کلیات وحید قزوینی (از: محمدطاهر قزوینی متخلص به وحید.)

نبذة عن كتاب کلیات وحید قزوینی (از: محمدطاهر قزوینی متخلص به وحید.)

شماره بازیابی: 1161
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19618‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: کلیات وحید قزوینی [نسخه خطی]/ از: محمدطاهر قزوینی متخلص به وحید.
تاریخ کتابت: 1081ق.
قطع: رحلی بزرگ. 23*36سم. 342گ. 58بیت.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: مولف منشی و وقایع نگار شاه عباس ثانی صفوی (1052-1077ق.) می‌باشد.
ادوارد برون وفات وحید را در حدود سال 1120ق. نوشته و در تذکره نصرآبادی به معرفی وی، چنان‌که شایسته شاعر و وزیری می‌باشد و پیداست که زنده بوده، پرداخته شده، در پایان نسخه چاپی نصرآبادی بدون مقدمه و ارتباط با مطالب پیشین نوشته شده در سنه 1112ق. فوت شد. تصور می‌کنم که مالک آن روزی نسخه‌ای که نسخه چاپی از روی آن چاپ شده این تاریخ را ضبط کرده نه اینکه از نصرآبادی باشد و این تاریخ از آنکه برون نقل کرده درست‌تر به نظر می‌آید و آقای سهیلی خوانساری در مقدمه ذیل عالم آرا شرح حال مختصری از وحید نوشته‌اند و در آنجا وفات وی در 1110ق. ثبت گردیده و از خود دیوان بطلان قول تذکره خوشگو را که وحید در 1082ق. وفات یافته توان اثبات نمود و نیازمند برهان دیگر نیست.
نگارنده تصور می‌کنم که این نسخه را برای خود شاعر، میرزا رضی بن شفیعای خراسانی که بنابر ضبط معاصر وی در تذکره نصرآبادی (ص 80) جوان قابل فاضلی بوده و به نگارش مجلدی از دفاتر خاصه اشتغال داشته نوشته و مراد وی از نگارش آن جمله اشاره به نام خویش است.
از قرائن پیداست که بسیاری از صفحات آخر نسخه و ابیاتی که در حاشیه صفحات نوشته شده و به خط نویسنده پیشین نیست اثر دست خود وحید می‌باشد و حک و اصلاح و تغییر ابیات و مصرع‌ها و کلمات، شاهد این ادعاست و در این بخش چندین ماده تاریخ است که پس از 1081ق. انشا شده و در ص 206 ماده تاریخی که سال 1093ق. را می‌رساند موجود، بنابراین مسلما تا این سال وحید بر این دیوان و کلیات می‌افزود و شاید آثار دیگر پس از تاریخ هم در آن باشد.

تزئینات نسخه:برگ‌های نسخه از اول تا ص 203 با طلا و لاجورد جدول‌کشی شده.
نوع کاغذ:اصفهانی.
تزئینات جلد:مقوائی عطف و گوشه تیماج.
نک: تذکره نصرآبادی، ص 17-20؛ روضه الصفا، ج 8؛ مجمع الفصحا، 2/ 50؛ آثار الشیعه، 4/ 100؛ شمع انجمن، ص 513؛ تذکره خوشگو در حرف واو، تاریخ ادبیات براون، ص 175؛ سپهسالار، 2/ 699-702.
1. خلوت راز: این مثنوی در حدود دوهزار و دویست (2200) بیت می‌باشد.
‏آغاز: ای فرازنده سرای جهان/ به گل و خشت آشکار و نهان
‏2. ناز و نیاز، در حدود دوهزار و دویست (2200) بیت است.
‏آغاز: خدایا سینه بی‌سوز دارم/ ولی همچون چراغ روز دارم
‏3. عاشق و معشوق، در حدود یک هزار و سیصد (1300) بیت است.
‏آغاز: ای ذات تو ترجمان اشیا/ ماهیست خموش و بحر گویا
‏4. فتح نامه قندهار، در حدود چهارصد و شصت (460) بیت است.
آغاز: شهی را که خواهد خدا کامیاب/ نخستش دهد سیر چون آفتاب ‏
5. مثنوی آلات جنگ، در حدود هشتصد (800) بیت است.
آغاز: بنام طرازنده مغز و پوست/ که خورشید یک چشمه صنع اوست
6. مثنوی در تعریف نرد، در حدود شصت (60) بیت.
آغاز: بود بازی نرد باب شهان/ که در بزم از رزم دارد نشان
7. مثنوی در وصف طنبور، در حدود شصت و هشت (68) بیت است.
آغاز: نیست سازی به خوبی طنبور/ هیچ سر را نبوده است این شور
8. مثنوی در تعریف عمارت شاهی، در حدود شصت (60) بیت می‌باشد.
آغاز: زهی خانه شاه عالم پناه/ که هستی تو بر خانه‌ها پادشاه
9. مثنوی در وصف همایون تپه اشرف، در حدود شصت (60) بیت.
آغاز: همایون تپه جای باده نوشی است/ که آنجا فیض گرم گل فروشی است
10. گلزار عباسی، در حدود ششصد و هشتاد (680) بیت است.
آغاز: خسروی بود در دیار عراق/ همچو شمشیر خود به گیتی طاق
11. قصائد، در نسخه کامل این کتابخانه در حدود یک هزار و صد (1100) بیت می‌باشد.
آغاز: خداوندا دلی پر ز گوهر چون دل دریا/ که نتواند درو افکند کشتی خواهش دنیا
12. مقطعات، نسخه این کتابخانه که در حدود هشتصد (800) بیت می‌باشد.
آغاز: ما و دل بنشسته شبها پیش هم آورده سر/ تا سحر با یکدگر بودیم سرگرم عتاب
13. غزلیات، در حدود سی هزار بیت می‌باشد و
آغاز: کرامت کن عیاری یا رب این ناقص عیاران را/ بده دستی که گیرم دامن پرهیزگاران را
14. رباعیات، چون هر سه نسخه این کتابخانه رباعیات آن ناقص است شماره آنها را نمی‌توان معین نمود و آغاز و انجام رباعیات دو نسخه این کتابخانه را نقل کرده‌ایم.
در این نسخه در حدود چهل هزار (40000) بیت می‌باشد و مندرجات آن به ترتیب عبارتند از:
1. ناز و نیاز: (ص 2-49) برگ نخستین نسخه که نونویس می‌باشد و آغاز مثنوی دیگری است که در بیان آلات جنگ انشا نموده و عینا در ص 119 موجود است و این نسخه در حدود دوهزار و هفتصد (2700) بیت می‌باشد و با مراجعه به نسخه دیگر (که با ش 1161 یاد می‌شود) به دست آمد که 43بیت از آغاز و 343بیت از انجام نسخه افتاده و بدین دوبیت آغاز و انجام می‌یابد:
چنان از عشق خود بنواز جانم/ که سوزد مغز شمع استخوانم
شهنشه ساخت جشنی چون سلیمان/ به جمعیت سپه را داد فرمان
2. یک مثنوی است (ص 50-61) که از اول و آخر آن افتاده و مشتمل بر حکایاتی چند در حدود یک هزار و سیصد و هشتاد (1380) بیت است و بدین بیت شروع گردیده:
چهره چنان صاف که شخص خیال/ دیده در آن آینه مردم جمال
انجام: سنگ گران در کف هر کینه‌ور/ کرده به آن وزن متاع خطر
3. خلوت راز، (ص 62-69) از آغاز این مثنوی برگ‌هائی افتاده و بدین بیت که در 99 سطر 5 نسخه زیرین می‌باشد آغاز می‌شود:
هان بناجنس خود مباش قرین/ صحبت جنس خویشتن بگزین
و این بخش در حدود چهارصد و پنجاه (450) بیت است.
4. عاشق و معشوق، (78-101) این نسخه بدون نقص می‌باشد و در حدود یک هزار و سیصد (1300) بیت است. 5. فتح قندهار، (ص 109-117) این نسخه نیز تمام و در حدود چهارصد و شصت (460) بیت است. 6. مثنوی آلات جنگ، (ص 119-133) این نسخه نیز تمام و در حدود هشتصد (800) بیت است. 7. مثنوی در وصف نرد، (ص 133-134) در حدود شصت (60) بیت. 8. مثنوی در صفت طنبور، (ص 139-149) در شصت و هشت (68) بیت. 9. مثنوی در صفت عمارت شاهی، (ص 140-141)، در شصت (60) بیت: 10. مثنوی در وصف همایون تپه، (ص 141-142) در شصت (60) بیت. 11. گلزار عباسی، (ص 145-156) در حدود ششصد و هشتاد (680) بیت. 12. قصائد، (ص 163-203) در حدود یک هزار و صد (1100) بیت است. 13. مقطعات، (ص 205-219) در حدود یک هزار و صد (1100) بیت است. 14. غزلیات، (ص 221-681) این بخش در متن و حاشیه نوشته شده و گذشته از غزل هم، اشعاری دارد و بعضی از غزلیات آن هم ناتمام می‌باشد و بیشتر آن به خط خود وحید است و در حدود سی هزار (30000) بیت است. 15. رباعیات، ص (682-683) از اول و آخر این بخش برگ‌هائی افتاده و ابیات موجوده آن در حدود یکصد (100) بیت می‌باشد و بدین دو رباعی آغاز و انجام یافته:
آغاز: ندارم جان ز بهر قتل ما چندین چه می‌کردی/ چراغی نیست چون باد صبا چندین چه می‌کردی
به خرمن‌های جمع آورده مردم چه می‌نازی/ بگرد آن چو سنگ آسیا چندین چه می‌گردی
انجام: سوخت دل از غم خدایا گر نجاتش می‌دهی/ از زلال کوثر رحمت براتش می‌دهی
از تو دنیا در میان راه مهمانخانه‌ ایست/ هرکه آمد از عدم آب حیاتش می‌دهی
وضعیت استنساخ نسخه: بنابر تصریح در ص 133 و 156. نویسنده از خود نام نبرده ولی در پایان چندین مثنوی و پس از تاریخ نگارش جمله «رب اجعلنی رضیا» نگاشته شده.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1برگ‌های ننوشته‌ای هم در این بخش، جدول کشیده موجود و چنان‌که گفتیم آثار تصحیح و مقابله در بیشتر از صفحات نسخه دیده می‌شود.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه 1663-1666.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: مثنوی‌های کامل دو نسخه این کتابخانه را در اینجا باز معرفی می‌کنم:
تاريخ: 20121024
محل و شماره بازیابی: 112292