[بلاغت] (محمود بن محمد بن احمد قندزی (زنده در 821ق.))

نبذة عن كتاب [بلاغت] (محمود بن محمد بن احمد قندزی (زنده در 821ق.))

شماره بازیابی: 8820
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫10-9376
زبان اثر: Per
عنوان و نام پديدآور: [بلاغت] [ نسخه خطی]/ محمود بن محمد بن احمد قندزی (زنده در 821ق.)
تاریخ کتابت: تاریخ کتابت: سده 9هـ.
قطع: چهار، 328، چهار برگ، 5/11*4/21سم، 11س، 5/5*13سم.
يادداشتهاي کلي: احتمال دارد این نسخه، نسخه اصل باشد.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1آغاز موجود: بالشنجرف لیکون فهرست الکتاب عند المطالعه. شعر:
منگر کی تمام او در بهرست/ بنگر که دو بهر او دو بحرست.
و انا اسال الله النفع لجاهد و النقع لجاحدیه و بعون الله استعین و هو نعم المولی و المعین. [البح]ر الاول فی المحاسن. بدانک قائل اشعار و راوی اوصاف را می‌باید تا در صنعت لفظ و جودت معنی بشتابد و از فصاحت و بلاغت و سلاست و جزالت دریابد و همه به ارتفاع سخن مقصور دارد و از معایب آن کی موجب انحطاطست امتناع آورد.
2انجام موجود: هیهات لا یاتی الزمان بمثله/ ان الزمان بمثله لبخیل
و قال ابوالطیب: شعر: اعدی الزمان سخاوه فسخا به.
و من نیز برای او قصیده‌ای فرستادم مطلعش این است. شعر: دهان جود و سخاوت سپهر عز و علا/ محمد بن حمید بن احمد بن علا.
در جاهای دیگر کتاب هم اشعاری از قندزی نقل شده است: برگهای 170ر، 263ر و پ، 264ر و پ. در برگ 214ر غزلی از قندزی نقل شده که بیت آخر آن چنین است: دانم که ز قند تو برین گونه سمر گشت/ ور نی ز کجا قندزی و هند و سمرقند در حاشیه برگ 250پ نیز یک بیت از خودش با عنوان من گویم نقل کرده است.
و گفته: و نیز معماهایی دارم که از آن دوگان نام و بیشتر از آن می‌خیزد و ابیات مهمل و مبهم نگشته و در گمان من این است که شاید کسی دیگر برین نوع نگفته باشد لعدم اسماع (247ر – 247پ)
از نام کتاب و مولف در منابع دیگر اطلاعی به دست نیاوردم و به نظر می‌رسد نسخه منحصر باشد.
تزئینات متن:عناوین و نشانیها شنگرف و زنگار.
هر عنوانی که به شنگرف نوشته شده با قلم زنگار حرکت‌گذاری شده است و هر عنوانی که با زنگار حرکت‌گذاری شده با قلم شنگرف.
برخی از کلمات حرکت‌گذاری شده است.
در پایان همه یادداشتهای افزوده شده دایره کوچک شنگرف رنگی که نقطه‌ای در وسط دارد کشیده شده است.
نوع کاغذ:حنایی آهار مهره نازک.
تزئینات جلد:تماج مشکی مجدول، یک لا. قطر: 4/3.
در دو برگ هم در پایان نسخه یادداشتهای پراکنده‌ای بدین صورت آمده است: دو حدیث پزشکی در درمان تب از امام صادق(ع) و امام رضا(ع)، چند دعا و حرز برای حاجات مختلف، روایتی از پیامبر(ص)، فایدهای منطقی، معنای کلمه قرآن و عمر.
2با حاشیه‌نویسی فراوان به عربی و فارسی با خطی کهن نزدیک به زمان کتابت نسخه.
شعرها در هامش تقطیع شده است.
صفحات پایانی نسخه اسیدی شده به گونه‌ای که در بخشهایی قرائت متن دشوار می‌شود.
بیشتر صفحات آبخورده.
جلد مرمت شده است.
از آغاز و انجام افتادگی دارد.
از آنجا که چند برگ آغازین نسخه افتاده نام و نشان کتاب و مولف در ابتدای نسخه نیست.
البحر الاول: فی المحاسن: فصاحت. بلاغت. سلاست. جزالت. تشبیه. الحقیقه و المجاز. استعارات. تمثیل. الکنایه. تعریض. تلویح. اطباق. القول فی علم البدیع. وجوه معنوی. مطابقه(تضاد و طباق و تطبیق). تذبیح. تناسب. لزوم ما یلزم. تشابه الاطراف. ایهام تناسب. مشاکله. ارصاد. عکس و تبدیل.
رجوع. توریه. استخدام. لف و نشر. جمع و تفریق و تقسیم. مبالغه. مذهب کلامی. حسن تعلیل. تاکید المدح بما یشبه الذم. تاکید الذم بما یشبه المدح. استتباع. ادماج.محتمل الضدین. تجاهل العارف. تعجب. اطراد. قول به موجب. توفیر الدواعی. التفات. سوال. ترجمه اللفظ. تفسیر. تحمیل واقعه.
ذو‌المعنیین. ذو‌الوجهین. محسنات لفظیه. تجنیس. رد‌العجز علی‌الصدر. سجع. قافیه. موشح. اعنات. ردیف. براعت استهلال. اعتراض الکلام من قبل التمام. تنسیق الصفات. سیاقه الاعداد. ایراد المعطوفات. ارسال الامثال. امتناع. سهل ممتنع. مستزاد. مسمط. مصغر. ترجیع. لغز. معما. ملمع. متلون.
مثلث. بساط. مربع. مدور. مسلسل. النظم و النثر معا. مشجر. شعر اندر شعر. مجزو. متفرع. استدراک. مسطح. مجسم. مصرع. مصور. طرح. مقطع. موصل. متحلی. عاطل. خیفا. رقطا. حسن المطلع. حسن المختم. حسن تخلص. حسن طلب. حامل موقوف. مفتح. مفلق. مخلی.
البحر الثانی: فی بیان المعایب: تنافر. غرابت. مخالفت قیاس. کراهت در سمع. ضعف تالیف. تعقید. کثرت تکرار. تتابع اضافات. فک اضافه. حشو و تطویل. افراط. انقطاع. اخلال. اسقاط. تشبیه. اقوا. اظهار. ایطا. تحریک ساکن. تسکین متحرک. تشدید مخفف. تخفیف مشدد. توصیف. اکفا. شایگان. سرقت و اخذ.
در فهرست مختصر مجلس، ص 49 نام کتاب را اساس الفضل نوشته‌اند. از آن‌جا که در منزوی، ج 3، ص 2124 کتاب مجهول المولفی با همین تبویب در علم بلاغت معرفی شده این اشتباه رخ داده است. اما از دقت در مشترک پاکستان، ج 13، ص 2412-2413 و 2778 مشخص می‌شود این اساس الفضل تالیف فرد ناشناسی از روزگار محمدشاه تیموری (1131-1160ق.) است و نمی‌تواند نسخه ما باشد.
کتاب تاثیر زیادی از تلخیص المفتاح محمد بن عبدالرحمن بن عمر خطیب دمشق(739ق) پذیرفته و در موارد متعددی هم از آن یاد کرده است. (برای نمونه برگهای 39پ، 90ر، 93ر، 96ر، 121پ و 202ر و…)
علاوه بر او از این کسان هم یاد شده است: سکاکی، زمخشری، حریری، کافی، الشارع العلامه و العالم المحقق سعدالدین تفتازانی، بساطی، مولینا الامام معین‌الدین العمرانی (93پ – 96ر)، مولینا مغیث‌الدین هانسوی (250پ، 293ر)، رشیدی (127پ – 136پ، 279ر)، شمس، الانصاری، شیخ عبدالله، ابوالفرج ساوی، فردوسی، عنصری، انوری، معزی، نظامی، خاقانی، ثنائی، سعدی، سلمان، فرخی، خجندی، ملک الشرق شهید(231پ)، وطواط، ظهیر فاریابی، بساطی، رودکی (303ر) و جز آنها.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: نویسنده در برگ 165ر و پ در توضیح صنعت «اطراد» نام خودش را آورده است: اطراد و آن آوردن اسما ممدوح یا غیر ممدوحست و آبا او بر ترتیب ولادت چنانچ با سهولت و روانی همچو آب جاری باشد… مثال دیگر: امیرمحمد شاه قندزی برای من از قندز در سال احدی عشرین و ثمانمایه (در دهلی) قصیده‌ای ارسال فرموده اولش این است. شعر: آن کو به جاه چون پدر و چون جد آمدست/ محمود بن محمد بن احمد آمدست.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نسخ آمیخته به تعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1در برگ پیش از شروع کتاب این یادداشتها آمده است: گفته‌ای از شیخ الاسلام انصاری، کیفیت احتضار از قول محقق، روایتی از پیامبر(ص)، کراهت بول در‌ آب، معمای کلمه اجنه، معنای آیه ان الله لا یحب المسرفین.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: خریداری از باقر ترقی در اسفند 1345ش.
يادداشت عمليات: بنابر برگ شماری کهن نسخه 12 برگ از آغاز کتاب افتاده است.
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: با شواهد فارسی و عربی فراوان. در نسخه این عناوین و مطالب دیده می‌شود:
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد 1/29، صفحه 43-46.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: کتاب مفصلی درباره فنون ثلاثه بلاغت و معایب کلام از سده 9هـ. تنظیم شده در دو بحر: البحر الاول: فی المحاسن (1ر) و البحر الثانی: فی بیان المعایب (283پ).
موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام): بلاغت
تاريخ: 20110720