سفینه الانشاء(از: میرزا محمد نائینی منشی باشی، متخلص به فروغ پسر ابوالحسن شریف نائینی)

نبذة عن كتاب سفینه الانشاء(از: میرزا محمد نائینی منشی باشی، متخلص به فروغ پسر ابوالحسن شریف نائینی)

شماره بازیابی: ‮‭1163‬ س‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-29734‬‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: سفینه الانشاء/ از: میرزا محمد نائینی منشی باشی، متخلص به فروغ پسر ابوالحسن شریف نائینی
کاتب: اسدالله خان منشی.
قطع: ‮‭14‬*‭24‬سم. ‭280‬گ. ‭17-15‬س.؛ اندازه جلد: ‭21‬*‭34‬سم.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1نسخه‌های سپهسالار و مجلس و ملک: منشیان فصیح البیان را فروغ انجمن بر بیان ستایش فرماندهی است که دبیران دفتر قرب در پیشگاه عرفانش عریضه خوان عجز بی‌منتها آمدند و بعد چون سرکار مقرب‌الخاقان… آقا میرزا محمد نائینی دام ظله با آنکه همواره در دیوان عطارد دبیر سلاطین معدلت قرین به ارتکاب مشاغل خطیر از جمیع همگنان برتر بوده‌اند به جمع هیچ اسبابی اعتنا نفرمودند… کمترین به جمع آن جمله در یک جا پرداختم و بعد از جمع و استیذان آن را به سفینه الانشاء مسمی و مبتنی ساختم بر شش فصل… .
2… (نسخه سپهسالار و مجلس و کتابخانه ملی):
عروس ملک به امید رحمتش تا حشر/ نشسته چشم به راه خطیب و دلاله
او را استاد سخن خوانده‌اند و گویا در 1225ق بوده که به پایگاه منشی‌گری و دبیری دیوان رسیده است.
این سفینه الانشاء چنانکه صفاءالسلطنه نوشته است از اوست و نوه او میرزا اسدالله خان منشی باشی آن را مرتب ساخته و به خط شکسته نستعلیق خود در روز شنبه 12 ذق 1269ق نوشته است.
نک: ش 2769، سپهسالار، 2/ 28 تا 32 و 4/ 109 و 670.
او پسر میرزا مهدی خان سفارت منشی سفارت روس در گذشته 1290ق پسر میرزا تقی وزیر و منشی همان سفارت پسر میرزا محمد نائینی و در گذشته 1230ق می‌باشد.
در این سفینه الانشاء انشاء همان نائینی مورخ 1214ق دیده می‌شود هم چنین مورخ 1260ق از این کتاب نسخه‌ای در مجلس هست به ش 2257 به خط شکسته بی‌تاریخ و در آن آمده که کتاب از میرزا محمد نائینی است و من که نامم عبدالرحیم (نائینی) است و نوه بزرگتر او هستم و پسر آقا میرزا محمدتقی شهید از روی خط خود آقا بزرگ (مولف) 20 سال پیش نوشته‌ام و چون آغاز و انجام آن نانویس مانده بود به فرزند عزیز میرزا حسن خان واگذارده‌ام که آن را به انجام برساند و آن را به او بخشیدم.
نک: مجلس، ش 2257.
این میرزا تقی هم وزیر اصفهان بوده و داستان کشته شدن او در انساب خاندان‌های مردم نائین (ص33) آمده است.
نسخه دیگر آن در کتابخانه ملک هست به شماره 3843 به نستعلیق قرن 13ق (ص 448 فهرست).
نسخه دیگری هم در نزد میرزا عبدالعظیم خان قریب بوده و اکنون در دانشگاه تربیت معلم است به شماره 85 نوشته علی نائینی در روز سه‌شنبه 9 ج 1/ 1272ق.
نک: نشریه، 5/ 631.
نوع کاغذ:سفید.
تزئینات جلد:تیماج حنایی ضربی و مقوایی با ترنج.
یادداشت محسن خان فرزند مشیر لشکر نائینی در صفحه عنوان.
نسخه گویا مسوده است و به سه خط یا سه قلم، عنوان‌های آنها در برخی جاها در هامش گذارده شده است با خط نستعلیق ریزتر، در دو بخش:
نخستین آن منشآت قاجاری است جزو همین کتاب (ص2-167) و آنچه در ص 28-80 آمده است باز در آخر تکرار شده و نامه‌هایی هم باید جزو همین کتاب باشد، بخش دوم از آغاز کتاب است و به انجام نمی‌رسد.
در اینجا شاید نقل خط و تاریخ شده باشد و نسخه به خط دیگری باشد.
فهرست مطالب شش فصل این کتاب در فهرست سپهسالار و ملک و انساب خاندان‌های مردم نائین (ص33) آمده است.
از میرزا محمد منشی در فهرست آتابای (ص 152 و 464 کتب تاریخی) «تاریخ حکایات» یاد شده است و یک نسخه به ش 168 دفتر در دو جا وصف شده است و می‌دانیم که سه نسخه در این کتابخانه هست به ش 998 تا 1000 و این یکی شاید همان 998 باشد. او شاید همین مولف سفینه الانشاء باشد.
پس کتاب سفینه الانشاء از میرزا محمدمهدی فروغ پسر محمدباقر بهجت اصفهانی‌زاده 1123ق و زنده در 1267ق و مولف تذکره الشباب به نام ناصرالدین شاه در محرم 1265ق در اشعار و احوال شخص خود و صحائف العالم نخواهد بود.
نک: منزوی، 669؛ ذریعه، 2/ 35 و 15/ 9؛ دانشگاه، 2/ 584؛ مجلس، ش 259؛ ملک، ص 120؛ تاریخ تذکره‌های فارسی، 1/ 407؛ عامری نامه، 251.
مولف سفینه الانشاء جز حاج میرزا محمد مجتهد نائینی پسر حاج میرزا هادی نائینی است که در ج 1 یا ج 2 سال 1305ق در 85 سالگی درگذشته است، از او است ترجمان الحق و لسان الصدق در ترجمه احقاق الحق قاضی نورالله مرعشی شوشتری.
نک: منزوی، 870؛ اثبات الحق.
همچنین تفسیر آیت نور برای حاج میرزا آقاسی.
نک: منزوی، 26؛ انوار، 2/ 314.
و گویا هم رساله وجوب سلطنت بر ناصرالدین شاه.
نک: ملک، 475؛ منزوی، 1712.
پسرش میرزا علی خان صفاءالسلطنه متخلص به نایب و سپس به مشتاقی که منشی وزارت مالیه و نایب اول وزارت خارجه بوده است، نستعلیق را خوش می‌نوشت و از اوست دیوان مشتاقی و کنزالمعجزات ناصری.
نک: مشار، 1287؛ منزوی، 2530 و 3063.
و او همان ترجمان الحق را در ذح 1307ق بارس ئیل از روی اصل نوشته است. او قونسول کربلا شده و در همانجا در 1318ق در گذشته و 73 سال داشته است.
پسرش میرزا عباس خان صفاءالسلطنه (1243-1358ق) است که خط او مورخ 1327ق در صفحه عنوان نسخه سفینه الانشاء سنا آمده و می‌نویسد که این کتاب از منشآت آقا میرزا محمد منشی نایینی نیای مادری پدرم آقا میرزا علی خان مشتاقی صفاءالسلطنه می‌باشد و میرزا اسدالله خان منشی دایی پدرم آن را به یادگار برای پدرم نوشته و بدو بخشیده و پدرم هم آن را به من که بزرگترین فرزند و جانشین او هستم واگذارده است در همین جا یادگاری حاج میرزا محسن خان پسر میرزا علی‌نقی نایینی مشیر لشکر دایی همان میرزا علی خان نیز دیده می‌شود.
نک: تاریخ نایین، ص 123 و 127 و 130 و 175؛ انساب خاندان‌های مردم نایین، 32-34 و 37؛ المآثر و الاثار، 167؛ جنگ، 17515سنا. ذریعه، 9/ 826 و 16/ 185.
در بخش نخستین این نسخه این تاریخ‌ها دیده می‌شود: 1225، 1226، 1227، 1228، 1229، 1234، 1233، 1236، 1235، 1237، 1238، 1247، 1256، 1260.
در بخش دوم این تاریخ‌ها: روز پنجشنبه 4 شوال 1212ق والدمیر 1213، 1238، 1240، 1256 در ص 40 (بخش 1) نامه‌ای است از محمدعلی نائینی برای میرزا عبدالوهاب منشی الممالک دیوان در 1226ق، همان که در پایان دوباره نوشته شده است.
در ص 42 وقف‌نامه‌ای است از عبدالمحمد بن میرزا علی شریف نائینی در 1235ق برای نسخه صحیفه سجادیه بر استاد خود مولانا ابراهیم رازی نجم‌آبادی که در پایان هم دوباره آمده است.
در ص 79 و 80 بندی است درباره تعمیر رواق امام‌زاده ابوالحسن بن علی بن جعفر بن موسی کاظم به دستور فتح‌علی شاه در 1248ق (مانند آنچه در پایان هم می‌بینیم).
این هم گفته شود که محمدباقر بن حسن خان ترشیزی از منشیان دیوان حاجی محمد ولی میرزا پسر فتح‌علی شاه به دستور او نامه‌های دیوانی روزگار فرمانروایی او را در چهار سفینه و چند شرایح گرد آورده و سفینه الانشاء نامیده و تاریخ آن 23 رجب 1223ق است.
نک: آستان قدس، 7/ 575؛ فهرست شهرستانها، 845.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: از میرزا محمد نائینی منشی باشی، سپس وزیر و متخلص به فروغ پسر میرزا ابوالحسن شریف نائینی پسر میرزا زین‌العابدین ملا باشی روزگار صفویان که در 1173ق زاده و در 1267ق زنده بوده است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق و نسخ.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1صفاءالسلطنه نائینی در 1327ق در صفحه عنوان یادداشت کرده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد یکم، صفحه 542-544.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: نسخه‌ای در کتابخانه ملی است به ش 1900 که دیباچه و فهرست و عنوان فصل را ندارد و چنین آغاز می‌شود: «مختصر از احوال و انساب و اخلاق و اسباب سرکار خلافت نصاب» (برابر با سطر 5 ص 173 نسخه سنا) آن هم به نستعلیق است از میرزا اسدالله در تهران در 1266ق برای میرزا محمد علی خان نائینی مولف آن «آقا میرزا محمد خان نائینی» و گردآورنده آن همان میرزا اسدالله است (4/ 354).
تاريخ: 20150701
محل و شماره بازیابی: 1117464