وجوه القرآن(مقاتل بن سليمان بن زيد بن ادرك بن بهمن رازي بلخي (يا بجلي) (-150))

شماره بازیابی: 3775
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭10-36011‬‬
زبان اثر: عربي
سر شناسه: م‍ق‍ات‍ل‌ ب‍ن‌ س‍ل‍ی‍م‍ان‌، – 150ق‌.
عنوان و نام پديدآور: وجوه القرآن/ مقاتل بن سلیمان بن زید بن ادرک بن بهمن رازی بلخی (یا بجلی) ( -150)
تاریخ کتابت: قرن 8ق.
قطع: ‮رقعی. ‭12/5‬*‭16‬سم. ‭148‬ص. ‭16‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1بسمله. تفسیر الهدی علی عشر وجها حدثنا الامام ابومحمد الحسن بن احمد بن ابی‌یعقوب صان الله تعالی قدره قرائه علیه فی شعبان سنه عشرین و اربعمائه قال حدثنی والدی احمد بن ابی‌یعقوب قال حدثنی ابو عبدالله محمد بن خفیف فی سفر سنه احدی و عشرین و ثلثمائه قال قرات علی ابی محمد عبدالرحمان بن محمد بن عبدالحمید البزاز یعرف بابن خبوفا قریه قلت حدثکم محمد بن یوسف بن عیسی عبدالله الصفار البجی قال حدثنا سعید بن سعد الباهلی عن ابیه عن مقاتل بن سلیمان تفسیر الهدی علی سبعه عشر وجها فالوجه الاول منها مدنی یعنی به البیان فذلک قوله تعالی فی سوره البقره اولئک علی هدی من ربهم نظیرها فی لقمان… .
2… اللهو علی سته اوجه بمعنی الاستهزاء – 5؛ الغناء و السماع و من الناس من یشری لهو الحدیث 6 (پس از رقم 6 چند کلمه اول بریده شده و خوانده نمی‌شود فی الانبیاء و لو اردنا ان نتخذ لهوا لا تخذناه من لدنا.
تزئینات نسخه:با قلم ریز رنگی نوشته‌ها حنائی گشته.
نوع کاغذ:ضخیم.
تزئینات جلد:تیماجی یشمی رنگ.
بروکلمان: ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن بشر البلخی شافعی.
نک: ذریعه، 3154؛ ابن الندیم (چ فلوگل)، 36 – 37؛ فهرست اوقاف بغداد، 1/ 248؛ مفتاح السعاده طاش کوپری‌زاده، 2/ 67 – 68 – 365 و 415؛ رجال شیخ طوسی با تعلیقات سید محمدصادق بحرالعلوم، 74؛ جامع الرواه اردبیلی، 2/ 261؛ وجوه القرآن تفلیسی، مقدمه مولف و مقدمه مصحح بر چاپ آن کتاب، بروکلمان ذیل یکم، 332؛ معجم المولفین، 13/ 317؛ اعیان الشیعه، 47؛ کشف الظنون، 2000 – 2001؛ تهذیب التهذیب، ج 10/ 70؛ تذکره الحفاظ ذهبی، 1/ 165؛ العبر فیمن عبر، 1/ 264؛ و معترک الاقران فی اعجاز القرآن سیوطی چاپ دارالفکر العربی با تحقیق علی محمد البجاوی، ج 1/ 514.
نخستین کلمه «الهدی» است که مقاتل برای آن هفده وجه تفسیر آورده و آخرین کلمه (در نسخه حاضر) «لهو» است که مولف شش وجه برای آن یاد می‌کند.
از مقاتل چندین تالیف در تفسیر یاد می‌شود و از آن جمله تفسیر الوجوه و النظائر است که به نظر نگارنده همین نسخه حاضر است. سند این کتاب که در دیباچه نسخه حاضر یاد شده چنین است:
ابو محمد حسن بن احمد بن ابی یعقوب در 420ق این کتاب را از پدرش احمد و او از ابو عبدالله محمد بن حقیقی (خفیف) از عبدالرحمان محمد بن بزاز معروف به ابن… و او با سه واسطه از مقاتل نقل کرده است.
بروکلمان از این کتاب بنام التفسیر فی متشابهات القرآن یاد می‌کند و چند نسخه از آن را نشان می‌دهد و الفهرست از او متشابهات و ناسخ و منسوخ آورده، اما نام صحیح این کتاب همان الوجوه و النظائر و اصح بلکه متعین وجوه القرآن است ابو عبدالله محمد بن علی بن دامغانی حنفی ( -478ق) که خود کتابی در همین موضوع و با این نام دارد در مقدمه کتاب خود از کتاب وجوه القرآن مقاتل بن سلیمان یاد می‌کند و می‌گوید: «او و دیگران بسی از کلمات دارای معانی و وجوه مختلف را از قلم انداخته‌اند» چنین پیداست که کتاب‌های تالیف شده در این موضوع همه «وجوه القرآن» و در صورت بیان نظائر «الوجوه و النظائر» نام داشته است. طاش کوپری‌زاده و چلپی (به نقل از او) این دو کلمه را عنوان کرده‌اند و تفسیر هر یک را جداگانه آورده‌اند.
از نوشته بروکلمان استفاده می‌شود که این کتاب در برخی از فهارس با نام «الهدی و الکفر» یاد شده در نسخه جای سخن نیز نام کتاب «تفسیر الهدی» نوشته‌اند مقاتل بن سلیمان را شیخ طوسی در رجال خویش یاد می‌کند اما در فهرست، آثار او را نیاورده. ابن حجر عسقلانی در تهذیب الکمال تهذیب با تفصیل درباره او و آثارش سخن می‌گوید.
کتاب دامغانی دارای ترتیب الفبائی است و از باب الالف آغاز می‌شود و در باب الف به ترتیب: اسم، اقرو احد ذکر شده. تفلیسی (قرن 6ق) در کتاب وجوه القرآن خود که به فارسی نگاشته به این کتاب مقاتل نظر داشته و آنرا تکمیل و بر حسب الفبا مرتب ساخته چنانکه کلمه «هدی» را در حرف‌ها و با بیست معنی یاد می‌کند. وجوه القرآن تفلیسی به تازگی از طرف بنیاد ترجمه و نشر کتاب با تحقیق و مقدمه و تصحیح دکتر مهدی محقق به چاپ رسید.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: بر پشت نخستین برگ تملک سالک‌الدین جمری انصاری دیده می‌شود.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه 4808-4809.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: در این کتاب پاره‌ای از مفردات تفسیر شده و وجوه و معانی متعدد برای هر یک از آن یاد شده.
تاريخ: 20140219