فصول نصیریه (از: خواجه نصیرالدین طوسی (-672ق.).)

نبذة عن كتاب فصول نصیریه (از: خواجه نصیرالدین طوسی (-672ق.).)

شماره بازیابی: ‭3072/3‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-30484‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: فصول نصیریه [نسخه خطی]/ از: خواجه نصیرالدین طوسی ( -672ق.).
تاریخ کتابت: ق 11ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 149-188.
قطع: ربعی‌باریک. 10*19سم. 19ص. 21 و 20+16ه.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1آغاز موجود: با ما وجود دانند و این چنین تعریف، زیرکان نپسندند تقسیم هرکه تفکر کند به اندک نظری بداند که موجودی که بود یا هستی او از غیر بود… .
2… و این خلاف مذهب ایشان است و یکی از ایشان (نسخه بدل: دیگر آنکه یکی از ایشان) نیز اولیتر نبود بتاثر تا احباط کند و چون یکی دیگر را احباط کند (کلمه اخیر را ده صفحه بعد است که در نسخه نیست).
تزئینات متن:عناوین در سراسر دفتر شنگرف است.
نوع کاغذ:اصفهانی شکری.
تزئینات جلد:تیماجی قهوه‌ای با سجاف عطف از پارچه مشکی.
ش 3 و 4 هرکدام نیمی از یک صفحه را فراگرفته است و هر دو از ص 151 آغاز شده و در 188 پایان یافته.
2در ذیل نسخه در حاشیه صفحه سطوری از ترجمه فارسی نوشته که نسخه بدل است. در کنار دو برگ اول ش 3 و 4 حاشیه‌هائی با نشان «شرح» و بدون نشان نوشته شده بین صفحات 150-151 و 162-163 و 174-175.
نک: آثار و احوال خواجه، 249-250؛ ذریعه، 16؛ دانشگاه، 3/ 563-565؛ مجلس، ش 1803 و 1806.
نسخه حاضر (که از اول و آخر و وسط افتاده‌هایی دارد که نشان داده خواهد شد) دارای مزیتی خاص است زیرا در هر صفحه از نسخه دو ستون است، یک ستون اصل فارسی فصول است و ستون دیگر ترجمه عربی آن است که به قلم ‌رکن‌الدین گرگانی انجام یافته. در نوشتن ستون‌ها که در همه صفحات به صورت چلیپا نوشته شده کاملا دقت شده و ابتداء ستون اصل و ترجمه مطابقت کامل دارد و این خود نشان دهنده کمال ترجمه و دقت مترجم است و نیز موارد اختلاف ترجمه با اصل از لحاظ بسط و اختصار و سهو مترجم و سطوری از اصل که ترجمه نشده و اختلاف شیوه ترجمه به طوری که در همه جا یکسان نیست، به آسانی روشن می‌گردد. از جمله موارد اختلاف در اول اصل دوم از فصل اول است که گرگانی در ترجمه دچار سهو شده ( و در حاشیه نسخه ما بدان اشاره شده).
عبارت خواجه در فصول چنین است: «اصل و هرکه حقیقت واجب و ممکن چنان‌که گفتیم دانست، بی‌زیادت کلفتی داند که اگر واجبی نبود هیچ موجودی نتواند بود که موجود بغیر یعنی ممکن را – نه از خویش و نه از غیر، پیش از وجود آن غیر وجود نتواند بود». گرگانی این سخن خواجه را بدین گونه تعریف کرده: اصل – کل من عرف حقیقه الواجب و الممکن کما قلناه عرف بادنی فکر انه لولم یکن فی الوجود واجب الوجود لم یکن لشیء من الممکنات وجود اصلا لان الموجودات کلها یکون ممکنه و الممکن لیس له وجود و لا لغیره عنه وجود. چنان‌که پیداست کلمات عربی بین دو خط تیره ترجمه این جمله فارسی خواجه است: «ممکن را نه خود وجود است و نه غیر را از او وجود تواند بود» و این جمله علاوه بر اینکه مطابق اصل نیست، خود نادرست و ناتمام است.
تعریب صحیح سخن خواجه چنین تواندبود: «و الموجود بالغیرای الممکن، قبل وجود ذالک الغیر لا وجود له اصلا لا بنفسه و لا بالغیر».
از جمله موارد اختلاف ترجمه و اصل نیز سطوری است که خواجه در پایان فصل اول نوشته و توضیح داده که « چون این فصل در توحید تحریر افتاد برادری از برادران دینی اقتراح کرد تا باقی ابواب هم بدین منوال… پرداخته گردانید اگرچه علایق و عوائق… در غایب جمعیت بودند… فصلی چند بر فصول گذشته بر سبیل الحاق کرده آمد و اقتداء به سنت اهل عدل… در ترتیب ابواب اختیار کرده شد…
و چون از بحث در خالق فارغ شدیم اول در احوال خلق شروع کنیم و بعد از آن از کیفیت بعثت بحث کنیم».
این سطور بالا اصلا در ترجمه عربی نیامده. ترجمه فصول به عربی به قلم رکن‌الدین محمد بن علی فارسی گرگانی استرآبادی (ق 8ق.) است که برخی دیگر از آثار خواجه را نیز به عربی برگردانیده (و به جز سید رکن‌الدین حسن استرابادی شاگرد خواجه و شارح قواعد العقائد است).
وضعیت استنساخ نسخه: این ش دفتر به خط نستعلیق است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:شکسته نستعلیق و نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1روی ص 119 (صفحه سفید فاصله بین ش 1 و2) نوشته‌ای به عربی در بیان 5 مورد اختلاف اشاعره و معتزله و نوشته‌ای به فارسی دیده می‌شود درباره دعاء، که ابیاتی از مولوی در پایانش آمده و کنار آن نویسنده چنین نوشته «بحکم المامور معذور به قلم شکسته رقم به تصحیح این صحیفه پرداخت مما کتبه علی 1140».
يادداشت عمليات: از اول نسخه حاضر دیباچه و چند سطر از آغاز فصل اول و نزدیک دو صفحه (از صفحات نسخه موجود) از پایان فصل اول (پیش از ختم و ارشاد) و نزدیک به دو صفحه از اوائل فصل دوم (از سطر اول اصل دوم) و در ح 3 صفحه از فصل چهارم معاد که پایان نسخه است افتاده است). پس از پایان دفتر افتادگی هست.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه 4099-4101.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این رساله دارای یک فصل است در توحید و خداشناسی (که خواجه نخست ان را نوشته) و سپس سه فصل دیگر در عدل، نبوت و امامت و معاد. (بعدها بدان افزود). هریک از فصل‌ها دارای عنوان‌های اصل، هدایه و تبصره است.
صحافي شده با: دانشنامه شاهی/ مولی محمدامین استرآبادی 497837
تاريخ: 20130630
محل و شماره بازیابی: 177948