شرح اشارات

نبذة عن كتاب شرح اشارات

شماره بازیابی: 1848
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-24315
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: شرح اشارات
قطع: ؛ خشتی. 17*5/23 سم. 468 ص. 20 س.
يادداشتهاي کلي: شرح بر تمام منطق و طبیعیات و الهیات، دارای عنوان‌های «فصل» و «مسئله». مولف، متن اشارات را که با «قال» و «اقول» شرح کرده، در ضمن فصلی آورده که خود عنوان ساخته و مقصود وی، تا آنجا که این نگارنده تتبع کرد، توضیح و شرح کامل اشارات بوده و لذا هیچ جا با شیخ مخالفت نورزیده و خرده‌گیری نکرده و در یک جا که سخن شیخ را با سخن پیشین او سازگار ندانسته، کوشیده است که آنها را سازگار سازد و در آخر گوید «عبارت شیخ را بدین‌گونه باید فهمید» (نمط چهارم، ص 293 نسخه).
نکته‌ای دیگر که در این شرح به چشم می‌خورد آن است که از هیچ یک از دانشمندان (جز آنچه در متن اشارات است) یاد نگردیده. تاکنون با هیچ یک از شروح اشارات آن را مطابق نیافته‌ام، اما با توجه به قدمت این نسخه، که مسلما پیش از فرارسیدن قرن 9ق (در حدود قرن 8ق کتابت شده)، مسلم می‌گردد که این شرح در قرن 8 و یا 7ق تالیف شده.
مولف، نمط 9 و 10 را با تفصیلی بیشتر شرح کرده و از طرز سخنانش در شرح این نمط‌ها پیداست به عارفان و فن عرفان پیوستگی بیشتری داشته.
1آغاز فلسفه (نمط اول، طبیعات) : قال النمط الاول فی تجوهر الاجسام اقول النمط ضرب من الجمع و التجوهر صیروره الشیء جوهرا و المراد هنا من الجوهر ذات الشیء و حقیقته یقال السواد فی جوهره کذی ای فی ذاته و المراد بالجسم لیس هو الجسم التعلیمی بل الجسم الطبیعی و قد فسره الشیخ بانه الجوهر الذی یمکن ان یفرض فیه الامتداد آخر مقاطع له علی قوائم و امتداد ثالث مقاطع لهما علی قوائم… .
2انجام نمط اول: …قال علی ان الحق هو الفرق و علیه بناء ما یتلو هذا الفن من الکلام اقول یجب ان تعلم ان الجواب الثانی جدلی و الاول جواب حقیقی و هو الفرق بان یدعی وجود الجهه قبل الحرکه. و النمط الثانی مبنی علی هذا و ستعرفه عن قریب انشاء الله.
1آغاز نمط دوم: قال النمط الثانی فی الجهات… اقول قد عرفت المناسبه بین الکلام فی الاجسام و مقادیرها…فنقول الجهه انما تکون جهه للاجسام بحسب ابعادها و امتداداتها… .
2…و اقرب الامزجه من الاعتدال هو المزاج الانسانی فخصه تعالی به لیکون للنفس الناطقه کالمسکن و الماوی یستکمل به لیقرب من الروحانیات العالیه جلت قدرته و عظمت.
1آغاز نمط سوم: النمط الثالث…اقول رسم الشیخ النفس بانها کمال اول لجسم طبیعی آلی ذی حیوه بالقوه… .
2انجام طبیعیات:… فلعل ذلک الشعور لم یبق فی الذکر فان کثیرا من العلوم لا یبقی فی الذکر سیما بعد زمان فظهر من هذا سقوط السوال و الله اعلم و هذا آخر الطبیعیات.
1آغاز نمط چهارم ( = الهیات) : قال النمط الرابع…اقول المراد من علل الوجود لیس هو علل کل وجود بل علل بعض الموجودات و فیه مسائل… .
2…و الاول طریق غیر الصدیقین و الثانی طریق الصدیقین فانهم یستشهدون به علی غیره لا بغیره علیه.
1آغاز نمط پنجم: قال النمط الخامس فی الصنع و الابداع اقول الممکن اما ان یکون وجوده مسبوقا بماده و مده اولا یکون و الاول هو المصنوع… .
2…قال فهذه هی المذاهب…اقول هذا ظاهر لا غموض فیه فلا یحتاج الی شرح.
1آغاز نمط ششم: النمط السادس فی الغایات و مبادیها…اقول غایه الشیء ما ینتهی الیه حرکته…و فیه مسائل المسئله الاولی فی ان الفعل الارادی…و هذه کالتکلمه لمسئله حدوث العالم… .
2…و قد بینا ان الاجرام الفلکیه معاونات فیما یحدث کما عرفت.
1آغاز نمط هفتم: قال النمط السابع…اقول تحب ان تنظر الی حکمه الصانع تعالی جده کیف ابتدء الوجود من الاشرف… .
2…و الامور الضروریه لا یترک لاجل المقدمات…التی لا یمکن اثباتها بالبرهان. آخر هذا النمط.
1آغاز نمط هشتم: النمط الثامن فی البهجه…قال وهم و تنبیه…اقول من الناس من انکر اللذه بالکلیه و منهم من اعترف بها… .
2…علی نحو ما سبق من معنیی العنایه الالهیه و هذا آخر النمط الثامن.
1آغاز نمط نهم: النمط التاسع مقامات العارفین و هذا النمط مقصور علی علوم الصوفیه و الشیخ رتب تلک العلوم ترتیبا حسنا بالغا و هذا النمط مرتب علی اقسام ثلثه القسم الاول فی کلیات هذا الباب القسم الثانی فی درجات العارفین القسم الثانی فی شرح احوالهم.
2…فلیس کل امر باهل له کل واحد بل لا میسر له الا ما خلق…و هذا آخر النمط التاسع.
1آغاز نمط دهم: النمط العاشر فی اسرار الآیات الآیات الکرامات…و فیه مسائل المسئله الاولی فی التمکن من ترک العمل و فیها فصول الفصل الاول ان العارف قد یمسک عن القوت مده قال اشاره اذا بلغک ان عارفا… .
1آغاز نسخه: یجب علی المنطقی البحث عن احوال الالفاظ لتاثیرها فی احوال المعانی لاجل العلاقه التی بینهما کما تقدم لکن لا من حیث هی لغه قوم بل مطلقا فان مباحث الالفاظ منها ما لا یختص بلغه دون لغه کالبحث عن دلالتها علی المعانی…الفصل الرابع فی انقسام المنطق الی القول الشارح…قال اشاره و لان المجهول بازاء المعلوم… .
2انجام نسخه:…الفصل السابع فی النصیحه قال نصیحه ایاک…اقول ان قوما من المتفلسفه الظاهریین یبادرون الی انکار المعجزات و الکرامات و کل ما یخالف العاده لزعمهم ان ذالک یرفعهم عن درجه العوام و وصف ذالک بالطیش و العجز من الاستبصار…فیجب علی العاقل اذا سمع شیئا ان لا یبادر الی انکاره بل ترجع الی الحجه فان قامت علی وجوده او عدمه.
تزئینات جلد:تیماج ضربی عنابی رنگ.
1منطق در ص 13 پایان یافته و پس از آن یک صفحه و نیم سفید است. روی ص 135 یادداشتی است متضمن اینکه این شرح از امام فخر است و یادداشتی دیگر دیده می‌شود که مضمون یادداشت نخست را منکر شده و نوشته «شاید از علامه باشد».
1نمط اول در ص 136، نمط دوم در 183، سوم در 229، چهارم در 278، پنجم در 303، ششم در 329، هقتم در 374، هشتم در 405، نهم در 423 و نمط دهم در ص 448 آغاز شده.
1شماره نمط‌ها بالای صفحه‌ها و به خطی دیگر نوشته شده. بر پشت صفحه اول یادداشت‌های مختلفی نوشته است.
1بر پشت نخستین برگ فلسفه (نسخه حاضر) یکی از مطالعه کنندگان کتاب احتمال داده که این شرح از آن علامه باشد.
‏ از آغاز منطق و نیز از پایان نمط دهم اندکی افتاده.
نک: ذریعه، 13/91- 90.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 2انجام منطق: … قال و من التفت لفت المعنی و هجر…، اقول کل من راعی القیاس باجزائه و حدوده و مقدماته و راعی توابع الحمل فی المقدمتین و وضع الاوسط من الطرفین فیها و راعی صوره القیاس و مادته و امتنع عن المغالطات اللفظیه و نظر الی المعانی التی ذکرناها ثم عرض ذلک علی نفسه مرات کثیره ثم غلط مع ذلک فهو اهل لان یترک الحکمه و تعلمها فانه لم یخلق لذلک و کل میسر لما خلق له و الله الموفق و به العصمه و لا حول و لا قوه…و هذا آخر المنطق.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: ‏
وضعیت استنساخ نسخه: ‏
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:ثلث.
صحافی و دسترس پذیر بودن اثر: ‏
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1خط نسخه ثلث است اما از ص 369 با قلم دیگری است.
يادداشت عمليات: در کنار برخی از صفحات سقطات متن نوشته شده. کنار پنج برگ نخستین، وصالی شده اما به سطور آسیبی نرسیده.
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: ‏
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه 2532- 2534.
تاريخ: 20121023
محل و شماره بازیابی: 192