گزیده دیوان انوری (از: اوحدالدین علی بن محمد بن اسحاق ابیوردی خراسانی متخلص به «خاوری» و «انوری»)

نبذة عن كتاب گزیده دیوان انوری (از: اوحدالدین علی بن محمد بن اسحاق ابیوردی خراسانی متخلص به «خاوری» و «انوری»)

شماره بازیابی: 432/5ک
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫ ‏‫10-3610‬‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: گزیده دیوان انوری [ نسخه خطی]/ از: اوحدالدین علی بن محمد بن اسحاق ابیوردی خراسانی متخلص به «خاوری» و «انوری»
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: نیمه‌ی سده‌ی 13ق.
نام خاص و کميت اثر: 7 (6الف – 12ب) برگ، 12 سطر.
يادداشتهاي کلي: از دیوان انوری چاپ‌های متعددی در دسترس است که برخی عبارتند از: بمبئي – هند 1314ق، لکهنو – هند 1880 و 1897م، تهران 1366ق.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1آغاز افتاده: «… بادام دو مغز است که از خنجر الما سنا داده لبش بوسه سراپای کسان را. (7ب) نوش لب لعل تو قیمت شکر شکست چین سر زلف تو رونق عنبر شکست (9ب) ای مسلمان فغان از دور چرخ عنبری و از نفاق تیر و قصد ماه و کید بیشتری (12الف) جرم خورشید چه آید بشبستان حمل اشهب روز کند ادهم شب را رحل».
2«آنکه خارج بود از مکرمتش روی دریا همچو از معجزه‌های نبوی زرق و حیل».
تزئینات متن:‏‫عنوان‌ها و نشانی‌ها قرمز؛ اندازه متن: 5/13*8سم.‬
نوع کاغذ:ترمه نازک سبز مغز پسته‌ای.
تزئینات نسخه:برگ‌ها مجدول به طلا، سبز (زنگار)، قرمز، لاجورد و مشکی و نیز کمندکشی به لاجورد و مشکی می‌باشد.
وضعیت استنساخ نسخه: کاتب و محل کتابت نامعلوم است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:شکسته نستعلیق.
يادداشت عمليات: بخش‌هایی از نسخه ترمیم و وصالی گردیده است. در برگ (11ب) نسخه افتادگی دارد که به نظر می‌رسد افتادگی یک برگ باشد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 2/40، صفحه 123 – 126.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: دیوان انوری حاوی قصائد، غزلیات، رباعیات، هزلیات، مطایبات و هجویات اوست. نسخه‌ی حاضر گزیده‌ای از دیوان انوری است که در آن چهار قصیده از قصاید مشهور وی با مطلع‌های یاد شده است. در زمینه‌ی هجوسرایی و هزل‌گویی انوری، سخن‌ها فراوان گفته و نوشته شده است؛ اما ذکر چند نکته در این باره (مناسب با ما نحن فیه) خالی از فایده نخواهد بود! مرحوم ابن‌یوسف حدائقی گوید: «قلمرو هجویات انوری به حدید بود که از دیگران نیز گذشته و شامل خود و حتی مادرش نیز گردیده است». دکتر شفیعی کدکنی درباره‌ی هجو و طنز انوری می‌نویسد: «حجم قابل ملاحظه‌ای از شعر انوری قطعه‌ها و رباعی‌های اوست، چیزی در حدود یک سوم دیوان و بخش عظیمی از این حجم را هجوها و هزل‌ها و طنزهای انوری تشکیل می‌دهد…»؛ تردیدی نیست که یکی مهمترین علل شیوع دیوان انوری در میان اهل ادب، همین هجوها و هزل‌ها و طنزهای اوست که در کمال استادی سروده شده است و هنوز هم ارزش‌های تاریخی و اجتماعی و حتی در مواردی هنری خویش را حفظ کرده است». دکترت حلبی نیز درباره‌ی انوری و جایگاه هجو هزلش و علت هجوگویی او گفته است: «… انوری از معلومات بیکران خود سودی ندیده و اشخاص نالایق را به واسطه هزالی و یاوه‌سرایی و تملق در بهترین وضع و خوش‌ترین زندگانی ملاحظه کرده، ناچار از معاصران و معلومات خود متنفر گردیده و بدبین شده است و از این طرف برای تنظیم معیشت خود با کمال کراهت به شاعری پرداخته و راه زشت هجا و تقاضا را پیش گرفته است…؛ شک نیست که انوری از تندگوترین و زشت‌ترین گویندگان زبان پارسی است و به نظر این نویسنده، تنها سوزنی را می‌توان زشت زبان‌تر و گاهی یاوه‌گوتر از او دانست؛ اما کار انوری و بویژه عبید زاکانی با سوزنی فرق دارد…؛ انوری در دیوان خود از یاوه گفتن درباره آسمان و ستارگان و آسمان‌داران، یعنی فقیهان و متکلمان و قاضیان و صوفیان و زمین‌داران، یعنی امیران و حاکمان و طبقات مختلف پزشکان، … غزنویان و بخیلان و ممدوحان و شراب‌داران خشک ناخن و مردم آزاران و پیرمردان و جوانان و ندیمان و کلاشان و دورویان و پررویان و قصابان و شاعران و طبقات گوناگون دیگر نهراسیده و به تعبیر خود با دشنه هجا، همه را زخم زده است؛ این کار البته برای کسانی که پشت بدیوار امن داده بودند و زرشان در کمر بوده و دلبرشان در بر و دنباله‌روی اخلاق ویژه طبقه خود بودند، برتافتنی نبود، آن‌ها با پنبه سر می‌بریدند؛ زیر عنوان اخلاق و دین و حمایت برخی از فقیهان و اصولیان دین فروش، هر اعتراضی را فرو می‌کوفتند و شورندگان را بددین و رافضی می‌نامیدند؛ اما خود در نهان، کارهایی می‌کردند که حتی نقل آن‌ها شرم دارد. انوری یا هر شخص با انصاف دیگر از دیدن این صحنه‌ها شرر در جانش می‌افتاد و آتش می‌گرفت و چون شاعر بود و افزاری جز سخن نداشت و آن هم سخنی که مناسب بیان این صحنه‌های دلخراش باشد، تیغ زبان می‌گشود و گفتنی‌ها را می‌گفت: صدای او و همانندان او صدای مردمی محکوم بود که در زیر فشار فساد و تبه‌کاری مهتران و زورگویی پادشاهان و … دچار خفقان شده بودند». باید افزود که از دیوان انوری در این کتابخانه نسخ متعددی موجود است که نسخ جدید آن عبارتند از نسخه‌های شماره‌ی «88ط»، «15116»، «85ط»، «14753»، «8664» و «9105». نیز نسخه‌های دستنویس دیوان انوری در داخل و خارج از کشور فراوان است که گزارشی از آن‌ها در فهرست نسخه‌های خطی فارسی (ج3، صص 2235 – 2242) و معجم التاریخ (ج3، صص 2007 و 2118 – 2119) ارائه گردیده است. منتخبی از دیوان انوری نیز به اهتمام و کوشش والنتین ژوکوفسکی در سال 1883م در پترزبورگ – روسیه منتشر شده است؛ این اثر همچنین با تصحیح مرحوم سعید نفیسی در سال 1337ش و سرانجام با تصحیح مدرس رضوی در 2 جلد سال‌های 1337 – 1340ش در تهران به چاپ رسیده است. دیوان انوری همچنین از سوی کسانی همچون شادی آبادی و میرزا ابوالحسن حسینی فراهانی شرح گردیده است که دستنویس‌هایی نیز در این کتابخانه و سایر کتابخانه‌های ایران موجود است.
صحافي شده با: سفینه = جنگ اشعار/ شاعران مختلف729149
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): ادب منظوم
تاريخ: 20140108
محل و شماره بازیابی: 1210816