نظم الحساب (از: قوام‌الدين محمد بن محمدمهدي سيفي حسيني (-1150ق.).)

شماره بازیابی: ‭2820/2‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19874‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: نظم الحساب [نسخه خطی]/ از: قوام‌الدین محمد بن محمدمهدی سیفی حسینی ( -1150ق.).
کاتب: ابراهیم.
تاریخ کتابت: 1192ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 65-124.
قطع: رقعی. 10*15سم. 162ص (+7برگ سفید). سطور: گوناگون.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1آغاز رساله: بسمله. ملهم الصواب فی کل باب، نظم الحساب للمستعین بالفرد الوهاب، قوام‌الدین محمد بن محمدمهدی الحسینی الانتساب… مرتبه کامله الخلاصه البهائیه علی مقدمه و عشره ابواب فالمقدمه فی ماهیه علم الحساب…
آغاز منظومه: الحمد لله القدیم الواحد/ حمد ایشق قلب کل جاحد
… و بعد فالخلاصه الشریفه/ مشحونه بالدرر اللطیفه
2مختومه باحسن الختام/ بالحمد و الصلاه و السلام
تزئینات جلد:تیماجی یشمی سیر.
مقدمه. در ماهیه علم حساب و موضوع و شاخهای فن دارای 14بیت.
باب اول. حساب اعداد صحیح دارای129بیت در 6 فصل: جمع. تنصیف، تفریق، ضرب، تقسیم، جذر.
باب دوم. حساب اعداد کسور، دارای 77بیت در سه مقدمه و 6 فصل.
مقدمه اول. تمائل و تداخل و توافق و تباین.
مقدمه دوم. مخرج کسر.
مقدمه سوم. تجنیس و رفع.
فصلها: جمع اعداد کسور (اعشاری) تصنیف کسرها و تفریق، ضرب کسر، تقسیم کسرها، استخراج جذر کسرها، تبدیل مخارج کسور.
باب سوم. اربعه متناسبه دارای 20بیت.
باب چهارم. حساب خطائین دارای 20بیت.
باب پنجم. عکس و تحلیل دارای 12بیت.
باب ششم. مساحت دارای 22بیت در یک مقدمه و 3 فصل بدین ترتیب.
مقدمه. تعریف مساحت و اقسام اندازه‌ها.
فصلها. مساحت سطوح مستقیم الاضلاع، دیگر انواع مساحت‌ها مساحت اجسام.
باب هفتم. مطالب وابسته به مساحت‌ها. دارای 41بیت در 3 فصل بدین ترتیب: اندازه‌گیری زمین برای ساختن قنات، به دست آوردن اندازه‌های بلندی مرتفعات، به دست آوردن اندازه عمق و پهنای چاه‌ها.
باب هشتم. استخراج محمولات از طریق جبر و مقابله دارای 94بیت در دو فصل.
باب نهم. چند قاعده مفید دارای 35بیت.
باب دهم. مسائل متفرقه دارای 97بیت.
خاتمه حل چند مسئله مشکل ریاضی دارای 12بیت.
نک: ذریعه، 1/ 471، 7/ 225، 11/ 236؛ مجلس، ش 1/ 46؛ دانشگاه، 8/ 168-169 (ش 5/ 1542).
وی زبده الاصول و عروه الاسطرلاب و صفحه شیخ بهائی و مختصر حاجبی و مبحث خط شافیه ابن حاجب و لمعه دمشقیه شهید اول را نیز به نظم منظوم ساخته (منظومه اخیر تحفه القوامیه نام دارد و در مجلس، ش 1/ 6401خ شناخته شد). کتاب حاضر را که نظم خلاصه الحساب شیخ بهاءالدین عاملی است در 1128ق. ساخته شده و دارای خطبه و دیباچه‌ای به نثر مسجع است.
در پایان دیباچه، به دنبال فهرست مطالب رساله گوید تعداد ابیات این منظومه با 8بیت دیباچه 661 است و این دو بیت را در تاریخ فراغت از تالیف کتاب و شماره ابیات آن سروده:
و مستارخ قال ما اسم الکتاب/ فقلت له هاک نظم الحساب
ورام اعتبار حساب الکتاب/ فقلت عیون کتاب الحساب
کلمه «نظم الحساب» در مصراع دوم بیت اول مطابق 1118 و ماده تاریخ پایان تالیف منظومه است و جمله کتاب الحساب در مصراع اخیر مطابق 661 (تعداد ابیات منظومه) است. مولی محسن قزوینی نحوی مولف کتاب عوامل معروف (کتابی که به اشتباه به ملا محسن فیض منسوب می‌شود) که یکی از شاگردان قوام‌الدین سیفی سراینده نظم الحساب بوده، بر این منظومه شرحی نگاشته به نام «رشح الحساب فی شرح نظم الحساب» و به نوشته ذریعه نسخه‌ای از این شرح در کتابخانه سلطان القرائی (در تبریز) موجود است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ و نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1کاتب در پایان نسخه چنین افزوده: تمت و بالخیر عمت و بلفظ قوام‌الدین نظمت و بید ابراهیم سودت… سنه 1192.
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: در این دیباچه فهرست مطالب و تعداد ابیات هریک از ابواب (دهگانه) و فصول منظومه را بدین‌گونه یاد کرده:
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه 3849-3850.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: خلاصه الحساب منظوم. نظم خلاصه بهائی است.
صحافي شده با: خلاصه الحساب/ شیخ بهاءالدین محمد عاملی 496382
تاريخ: 20130702
محل و شماره بازیابی: 174303