شرح شرح الوقایه = شرح وقت الزوال = رساله فی معرفه اوقات الصلوه و سمت القبله (از: سید حسین خلخالی (-1014ق.))

شماره بازیابی: ‮‭1937/2‬‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‭10-22901
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: شرح شرح الوقایه = شرح وقت الزوال = رساله فی معرفه اوقات الصلوه و سمت القبله [نسخه خطی]/ از: سید حسین خلخالی ( -1014ق.)
تاریخ کتابت: ، قرن 14 یا اواخر قرن 13ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 105-134.
قطع: ؛ رقعی.13*20 سم.134ص.12س.
يادداشتهاي کلي: امام برهان الشریعه محمود فرزند صدرالشریعه اول عبیدالله خمولی حنفی که از علماء سده هفتم است، کتاب وقایه الروایه فی مسائ الهدایه را در فروع فقه حنفی برای پسر دختر خود صدرالشریعه ثانی (عبیدالله بن مسعود بن تاج الشریعه محمود محبوبی حنفی د: 745ق) نوشته است.صاحب ذریعه در ذیل حرف (ق) از رساله قبله سید حسین خلخالی یاد کرده و نوشته‌اند در تهران چاپ شده و در شمار شروح نیز این رساله را تحت عنوان شرح وقت الزوال آورده و مولف آن را نشناخته‌اند.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1الحمد لله رب العالمن و الصلوه و السلام علی نبیه محمد…اما بعد فیقول…حسین الحسنی الخلخالی لما کان اشرف الطاعات بعد الایمان هو الصلوه…و اختلف المفسرون فی معنی دلوک الشمس…
2…و انه لا یتاتی معرفه سمت القبله بشیء من الطرف المذکور فی المضع الذی عرضه تسعون درجه و یکون السنه الشمسیه هیهنا یوما و لیله او یتعین هذا الموضع شیء من المشرق و المغرب و الجنوب و الشمال.
تزئینات جلد:تیماجی مشکی رنگ.
نک: تاریخ نظم و نثر سعید نفیسی ، 400؛ علم الفلک فی العراق عباس عزاوی، (مجله مجمع العلی دمشق س 29 جزء 3)؛ سالنامه پارس س 1329، 14؛ حقوق، 58؛ سپهسالار، 1/514؛ ذریعه، 6/137، 14/172، 17/40؛ کشف الحجب، 181؛ رضویه، 2/80؛ کشف الظنون، 2/640، 643؛ مشلر عربی؛ معجم المطبوعات، 1199، 1200؛ کتابخانه خدیوی، 3؛ (فقه) 39، 40، 71، 77، 148؛ دالکتب س 1936، 1955، ص 89.
1.توفیق العنایه فی شرح الوقایه از زین‌الدین جنید بن شیخ سندل حنفی.
2.العنایه فی شرح الوقایه از علاء‌الدین علی بن عمر الاسود ( -800ق).در الشقایق آمده که شارح آن را هنگامی که در مدرسه ازنبق به تدریس آن اشتغال داشته، نوشته است.وی کتابی به نام حافل کامل لحل مشکلات الوقایه دارد که لطفی بیک‌زاده در حاشیه الشقایق از آن یاد کرده است.
3.شرح الوقایه از مولی عبداللطیف بن عبدالعزیز معروف به (ابن مالک) وی در آغاز گوید این شرح نوشته‌هایی بود که من هنگامی که الوقایه را به پسرم جعفر می‌آموختم نوشتم.فرزند دیگرش محمد بن مالک گوید: پدرم شرحی بر الوقایه نوشته بود در یادداشت‌هایی ترسیدم از بین برود لذا نوشته‌های او را با ملحقاتی یک جا آورده شرحی دیگر ترتیب دادم و لذا دو شرح به ابن مالک نسبت داده‌اند نسخه‌ای از شرح محمد بن عبداللطیف بن مالک در دار الکتب س 1936-1955 وجود دارد.
آغاز: الحمد لله الذی جعل العلم اربح المتاجر و المکاسب…
4.شرح الوقایه.شرحی است در کتابخانه خدیوی مصر که در 805ق نوشته شده و نام شارح در آن نیامده است.
5.الحمایه فی شرح الوقایه از مولی یوسف بن حسین کرماستی.
6. العنایه فی شرح الوقایه از سید حسین بن سید علی قومناتی.وی این شرح را در جمادی الاولی 827ق شروع کرد و در صفر 832ق به پایان رسانید.
آغاز: اللهم بحمدک افتتحت و بفضلک استتمت…قومناتی گوید: «و آنچه در این شرح آورده‌ام از الهدایه و الکفایه و غایه البیان و زیلعی و الکافی و صدرالشریعه است».
7.الاستغناء فی شرح الوقایه از علاءالدین علی طرابلسی.
8.التطبیق فی شرح الوقایه از مولی قاسم بن سلیمان نیکدی ( -970ق) وی در این شرح به سخنان و اعتراضات ابن کمال پاشا پاسخ داده است.
9.الرعایه.شرحی است که نام مولف آن را کشف الظنون نیاورده است.
10.الاستیفاء .شرحی است از معین الحکام حسام‌الدین کوسج.این شرح را الکوسجیه نیز نام نهاده‌اند.
11. شرح الوقایه الکبیر از عبدالوهاب بن محمد نیشابوری مشهور به (ابن الخلیفه) وی در سنه 873ق می‌زیسته است.
12.شرح الوقایه (الصغیر) از ابن الخلیفه.
13.شرح الوقایه از قورد (کرد) افندی.
14.شرح الوقایه (الکبیر) از عزالدین طاعر شافعی.
15.(شرح الوقایه (الصغیر) از عزالدین طاهر.
16.شرح الوقایه از شیخ علی بن محمد شاهرودی معروف به (مصنفات) .وی این شرح را در سال 734ق در بسطام نوشت و در «ادرنه» آن را پاکنویس نمود.لطفی بیک‌زاده در حاشیه الشقایق گوید مشهور این است که مصنفک شرح مختصر الوقایه ساخته است و کسی را که از شرح الوقایه او آگاهی داشته باشد نیافتم.
17.شرح الوقایه از صدر الشریعه ثانی این شرح به صدرالشریعه اشتهار دارد و مورد توجه بسیاری از دانشمندان قرار گرفته و بر آن شرح‌ها و حاشیه‌هایی آمده است.وی این شرح را در صفر 743ق به پایان رسانیده است.بر این شرح قره کمال شرح مبسوطی نگاشته است که آغاز آن این است:الحمد لله الذی فقهنا فی الدین…(دو نسخه از این شرح در کتابخانه آستان قدس و چندین نسخه در کتابخانه خدیویه موجود است یکی از نسخه‌های آستان قدس در 986ق نوشته شده).حاشیه‌ها عبارتند از:
1.حاشیه صدرالشریعه از قاضی نورالله شوشتری شهید (1019ق).
2.الذخیره العقبی از یوسف بن جنید معروف به (اخی چلبی) وی آن را در 891ق شروع نمود و پس از بیست سال به پایان رسانید.
3.حاشیه صدرالشریعه از مولی محمد قره باغی ( -942ق).
4.حاشیه صدرالشریعه از مولی یعقوب پاشا بن مولی خضر بیک ( -891ق) )نسخه‌هایی از این حاشیه در کتابخانه خدیوی آمده است).
5.حاشیه صدر الشریعه از مولی عصام‌الدین ابراهیم بن محمد اسفراینی ( -944ق). که آن را بنا به تقاضای عبیدالله خان نوشته است.عصام‌الدین از ثلث اول کتاب در 943ق فراغت یافته است.
6.حاشیه صدرالشریعه تا پایان کتاب الحج را نوشته و در آن گفته‌های ابن کمال را سست دانسته است.
7.حاشیه صدرالشریعه از مولی صالح بن جلال ( -973ق) .
آغاز: الحمد لله الذی جعلنا علی فطره الاسلام فی البدایه…
8.حاشیه صدرالشریعه از محمد بن پیرعلی معروف به (برکلی) ( -981ق).
9.حاشیه صدرالشریعه از مولی حسن چلپی بن محمد شاه فناری ( -886ق).
10.حاشیه صدرالشریعه از مولی محمد بن یوسف فناری ( -839ق).
آغاز: الحمد لله ولی توفیق…
11.حاشیه صدرالشریعه از محیی‌الدین محمد بن خطیب قاسم.
12.حاشیه صدرالشریعه از مولی بدرالدین احمد بن محمود معروف به قاضی‌زاده ( -998ق.)
13. حاشیه صدرالشریعه از سنان‌الدین یوسف شاعر.بر این حاشیه مولی مصلح‌الدین قوجوی معروف به (شیخ زاده) د 951ق شرح مبسوطی نوشته و در ماه صفر 939ق از تالیف آن فارغ شده است.
آغازش چنین است: الحمد لله رب العالمین.
14.حاشیه صدرالشریعه از مولی سیف‌الدین احمد بن محمد، حفید تفتازانی ( -910ق).
15.حاشیه صدرالشریعه از مولی حسام‌الدین زاده به نام التشریح آمده است.
16.حاشیه صدر الشریعه از حافظ‌الدین محمد بن احمد عجمی.
17.حاشیه صدرالشریعه از سلیمان بن علی قرمانی ( -924ق).
18. حاشیه صدر الشریعه از سید شریف جرجانی علی بن محمد ( -816ق).
19.حاشیه صدرالشریعه از محمد بن ابراهیم حلبی معروف به ابن الحنبلی ( -971ق).
20.حاشیه صدر الشریعه از مولی علمشاه بن عبدالرحمان ( -987ق).
21. حاشیه صدرالشریعه از مولی زکریا بن بیرام ( 1001ق).
22.حاشیه صدرالشریعه از مولی طورسون بن مراد ( -966ق).
23.حاشیه صدرالشریعه از مولی خسرو ( -967ق).وی از فرزندان کرماستی است.
24.حاشیه صدرالشریعه از شمس‌الدین احمد بن حمزه معروف به عرب چلبی ( -950ق) به زبان ترکی.
25. المفاتیح.این حاشیه از خود مولف یعنی صدر الشریعه است.
26.حاشیه صدرالشریعه از مولی سنان‌الدین یوسف معروف به ( قره سنان).
27. حاشیه صدرالشریعه از شیخ یحیی بن بخشی وی در حدود قرن 10ق وفات نموده.
28.حاشیه صدرالشریعه از مولی احمد بن موسی خیالی.
29. حاشیه صدر الشریعه از بالی باشا بن محمد مشهور به مولایکان.
30. حاشیه صدر الشریعه از یوسف بن جنید توقاتی معروف به اخی چلبیم (905ق).وی این حاشیه را در 861ق شروع نموده و در 902ق به پایان رسانیده است.
31.حاشیه صدر الشریعه.نام محشی را کشف الظنون نیاورده است.
آغاز: الحمد لله رافع القلبه الخضراء…
32.التشریح حاجی خلیفه نامی.از محشی یاد نکرده است.این حاشیه از آغاز تا پایان کتاب الوقف است.
33.حاشیه صدر الشریعه از شرف‌الدین یحیی بن قره جارهاوی حنفی (نسخه از این حاشیه در کتابخانه خدیویه با کتابت 1097ق دیده می‌شود).کتاب الوقایه را صدر الشریعه ثانی مختصر نمود و النقایه نامیده.در فهرست سپهسالار نسخه‌ای از النقایه که در تاریخ 1278ق نوشته شده وجود دارد.محمد صلاح فرزند بدرالدین محمد جرجانی کتاب الوقایه را از عربی به فارسی ترجمه نموده و به نام عبیدالله خان ساخته است نسخه‌ای از این ترجمه در فهرست دانشکده حقوق آمده که در 977ق نوشته شده است.کتاب حاظر شرحی است بر صدرالشریعه از سید حسین خلخالی ( -1014ق) که در 1005ق پایان یافته است.
رساله فی معرفه اوقات الصلوه و سمت القبله
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: خلخالی یکی از شاگردان میرزا جان باغنوی ( -999ق) و ریاضی‌دانان قرن 10ق است.رساله تشریح الفلک و رسم دائره هندیه را نگاشته ، بخشی از شرح وقایه صدر الشریعه را که متعلق به تشخیص وقت زوال است از روی دائره هندیه شرح کرده است و پس از پایان این بحث درباره سمت قبله سخن گفته و روش تشخیص قبله را به وسیله دائره هندیه روشن ساخته است.این بحث اخیر 14 صفحه نسخه ما را فرا گرفته و در پایان آن، رساله نیز پایان یافته است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1خلخالی در آغاز سبب تالیف این رساله و برگزیدن شرح وقایه صدرالشریعه را برای تعلیق چنین بیان دانسته: « از آنجا که معرفه وقت زوال شرعا واجب است و از میان راه‌های فراوانی که برای شناختن زوال یاد شده، تنها راه و شیوه‌ای که اهل رصد آن را معتبر داشته و مجتهدان بر آن اعتماد کرده‌اند همانا شیوه استفاده از دائره هندیه مبنی بر دانستن مسائلی است که مورد توجه همگان نیست ( اشاره به فن ریاضی است) عده‌ای از برادران که آشنایی مرا بدین فن می‌دانستند خواستند تا بر این بخش از شرح وقایه شرحی بنویسم…».
يادداشت عمليات: ‏ ص 85-95 چلییپا نوشته نوشته شده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه2657-2660.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این کتاب نزد اهل تسنن اهمیت به سزایی داشته و از کتاب‌هایی است که مورد تدریس و قرائت و مراجعه دانشمندان قرار گرفته و بر آن تعلیقه‌ها و حاشیه‌ها و شرح‌های بسیار نوشته‌اند که در کشف الظنون و فهرست‌ها یاد شده و ما برخی از آنها را می‌آوریم از شرح‌های وقایه است:(چون شروح و حواشی وقایه و شروح آن فراوان است و مولف و یکی از شارحان نزدیکی اسمی دارند آقای سید ابراهیم دیباجی به درخواست من فهرست آنها را با دقت و کوشش از کشف الظنون و دیگر فهارس استخراج کرده‌اند.
صحافي شده با: کائنات جو (رساله در…)1038304
عنوانهاي گونه گون ديگر: شرح وقت الزوال
تاريخ: 20121021
محل و شماره بازیابی:
114783
114783