شرح تجريد الكلام (= العقايد = الاعتقاد) = الشرح الجديد للتجريد (از: علاءالدين علي بن محمد سمرقندي رومي قسطنطيني مشهور به «قوشچي»)

شماره بازیابی: 471ک
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫10-3777‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: شرح تجرید الکلام (= العقاید = الاعتقاد) = الشرح الجدید للتجرید [ نسخه خطی]/ از: علاءالدین علی بن محمد سمرقندی رومی قسطنطینی مشهور به «قوشچی»
کاتب: : کاتب: (بخش نونویس: محمدمهدی تبریزی)
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: سده‌ی 10ق (بخش نونویس: 1219ق).
نام خاص و کميت اثر: 117 برگ، 23 سطر (بخش نونویس: 22)
قطع:
؛‏‫25*18سم‬
؛وزیری.
يادداشتهاي کلي: باید افزود که این شرح در سال‌های 1272 و 1285ق در تهران، در سال‌های 1301 و 1307ق در تبریز و یک بار نیز همراه حواشی ملاصدرای شیرازی بر بخش توحید شرح قوشچی، در سال 1307ق به صورت سنگی در هند به چاپ رسیده است.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1«بسمله، اما بعد واجب الوجود علی نعمائه و الصلوه علی سید انبیائه و علی احبائه، ای علی آله و اصحابه الذین هم موصوفون بزیاده الکرم علی من عداهم من محبوبیه، فافعل التفضیل هیهنا بمعنی الزیاده علی من اضیف الیه و ح لاتجب المطابقه لمن هو له افرادا و جمعا و یحتمل بناءا علی مذهبه ان یرید علیا بل و ان لایکون المکتوب بصوره علی حرفا جارا بل اسمه مجرورا معطوفا علی سید انبیائه و … فانی مجیب الی ما سئلته من تحریر مسایل الکلام …».
2«… انه لم یقم به الاخر ثم الکل بترکه هذا آخر ما تیسر لنا من شرح تجرید الکلام و الحمدلله علی التوفیق للاتمام نفع الله به الطالبین و جعله ذخرا لنا یوم الدین انه خیر موفق و معین».
تزئینات متن:‏‫عنوان‌ها و نشانی‌ها شنگرف (برخی درشت در هامش)؛ اندازه متن: 5/17*5/10سم.‬
نوع کاغذ:شرقی نخودی نازک.
تزئینات جلد:تیماج مشکی (کار فنی صحافان و ترمیم گران کتابخانه‌ی عامره‌ی مجلس).
2در حاشیه تصحیح گردیده و با یک نسخه یا چند نسخه دوبار مقابله گردیده است؛ نشان‌های «بلغ و بلغ ثانیا» در برخی برگ‌ها از جمله برگ (5الف) دیده می‌شود. حاشیه نویسی در هامش برخی برگ‌ها با نشان‌های «منه، ع، مستدرک و …» دارد.
1یک برگ از آغاز و دو برگ از انجام نونویس است.
وضعیت استنساخ نسخه: کاتب و محل کتابت نامعلوم است؛ رقم کاتب (بخش نونویس): «تم الکتاب بعون الملک الوهاب علی ید الحقیر اقل الطلاب محمدمهدی التبریزی الاصل فی یوم الثلثه من سبع عشر من شهر ربیع الاول سنه الف و ماتین و تسع عشر من الهجره النبویه صلی الله علیه و آله».
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق خوش (بخش نونویس: نسخ).
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 4نسخه‌ی نسبتا کهن و نفیسی است.
يادداشت عمليات: لبه‌های چند برگی از آغاز و انجام نسخه آفت دیده که از سوی متخصصان بخش مرمت کتابخانه مجلس شورای اسلامی ترمیم فنی گردیده است. آثار رطوبت بر فراز و پایین برگ‌ها مشاهده می‌گردد.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 2/40، صفحه 255 – 257.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: شرح مزجی مفصلی بر مقاصد ششگانه‌ی کتاب تجرید العقائد علامه‌ی نحریر، خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی (د. 672ق) در اعتقادات عام و خاص شیعه (امامیه) است که شارح آن را به نام سلطان ابوسعید خان در کرمان، (گویا به سال 873ق) نوشته است که بعدها در میان دانشجویان علوم اسلامی به الشرح الجدید شهرت یافت و قوشچی در آن به شروح قدما بر تجرید الکلام، به خصوص به شرح شمس‌الدین محمود اصفهانی (د. 646ق) و میر سید شریف جرجانی (د. 816ق) بیش‌تر توجه دارد و شارح در آن، دیدگاه‌های کلامی خاص شیعه (امامیه) را بر مبنای اعتقادی خود (اهل سنت)، ست مورد نقد و انتقاد قرار داده است! باید دانست که فاضل قوشچی در دیباچه‌ی این شرح (نسخه‌ی ما فاقد دیباچه) از خواجه نصیرالدین طوسی (مصنف) و کتابش تجرید العقائد به عظمت یاد کرده می‌گوید: «ان کتاب الذی صنفه المولی الاعظم قدوه العلماء الراسخین اسوه الحکماء المتاهلین نصیرالحق و المله و الدین، تصنیف مخزون بالعجائب و تالیف مشحون بالغرائب فهو و ان کان صغیر الحجم وجیز النظم فهو کثیر العلم جلیل الشان حسن النظام مقبول الائمه العظام لم یظفر بمثله علماء الاعصار مشتمل علی اشارات الی مطالب هی الامهات مملوءه بجواهر کلها کالفصوص متضمن لبیانات معجزه فی عبارات موجزه بیت: یفجر ینبوع السلاسه من لفظه و لکن معانیه لها السحر یسجد و هو فی الاشتهار کالشمس فی رابعه النهار تداولته ایدی النظار …». این شرح به جهت اهمیت، دقت و ظرافت، در طی سال‌ها و قرون، سخت مورد توجه متکلمان، دانشمندان و دانشجویان علوم اسلامی از هر دو فرقه‌ی اهل سنت و شیعه (امامیه) قرار گرفته و افزون بر تدریس و تدرس در مدارس علوم اسلامی، تعلیقات و حوای متعددی را نیز بر آن شرح، نگاشته‌اند که بخش زیادی از آن حواشی را حاجی خلیفه در کشف الظنون گزارش نموده است و خوشبختانه نسخه‌های چندی نیز از برخی از آن حواشی، در گنجینه‌ی عامره‌ی مجلس شورای اسلامی، یافت می‌گردد. گفتنی است که از شرح تجرید قوشچی (ما نحن فیه)، نیز نسخه‌هایی در این کتابخانه نگهداری می‌گردد که از آن جمله می‌توان به شماره‌های جدید «3/15698»، «15875»، «11617»، «10134»، «9202»، «1/10482»، «14789»، «701ط»، «14921»، «2/16136»، «10504»، «1/10489»، «10413»، «10438»، «14596»، «1015ط»، «1/10271»، «956ط»، «10396»، «16136»، «18621» و «18896» اشاره نمود. از شرح تجرید العقائد قوشچی، همچنین، نسخه‌های متعددی در دیگر کتابخانه‌های ایران و خارج از کشور موجود است؛ آقایان علی صدرایی خویی در کتاب‌شناسی تجرید الاعتقاد و علیرضا قره‌بلوط در معجم التاریخ (ج3، ص2139) گزارشی از آن‌ها ارائه نموده‌اند.
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): کلام
محل و شماره بازیابی: 1210855