مرآه الاحوال جهان‌نما(احمد بن محمدعلی پسر آقا باقر وحید بهبهانی)

شماره بازیابی: 5551
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR10-45801
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: مرآه الاحوال جهان‌نما/ احمد بن محمدعلی پسر آقا باقر وحید بهبهانی
کاتب: : فیض علی اثنی‌عشری
تاریخ کتابت: ، 1226ق.
قطع: ‮‭16‬*‭24‬سم. ‭324‬گ. ‭15‬س. ‬
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
تزئینات متن:فصول و عناوین در متن و به شنگرف در حواشی به شنگرف و مرکب.
نوع کاغذ:فرنگی آهاردار ضخیم.
تزئینات جلد:تیماج قهوه‌ای سوخته ترنج و نیم‌ترنج و دور منگنه طلایی.
نک: فهرست بهار 1/ 68؛ ریو 385-386 ذیل ش 131.
مرآه الاحوال پنج «مطلب» و خاتمه دارد و مطلب پنج دارای سه «مقصد» و هر مقصد دارای پند «فصل» است.
مولف خود فهرست مندرجات را در آغاز به صورت رساله‌ای جداگانه یاد می‌کند.
میرزا احمد کرمانشاهی مولف این کتاب (چنان که از دیباچه برمی‌آید) از عتبات به اجبار و برخلاف میل خویش راهی دیار هندوستان شده و نیز در دیباچه از رساله میرزا حیدرعلی پسر میرزا عزیزالله اصفهانی که در سرگذشت خاندان مجلسی نوشته یاد کند و گوید:
«چون در نهایت اجمال و خالی از بیان احوال بود و علاوه بر آن اسامی شریفه جمعی که بعد از تالیف آن رساله بوجود آمده بودند و جمعی که به سبب بعد مسافت بر احوال ایشان مفصل اطلاع نداشت، در آن رساله شریفه مندرج نبود لهذا احقر العباد تنقیحا للمرام فی المله از احوال اعلی را با اسامی شریفه آنانی که در آن رساله نبودند و این فقیر بر احوال ایشان آگاهی یافته بود در این رساله اضافه کردم و بمرات الاحوال جهان‌نما مسمی نمودم».
در نسخه حاضر اسامی بسیاری از خویشاوندان مجلسی نیامده یا روشن نشده چنان که از خاندان خاتون‌آبادی تعدادی اندک یاد شده.
این کتاب مطابق تصریح مکرر مولف، مجلد اول مرآه الاحوال است (به مجلد دیگر و موضوع آن اشارتی نمی‌کند) و در 14 سال (در 1255ق.) در عظم‌آباد هند آن را به پایان رسانید.
در پایان کتاب قصیده‌ای دراز به مناسبت ختم کتاب سروده و ماده تاریخ و نام کتاب را در آن تضمین کرده. مطلع قصیده این است:
من آن عندلیبم ز گلشن جدا / که جز ناله‌ام نیست گرد قوا
و ماده تاریخ را در پایان قصیده چنین آورده:
مسمی بمرآت الاحوال شد / پس از ختم این نسخه دلربا
پی سال تاریخ اتمام او / تفکر نمودم بشد رهنما
و پیر خردمند با عقل و هوش / بگفت هست مرآت الاحوال ما
در خاتمه مقصد 3 سرگذشت و فهرست مولفات خود را آورده.
در فصل 21 از مقصد دوم نیز از تالیف خود شرح قوت لایموت (که مخزن قوت نام دارد)، یاد می‌کند. (نک: ذریعه 20/ 229)
اینک فهرست مطالب و مقاصد کتاب مرآه الاحوال با تلخیص از فهرست که مولف خود نگاشته:
مطلب اول. در ذکر احوال و عدد اولاد محمدتقی مجلسی که بر پنج فصل است:
فصل اول: در ذکر تصانیف و عدد اولاد و تاریخ وفات و مدفن آن مرحوم.
فصل دوم: در ذکر فرزند اکبر او ملا عزیزالله (و فرزندانش میرزا کاظم و میرزا محمدتقی الماسی و میرزا حیدرعلی) و ذکر الماسی است که در موضع دو انگشت حضرت امیرالمومنین (ص) در نجف اشرف است.
فصل سوم: در ذکر مولانا عبدالله فرزند اوسط آنمرحوم (و فرزندان عبدالله مثل ملا محمدنصیر و ملا زین‌العابدین و ملا محمدتقی).
فصل چهارم: در ذکر ملا محمدعلی استرآبادی (و اولاد او که از بطن صبیه ملا محمدتقی است مانند ملا محمدشفیع و ملا کمال‌الدین حسین و اولاد ایشان).
فصل پنجم: در ذکر ملا میرزا شیروانی و اولاد و احفاد او مثل ملا حیدرعلی نجفی و احوال حاجی ابوالقاسم حمله‌دار والد حاجی جعفر عموی میرزا غلام حسین خان و زوجه آقا میرزای کفن‌نویس و میرزا صالح و نسبت داشتن شیخ محمدعلی حزین بسلسله آخوند مرحوم.
مطلب دوم. در ذکر احوال و اولاد ملا محمدباقر مجلسی فرزند کوچک ملا محمدتقی مجلسی. دارای چهار فصل به شرح ذیل است:
فصل اول: مجملی در احوال محمدباقر مجلسی و اعداد تصانیف و زندگانی و تعداد اولاد و فوت او…
فصل دوم: در ذکر اولاد آنمرحوم که از بطن همشیره فاضل سید مقدس میرزا علاءالدین محمد گلستانه شارح نهج‌البلاغه و شرح احوال میرمحمدحسین امام جمعه اصفهان…
فصل سوم: در ذکر اولاد آنمرحوم از بطن همشیره ابوتراب خان نهاوندی.
فصل چهارم: در ذکر احوال آنمرحوم از بطن جاریه.
مطلب سوم. بیان اجمالی از احوال مولانا محمدصالح مازندرانی شارح اصول کافی و ذکر احوال اولاد او از بطن صبیه مرضیه ملا محمدتقی مجلسی که بر هشت فصل تنظیم گردیده است:
شامل 8 فصل. از جمله:
فصل اول: در ذکر احوال آنجناب و مواصلت فی مابین او و آخوند مرحوم و اشاره باحوال فاضله آمنه بیگم و عدد اولاد و امجادش.
فصل دوم: ذکر فاضل متبحر آقا هادی مترجم قرآن خلف آن مرحوم و اولاد او.
مطلب چهارم. در ذکر احوال آقا محمدباقر اصفهانی مشهور به بهبهانی و اولاد او مثل: محمدعلی، محمدحسین و آقا حسن رضا که بر چارده فصل تدوین گردیده است، از جمله:
فصل اول: ذکر اجمالی در احوال و تصانیف و عدد اولاد و فوت آقا محمدباقر اصفهانی.
فصل پنجم: احوال همشیره کبری و اولاد و ذکر همشیره صغری و فوت نورچشمی محمد و احوال دو همشیره او.
فصل چهاردهم: ذکر دو همشیره معظمتین جد مرحوم اعنی والده میر سیدعلی سابق الالقاب و مرحوم سیدعلی مشهور بزرگ و اولاد او.
مطلب پنجم. ذکر احوال نگارنده و اهالی و ممالک هندوستان و شرح احوال ممالک فرنگ در سه مقصد (مقصد اول در نوزده فصل، مقصد دوم در بیست و شش فصل و یک خاتمه، مقصد سوم شامل یک مقدمه و دو فصل و فصل دوم، خود نیز شامل سه مقام است که مقام اول دارای دوازده فصل و مقام سوم نیز دارای ده فصل است. سپس خاتمه کتاب که دارای دو فصل است.
خاتمه الکتاب فی النصایح که در آن دو فصل است:
فصل اول. در بیان آنچه بر سلاطین جم نگین مراعات آن لازم است و آن دوازده چیز است و ذکر توسل داشتن هندیان من قدیم العصر بسلاطین ایارن… و آمدن سفیران شاه طهماسب و نادرشاه نزد محمدشاه که بابری و توجه نادرشاه بسمت قندهار و تسخیر آن و فتح کابل و لاهور و…
فصل دوم. در نصایح متعلقه به ارکان دولت از رعایا و وزرا و حکام بلاد و قضات…
موعظه بلیغه. در حسن سلوک با فقرا و انعام و احسان با ایشان و سعی در خیرات جاریه و قصیده در مدح حضرت شاهزاده بلند اراده ادام‌الله جلاله که مشتمل بر تاریخ اختتام جلد اول این نسخه است.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1فهرست جامعی از مطالب نسخه در آغاز تدوین شده است.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد هشتم، صفحه 6582-6589.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: سرگذشت (سفرنامه) مولف است در سفر از کرمانشاهان در 1210ق. به عراق و هندوستان و نیز تاریخچه خاندان مجلسی و خاندان‌های وابسته به آن است و مولف در سرگذشت علمای خاندان مجلسی و خاندان‌های وابسته به آن فهرست مولفات آنان را نیز می‌گوید.
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): تاریخ
تاريخ: 20151025
محل و شماره بازیابی: 15010