلسی – مانند قصص الانبیاء راوندی و مثیر الاحزان و وفاء الثار ابن نما – بهره برده.
تزئینات متن:عنوان‌ها به شنگرف.
نوع کاغذ:اصفهانی متوسط.
تزئینات جلد:تیماج زرد با ترنج و گوشه.
کنار چند برگ اول و آخر وصالی شده.
نک: ذریعه، 15/ 356؛ مجلس، ش 1268 – 1267؛ الفیض القدسی 7 (مقدمه ج1 بحارالانوار) 17 خاتمه مستدرک؛ دانشگاه، 5/ 1140 و 8/ 1551.
عوالم العلوم دارای صد کتاب است و برخی از کتاب‌ها خود دارای چند ملجد است (و با به حساب آوردن آنها تعداد مجلدات از صد متجاوز است).
اینک فهرست کتاب‌ها = مجلدات) عوالم:
کتاب اول: مقدمه (در پایان فهرست کتاب‌ها شناسانده می‌شود).
کتاب دوم: کتاب العقل و ما جاء فی فضله و علاماته و ضده علی الجهل و ذمه.
کتاب سوم: کتاب العلم.
کتاب چهارم: کتاب المعرفه و اثبات الصانع.
کتاب پنجم: کتاب التوحید.
کتاب ششم: کتاب العدل.
کتاب هفتم: کتاب النبوه و فیه جوامع احوال الانبیاء (ع).
کتاب هشتم: کتاب قصص الانبیاء (شامل چهار مجلد).
کتاب نهم: احوال نبینا (ص). این کتاب در ده مجلد مستقل است.
کتاب دهم: غصب الخلافه و الفتن التی وقعت بعد وفات النبی (ص) این کتاب دهم شامل در مجلد است.
کتاب یازدهم: احوال حضرت فاطمه (س).
کتاب دوازدهم: امامت و احوال ائمه اثنا عشر (ع) در چهار مجلد.
کتاب سیزدهم: احوال الثلثه و مطاعنهم… (در سه مجلد).
کتاب چهاردهم: احوال اربعه (طلحه، زبیر، عمر و عاص و معاویه). این کتاب دارای سه جلد است بدین ترتیب:
1: روابط امیرالمومنین علی (ع) با طلحه و زبیر و عایشه و جنگ جمل.
2: وقایع بین او با معاویه و عمروعاص و جنگ صفین.
3: وقایع او با خوارج و جنگ نهروان و دیگر وقایع تا درگذشت او.
کتاب یازدهم: احوال علی (ع) از ولاده تا شهادت، فضائل و کرامات ادله امامت.
این مجلد خود در 8 بخش (مجلد) جداگانه است.
کتاب شانزدهم: تا 26 احوال حسن بن علی (ع) تا احوال امام قائم (ع).
کتاب بیست و هفتم: احوال عالم مطلق.
کتاب بیست و هشتم: احوال عالم علوی لوح و قلم… و سماوات.
کتاب بیست و نهم: نجوم و متعلقات آن.
کتاب سیم: ملائکه.
کتاب سی و یک: عالم سفلی بحار و انهار و بلدان.
کتاب سی و دو: جمادات و تاثیرات و طبایع.
کتاب سی و سه: نباتات.
کتاب سی و چهار: کتاب حیوان.
کتاب سی و پنج: احوال الجن و الشیاطین.
کتاب سی و شش: احوال انسان و روح و نفس و سایر قوی و تعبیر رویا.
کتاب سی و هفت: طب.
کتاب سی و هشت: احوال دنیا و عیوب آن.
کتاب سی و نه: مرگ و عالم برزخ.
کتاب چهل: علامت قیامت.
کتاب چهل و یکم: آخرت و معاد.
کتاب چهل و دوم: ایمان و کفر.
کتاب چهل و سوم: مکارم و مساوی اخلاق.
کتاب چهل و چهارم: اوامر و نواهی.
کتاب چهل و پنجم: کبائر و معاصی (مولف در حاشیه نسخه حاضر که نسخه اصل است نوشته که این کتاب ناتمام است).
کتاب چهل و ششم: آداب و سنن.
کتاب چهل و هفتم: احتجاجات (در دو مجلد).
کتاب چهل و هشتم: مواعظ و خطب.
کتاب چهل و نهم: حکم و مواعظ.
کتاب پنجاهم: کتاب العشره.
کتاب پنجاه و یک تا کتاب 98 در فروع و ابواب فقه است از طهارت تا دیات.
کتاب نود و نهم: ذکر بعض اقوال رجال.
کتاب صدم: اجازات.
جای سخن نسخه اصل از مقدمه عوالم العلوم و دارای چهار مطلب است.
المطلب الاول: فی بیان الکتب الماخوذ عنها…
المطلب الثانی: … ذکر بعضی مفتتحات الکتب.
این بخش ابتکاری ارزنده و از مزایای آن است اما حیف که فقط سطور آغاز چند کتاب را نقل کرد، و بقیه را به جای دیگر موکول کرده (و این بنده هر چه در عوالم تتبع کردم آن جای دیگر را نیافتم).
المطلب الثالث: فی بعض اصطلاحات (علائم) الکتاب.
این مطلب دارای دو فصل است.
فصل اول. اختصارات اسانید.
فصل دوم. اختصارات اسامی و کنی و القاب رجال و مصنفین.
المطلب الرابع: رموز کتاب (در مجلد 4 فهرست، برخی از این رموز را نقل کردم).
بحرانی برای مقدمه، خطبه‌ای مفصل و خاص ساخته بدین گونه که در اول و آخر هر فقره از فقرات خطبه یکی از حروف الفباء است به ترتیب از الف تا یاء چنانکه آغاز و پایان فقره نخست «الف» است و آغاز و پایان فقره 2 «ب» و همین گونه تا آخرین فقره که حرف اول و آخرش «یاء» است. این خطبه پنج صفحه از نسخه اصل را فرا گرفته است.
در کتابخانه مجلس علاوه بر نسخ متفرقه از مجلدات عوالم یک دوره نزدیک به یک دوره کامل از نسخه اصل به خط مولف موجود است و کتاب حاضر نیز جلد نخست از همان نسخه اصل است.
در تمام مجلدات خط خوردگی و تغییرات و اصلاحات فراوان در متن و حاشیه به چشم می‌خورد و بیشتر آن از موقوفات شاهزاده محمدولی میرزا قاجار است.
در سطور آغاز یکی از این مجلدات، بر نام «محمدباقر مجلسی» «و مجلد… از بحارالانوار» که نخست نوشته بوده خط کشیده و بالای آن نام عبدالله بن نورالله و مجلد… عوالم العلوم نوشته چنین می‌نماید که بحرانی نخست خود از یاران مجلسی در تالیف بحار بوده (و دور است که شاگردی چون او در جریان کار تالیف بحار نباشد) و این برگ از روزگار نوشتن بحار در دست او مانده بود و (شاید برای رعایت صرفه‌جویی) در تالیف عوالم از آن استفاده کرده است.
صاحب ذریعه از چندین نسخ پراکنده عوالم یاد کرده‌اند (و پیداست که مجلد 4 فهرست مجلس را در دست نداشته‌اند و از وجود نسخ اصل در کتابخانه مجلس آگاه نبوده‌اند).
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1بین برگ اول و دوم صفحه‌ای کوچک که به خط دیگر است الصاق شده.
مشخصات اثر:
یادداشت وقف:
شکل و سجع مهر:
متن يادداشت:
پشت صفحه اول وقفنامه نسخه مورخه 1239ق.
پشت صفحه اول وقف محمد ولی میرزا قاجار مشاهده می‌شود.
پشت صفحه اول مهر بیضی با سجع بانی.
يادداشت عمليات: در بیشتر صفحات خط خوردگی و حاشیه رفتن متن به چشم می‌خورد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 4724-4726.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: عوالم دارای خصایص و مزایائی نیز هست که در بحار رعایت نشده و نگارنده به شمه‌ای از آن مزایا در مجلد 4 این فهرست اشاره کرد و برخی از آنها نیز به هنگام شناسایی مقدمه عوالم (کتاب حاضر) یاد می‌گردد و دیگر مشترکات و مزایای اصولی این کتاب بزرگ نیز از مطالعه فهرست زیر به دست می‌آید.
تاريخ: 20140122
محل و شماره بازیابی: 156122