تحفه الاخوان (از: درويش رستم بن يوسف مولوي مشهور به «خطيب رستم»)

شماره بازیابی: 408/8ک
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫ ‏‫10-3532‬‬
زبان اثر:
Per (فارسی)
ترکی عثمانی
عربي
عنوان و نام پديدآور: تحفه الاخوان [ نسخه خطی]/ از: درویش رستم بن یوسف مولوی مشهور به «خطیب رستم»
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: سده‌ی 12ق.
نام خاص و کميت اثر: 27 (153ب – 179الف) برگ، 10 سطر.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1«بسمله، الحمدلله الذی خلق الادم [کذا] و علمه الاسماء العلیم الذی الیغیب عن علمه شیء فی الارض و لا فی السماء… اما بعد چنین می‌گوید این فقیرترین و نیازمند کمترین … که در بندگی مرشد السالکین و مفخر العاشقین… شیخ ادهم بن شیخ سنان الشهیر بحاجی فنایی الانکوری بود… تعلیمی نمود و رغبت ایشان را بزبان پارسی بیش تر دید، خواست که برآورد… زبان فارس در بیاموزد آن مقداری که ز دستش آید که السخی ما ملک ولیکن دست از روزگار گریبانش تافت… پس این رساله را بقدر الوسع و الطاقه در بیان آورد و برای عزر [کذا] تقصیر فرستاد کی العزر [کذا] عند الکرام مقبول و بر پنج باب مرتب کرد و نیز حروف تهجی را بثلث حرکات اعتبار گرفت چنان که متعلمانرا آسان نماید…؛ الباب الاول… آفریدن: یرتمق؛ آمرزیدن: یریغمق؛ آرامیدن: دکلنمک…».
2«… فصل زمستان: قیش فصل؛ کانون اول: الک قیش آی؛ کانون ثانی: اورته قش آی؛ شباط: صوک قیش آی؛ در اسماء شهور عربی بر ترتیب سال: محرم، صفر… ذی الحجه، در بیان تاریخ کتاب (سال 878ق): بر خدای خالق جن و اناس حمد بی‌حد و فراوانش سپا، سشد تمام این تحفه الاخوان من با عنایات خدای ذی المنن، بیستم روز ربیع اولست هشت صد هفتاد هشت اندر سنن الحمدلله علی الاتمام و الصلوه علی نبیه محمد سید الانام و علی آله و اصحابه الکرام».
تزئینات متن:‏‫عنوان‌ها و نشانی‌ها قرمز درشت؛ اندازه متن: 18*13سم.‬
نوع کاغذ:فرنگی نخودی ضخیم.
2این نسخه در حاشیه تصحیح گردیده است، با این حال اغلاط فراوانی در آن راه یافته است.
1گویا کاتب نسخه زبان فارسی را بخوبی نمی‌دانسته است!؛ در انجام دو برگ (179ب – 181ب) فوایدی مشتمل بر نقل مطلبی درباره نظامی گنجوی با آغاز: «حکی ان الشیخ النظامی صاحب الخمسه رحمه الله: قیل انت فی اکثر اوقاتک مشغول بالکلام و نظمه…»؛ غزلی در 12 بیت از مولانا جلال‌الدین رومی با مطلع: نی دوست هر کسی را دیدار می‌نماید نی هر حقیر را شه رخسار می‌نماید نیز ابیاتی دیگری از وی همچون این ابیات که بخشی از غزل مولاناست: شکل نبات اندر زمین ز آب جگر دارم غذا یکبار می‌بالد کیا من بارها بالیده‌ام، مانند طفل اندر شکم من پرورش دارم بخون یکبار زاید آدمی من بارها زاییده‌ام! یک قطعه از ابن یمین: در ره، گاوی گفت با گاو دگر ما زمین سخت آسان می‌کنیم، خوردن ما مشت کاهی بیش نیست از برای دیگران جان می‌کنیم! نیز برخی لغات مشکل فارسی با ترجمه‌ی ترکی عثمانی آن‌ها که به نقل از لغات الفرسامده است. نیز حدیثی نبوی در شفا و امان ماندن از برخی بیمارها همراه فواید دیگر دیده می‌شود. نیز در برگی الصاقی که در آن آمارهایی نسبت به عدد ابیات دفترهای مثنوی معنوی به خط رقعه آمده است: دفتر اول 4040 بیت، دفتر دوم 2840 بیت، دفتر سوم 4856 بیت، دفتر چهارم 2870 بیت، دفتر پنجم 4252 بیت، دفتر ششم 4967 بیت که مجموع عدد ابیات آن اثر به اشتباه 25826 بیت عنوان شده است، زیرا مجموع آن اعداد 23825 است! باید دانست که مرحوم سعید نفیسی در مقدمه‌ی لب اللباب کاشفی، عدد ابیات 6 دفتر مثنوی را 25632 بیت و جالب اینکه دانشمند ترک شیعی، مرحوم شمس‌الدین سامی در قاموس الاعلام (ج5، صص3781 – 3782) عدد ابیات مثنوی را تا 47000 بیت نیز رسانده است، که قاعدتا آن رقم به انضمام ابیات دیوان شمس بوده است!
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: مولف اثر ناشناخته است.
وضعیت استنساخ نسخه: کاتب و محل کتابت نامعلوم است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق مایل به نسخ و رقعه.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 4نسخه‌ی نفیس و شاید منحصر بفرد بوده باشد.
يادداشت عمليات: آثار رطوبت و آسیب جانوری مختصر روی بخش‌هایی از برگ‌ها، خصوصا شیرازه دیده می‌شود. چند برگ آسیب دیده در انجام، ترمیم و وصالی شده است.
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: عناوین ابواب کتاب چنین است: باب اول در مصادر (154ب)؛ باب دوم [در] امثله (158ب)؛ باب سوم در اسماء (164ب)؛ باب چهارم در مضمرات و حروف ادوات (175ب)؛ باب پنجم در اعداد (177ب)؛ از این اثر بر اساس سرچشمه‌ها (منابع) و فهرست‌های موجود (در دسترس) در کتابخانه‌های ایران و خارج از کشور نسخه‌ای دیگر گزارش نشده است، به نظر می‌رسد که نسخه‌ای منحصر بفرد بوده باشد؛ والله العالم. باید افزود که درباره‌ی خطیب رستم مولوی آگاهی‌های بیش‌تری در دست نیست؛ جز اینکه اثر دیگری از وی با عنوان وسیله المقاصد الی احسن المراصد در موضوع لغت فارسی در برخی فهرست‌ها معرفی شده است که بر اساس ماده تاریخ «برات منیر» در سال 903ق تالیف گردیده است. نکته‌ی جالب توجه این است که در بیش‌تر این فهارس تاریخ تالیف وسیله المقاصد سال 1135 یا 1163ق و تاریخ درگذشته خطیب رستم نیز پس از سال 1163ق گزارش گردیده است! و این در حالی است که تاریخ کتابت برخی نسخه‌های وسیله المقاصد همچون نسخه‌ی کتابخانه‌ی اورخان غازی (ضمن کتابخانه‌ی ملی بورسا – ترکیه) سال 944ق و دو نسخه‌ی کتابخانه‌ی TDK در آنکارا – ترکیه سال‌های 960 و 965ق می‌باشد!
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 2/40، صفحه 38 – 40.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: کتابی در دستور زبان، قواعد و لغات مستعمل در زبان فارسی است که مولف آن را به خواست مرشد و استاد خویش، شیخ ادهم بن سنان مشهور به حاجی فنائي انکوری در 5 باب در 20 ربیع الاول سال 878ق تالیف نموده است. ترجمه‌ی ترکی عثمانی کلمات نیز در ذیل واژه‌ها نوشته شده است.
صحافي شده با: فرهنگ فارسی – ترکی726114
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): دستور زبان و لغت
تاريخ: 20091011
محل و شماره بازیابی: 1210792