ترسل یا منشآت (از: معین‌الدین محمد زمجی اسفزازی هروی)

شماره بازیابی: 318 س
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‏‫10-11015
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: ترسل یا منشآت [ نسخه خطی]/ از: معین‌الدین محمد زمجی اسفزازی هروی
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: قرن 10ق.
قطع: ؛ ‏‫قطع: 9*14سم. 223گ. 15س. ؛ اندازه جلد: 14*20سم.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:آغاز در نسخه‌های بانکی‌پور و بادلیان و نسخه ما: چون رقم از مشک زنی بر حریر/ حمد الهی بنگار ای دبیر// فاتحه نامه بنام خداست/ ختم رسالت به کلام خداست// هر که بنامش سخن آغاز کرد/ خانه او را خرد اعزاز کرد// انشاء هر بنا و بناء هر انشاء حمد و ثناء خالقی لایق نماید که توقیع وقیع و انظروا کیف بدء الخلق… رقمی از قلم منشیان فرمان مطاع اوست.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: مترسل متخلص به نامی (د: 915ق.) و مولف روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات در 887-898ق.
سرگذشت نویسنده در دستورالوزراء (ص300) و روضات الجنات (1/ 218) است.
تزئینات متن:عنوان زر و لاجورد و شنگرف، نشان شنگرف.
تزئینات نسخه:جدول زر و لاجورد.
نوع کاغذ:سفید.
تزئینات جلد:تیماج حنایی مقوایی.
نک: استوری، 1/ 355 و 1316؛ مشار، 2315، این منشآت را به نام سلطان حسین بایقرا (878-912ق.) و معتمدالسلطنه خواجه مجدالدین محمدبن خواجه غیاث‌الدین احمد خوافی وزیر و مشرف او درگذشته 899ق. در راه مکه و جامی (818-898ق.) ساخته و در آن گفته است که من در 873ق. به هرات رفته‌ام و از این وزیر رعایت دیده‌ام (دیباچه) او در روضات الجنات (1/ 218) از مرگ این وزیر یاد کرده است. او در 876ق. متصدی پروانه و رسالت و سپس دبیر خواجه مجدالدین شده بود و گویا این ترسل را در 876 و 877 به نگارش درآورده باشد.
در آن یک مقدمه است و چهار منشا دارای چند فصل و یک خاتمه (نشریه، 2/ 44).
در حبیب السیر (جزو سوم جلد سوم، ص 432 و چاپ تهران 4/ 348) از انشاء معین زمجی با عبارت «ترسلی مشتمل بر منشآت و مناشیر و مکتوبات در میان مردم مشهور است» یاد شده است.
سرگذشت او در دیباچه روضات الجنات در هر دو چاپ تهران در 9- 338 خ و کلکته در 1380ق. ( = 1961م.) و ذریعه (9/ 1076 و 1165) و فرهنگ سخنوران (555) و مجلس (ش 2298) هست.
در فهرست دیوان هند (ش 2041) از ترسل او نام برده و نسخه‌ای نشان داده شده است. در آستان قدس (7/ 249) از ترسلی گمنام نام برده شده که همین منشآت زمجی است.
در فهرست بانکی‌پور (11/ 34/ 1098، گ 146پ – 153ر) از رساله قوانین همین اسفزازی یاد شده که محمد اسحاق هم آن را دیده و گفته است که آن همین ترسل است و به گواهی آغاز آن و وصفی که از آن در این فهرست شده است همین ترسل می‌باشد. پس چهار نسخه از این ترسل تاکنون می‌‌شناسیم.
منشآت دیگری می‌شناسیم به نام منشاء الانشاء (محتوی نامه‌هایی به پادشاهان هند و آق قوینلو و پادشاه روم و مشایخ و شعرا و نویسندگان و دانشمندان) گردآوری شهاب‌الدین احمد خوافی منشی (شاگرد مصنف) در میانه‌های ج1/ 938ق. از منشآت کمال‌الدین عبدالواسع نظامی ثانی هروی منشی و شاعر زمان ابوسعید در هرات (863-875ق.) و یادگار محمدبن محمد بایسنقر ( 875-868ق.) (یادگار میرزا) و سلطان حسین بایقرا (878-912ق.) (فرهنگ سخنوران، 281؛ ذریعه، 9/ 702؛ مجالس النفائس، 99و 276) به نام خواجه حسن امیربیگ فرمانروای عراق (روضات الجنات ج2 فهرست نام‌ها).
ترسل عبدالواسع دو نسخه دانشگاه (2/ 19 و 280 ش 862 در 18گ و ش 228گ، 272-288 مورخ 892ق.) شاید جزوی از همین کتاب باشد. در ذیل مجمع الانشاء (نشریه، 2/ 47) نیز در منشآت ادبیات (ص 451) وی جز عبدالواسع منشی قرن 11ق. است (ادبیات ص 449 است).
در حبیب السیر (4/ 151 و 339) و دستور الوزراء (ص 424) آمده که کمال‌الدین عبدالواسع نظامی پسر جمال‌الدین مطهر باخرزی منشی ترسلی به نام دو شاگرد خود خواجه کمال‌الدین حسین و خواجه رشیدالدین عبدالملک پسران خواجه قوام‌الدین نظام‌الملک خوافی که همه در ذق 903ق. کشته شده‌اند ساخته است و او با خواجه مجدالدین محمد نزدیک بوده است. همین عبدالواسع مقامات مولوی جامی دارد.
نک: تاشکند، 3/ 287.
منشاء اول در مناشیر و احکا تفویض امور و مناصب و امثله و فرامین مطاعه علی حسب المراتب مشتمل بر سه فصل.
منشاء دوم در مکتوبات سلاطین و ایراد مکتوبات متنوعه محتوی بر صنایع عبارات و استعارات مخترعه مشتمل بر سه فصل.
منشاء سوم در جواب مکاتیب به طریق مرغوب و اسلوب غریب مشتمل بر سه فصل.
منشاء چهارم در انواع رقاع و مقدمات و ابداع اخوانیات متضمن صناع مستطاع مشتمل بر دو فصل.
خاتمه در ذکر بعضی رعایت گفتار و ایراد هر گونه لطائف آثار و بدیع اشعار.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشت عمليات: انجام افتاده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: شماره 2/ ج 1، صفحه 152-154.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: چنین است فهرست مطالب ترسل زمجی (دیوان هند، ش 2041؛ نسخه مورخ 1 محرم 1081ق. و دو نسخه سنا و آستان قدس فیلم ش 3412 و 3472 دانشگاه)؛ مقدمه در شرف این فن و ذکر بعضی آداب کتابت و اوقات و امکنه و مقامات آن از هر بابت مشتمل بر دو فصل.
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): انشاء
تاريخ: 20150726
محل و شماره بازیابی: 1113718