معزنامه = بوستان خیال = قائم‌نامه(محمدتقی جعفری حسینی متخلص به خیال)

نبذة عن كتاب معزنامه = بوستان خیال = قائم‌نامه(محمدتقی جعفری حسینی متخلص به خیال)

شماره بازیابی: 3974
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36493‬‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: معزنامه = بوستان خیال = قائم‌نامه/ محمدتقی جعفری حسینی متخلص به خیال
تاریخ کتابت: قرن 11ق.
قطع: ‮رحلی بزرگ. ‭27‬*‭46‬سم. ‭1086‬ص. ‭21‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغا نسخه:حمدی که اگر تمام دریاهای روی زمین مرکب شود و جمیع شاخهای درختان ربع مسکون قلمها گردد به تحریر آن وفا نکنند اگر کار را بشروع در مطلب بر خود آسان سازیم بتحریر باقی قصه که در آخر گلشن دوم از گلستان اول از کتاب بوستان خیال به این روش زیب و زینت بخشیده‌اند میان روان شدن شاهزاده نامدار معزالدین فلک اقتدار بجناب ملک ظهورستان و کتخدائی آن شاهزاده عالی شان با ناطقه را روشن بیان و مواصلت عاشقان با معشوقان… .
انجام بخش اول:… لمولفه
چو آلوده گردیده این داستان/ به احوال ناپاک آن ملحدان// شد آلوده این قصه محتشم/ به مذکور این خار و دشت ستم// همان به که سازم سخن مختصر/ وگر هم نویسم نویسم ز سر// غرض چون ز جمشید کردم کلام/ کنم ختم گلزار در این مقام
راوی گوید که چون سررشته سخن بذکر جمشید کشید و این چند داستان به مذکور آن پلید آلوده گردید باید که گلزار اول از گلشن دوم از گلستان اول از کتاب بوستان خیال در اینجا ختم نمایم و از داستان صاحب قرآن نقاب از چهره شاهد مقصود در گذار دیگر برگشایم چنانکه باقی قصه پر غصه این پلید یعنی جمشید نیز در ضمن داستان‌های صاحب قران گیتی‌ستان یعنی شاهزاده معزالدین کامران مذکور خواهد شد و این گلزار مشتمل است بر ذکر رفتن صاحب قرآن به جبل الصفا، تا در جشن نوروز نشستن و تهیه خواندن لوح کردن و چون سخن به این مقام خواهد کشید بهار اول از کتاب بوستان خیال باتمام خواهد رسید.
آغاز بخش دوم:به نام خدایی که از مشت خاک/ پدید آورد گوهر تابناک// به آن گوهر از لطف بی‌انتها/ فروغ خرد را نماید عطا
و بعد از حمد و سپاس حضرت ملک علام و دعای ازدیاد عمر و دولت و بقای سلطنت پادشاه اسلام محمدشاه پادشاه غازی خلدالله ملکه و سلطانه و ازدیاد عمر و دولت و اقبال نواب محمداسحاق بهادر که حق تعالی مع برادران. مدارج رفعت و شوکت ترقی دارد، شروع در دفتر سوم بهار دوم که معزنامه نام دارد نموده شد، ذکر فرستادن شاهزاده معزالدین ابوالمکارم ایلچی گری بجانب شهر فردوس و جبل اعلی نزد ابوعامر و ابوحاکم سابق برین رقم کرده کلک بلاغت آئین شده که آن شهریار بعد از تناول نمودن ثمره الفهم به تصفیه قلب مشغول است و بعد از آنکه از انکار پرداخت شروع به خواندن کسب حکمت از تصانیف حضرت ادریس و اعفاذیمون مصری نمود… .
انجام کتاب:… چون خواندن لوح و طلسم بیضا، متضمن خواندن کتاب شاهنامه بزرگ یعنی تاریخ الاعظم است، گلدسته بند این گلهای رنگین یعنی مسود این اوراق محمدتقی الجعفری الحسینی المتخلص به خیال را چنان بخاطر گذشت که گلستان اول را که عبارت از بهار دوم از کتاب بوستان خیال است، در این مقام ختم نماید و نقاب از چهره گلرخان مضامین باقیه در گلستان دوم و بهار سوم برگشاید و خواندن لوح طلسم بیضا را مقدمه آن کتاب تاریخ الاعظم سازد و تتمه احوال خیر مال صاحب قران اکبر را در ضمن قصه صاحب قران اعظم بیان کند به این ترتیب که بعد هر چند داستان از این افسانه شیرین داستانی از این قصه رنگین نیز بر صفحه بیان خواهد کشید و خاطر دوستان را از تماشای گلهای تمام این بوستان خورمی (خرمی) و تازگی خواهد بخشید و این گلستان را مسمی بمعزنامه گردید، امید که عزیز دلها گردد و گلستان دیگر چون بفرصت روزگار باتمام رسد، بنام خورشیدنامه علم شهرت برافرازد والله الموفق علی الاتمام.
تزئینات متن:عناوین شنگرف.
تزئینات نسخه:دارای دو سرلوح مرصع و مذهب در آغاز گلستان 1 و 2 (ص 1 و 229) بین السطور این دو صفحه نیز تذهیب دارد.
تمام صفحات مجدول است با قلم درشت زر و لاجورد.
نوع کاغذ:خان بالق آهار مهره.
تزئینات جلد:تیماجی زرشکی رنگ با سجاف تیماج مندرس، آستری تیماج مشکی سالم.
تملک در وصالی از بین رفته است.
کنار چند برگ اول و دو برگ آخر وصالی شده.
ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 5028-5030.
نام چند تن از قهرمانان. این داستان: شاهزاده معزالدین (شاهزاده‌ای که کتاب را به نام او نوشته) حکیم قیطاس، اقبال شاه، طاقی شاه، اشبوط، ضرون، ملکه گلعذار، نوبهار، آذرشاه، اسب شاه، مرطوب شاه، صار منکوس، ملکه سروسهی، حکیم اخشیحان، سلطان اسماعیل، امیر نظام‌الدین، امیر ناصرالدین یکه‌تاز، خواجه شمس‌القمرین وزیر و امیرکبیر جهان سالار و خواجه شمس‌الدین.
فراهم‌آورنده این داستان گاه شیوه خالص داستان‌سرایی را ترک گفته و پاره‌ای از اطلاعات علمی، نجومی و تاریخی و جغرافی را با داستان می‌آمیزد و می‌کوشد که کار از بیهوده‌گی و خیالی بودن محض خارج گردد (وی در برگ 161پ می‌گوید: مولف این کتاب محمدتقی الحسینی المتخلص به خیال، در این مقام مصدع اوقات سامعان می‌گردد که چون مضامین این کتاب از زبان روایات شهربند متخیله مسموع شده غیر از لذات گوش فائده دیگر ببخشد و مستمع بر فراهم آوردن و جمع کردن بلکه ایجاد کردن آن تحسین بر تضییع اوقات مصنف نماید بنابراین اگر قدری در هم مقام از بحث هر علمی که مناسب باشد به آن مثل نجوم و هیئت مندرج ساخت یا در این مقام از علم تاریخ نیت نماید، معذورش دارند که نسبت به من صدق و کذب نیز جلد یابد و لآلی مضامین این دریای سخن مخترعات مخصوص هم نیستند، بلکه گاهی به رشته راستی منسلک گردد لذا اگر در بسط امصار اقالیم و بعضی از غرائب عالم که متون تواریخ از آن خبر می‌دهد، چند ورقی سیاه کرد، باید که باعث ملال مستمعان نگردد که چندین کتب فراهم آید تا این مضامین حاصل شود) و مولف خود در اواخر گلستان دوم به این نکته اشارت دارد.
نویسنده این داستان از رموز حمزه نیز یاد می‌کند: «این قدر که قلمی شد… تحریر اسامی چندی پیش نیست قصه‌خوان مربوط فی‌الجمله هم آن را ضبط می‌تواند کرد تا در مجالس جهت اظهار کمال، او را به کار آید و این قدر را مستمع هم با وجود عدم شوق به امثال هذا می‌تواند شنید و یاد گرفتن این اسامی چندان اشکال ندارد چه در رموز قصه حمزه بعضی از اسماء طولانی را ذکر کرده‌اند و قصه خوانان آن را به حافظ سپرده‌اند و می‌گویند مانند سهلان بن سهل اژدها چشم کرگدن پیشانی، مناره گردن».
داستان سرا اشعاری نیز از خویشتن و از دیگران در داستان گنجانیده از جمله شاعرانی که نام آنان در این داستان آمده: نظامی و مولوی است.
در این نسخه دو بخش از کتاب معزنامه یا بوستان خیال است.
بخش نخست (گ 1-228پ) گلشن دوم از گلستان اول و بخش دوم (گ 229ر تا آخر نسخه) گلشن یا دفتر سوم گلستان اول و پایان گلستان اول (که بهار دوم نیز هست) خواهد بود.
قائم‌نامه
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1 در ذیل صفحه آخر یادداشتی است به قلم خوب شکسته از محمدباقر بن محمدرحیم تبریزی مورخ 1164ق.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: بر پشت برگ نخست تملکی است مورخ 1258ق.
يادداشت عمليات: حاشیه پایین برگ اول پارگی و کنار بسیاری از صفحات وصالی دارد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: فهرست اته (دیوان هند)، 1/ 850؛ ذریعه، 3/ 156.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این کتاب دارای چند گلستان و هر گلستان خود چند گلشن و نسخه حاضر گلشن دوم است از گلستان اول هرمان. اته در فهرست کتابخانه دیوان هند چند نسخه از معزنامه را معرفی می‌کند که هر یک بخشی است از این کتاب.
عنوانهاي گونه گون ديگر: بوستان خیال
تاريخ: 20141026
محل و شماره بازیابی: 114092