تذکره شعرا = سفینه اشعار

نبذة عن كتاب تذکره شعرا = سفینه اشعار

شماره بازیابی: 900
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19296‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: تذکره شعرا = سفینه اشعار [نسخه خطی]
قطع: وزیری. 17*29سم. 278گ. 18س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:آغاز نسخه (برگ نخستین افتاده): ثم الصلوه علی النبی محمد و علی عشیرته الهداه و آله، درود و آفرین بی‌پایان بر ذات شریف و عنصر لطیف بیشبای انبیا و مقتدای اصفیا…
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: مندرجات و طرز نسخه نام برده پیشین ثابت می‌کند گردآورنده که در قرن هفتم زندگانی می‌نموده و در نیمه اول قرن هشتم در این جهان بوده و ذوق و سلیقه‌ای شایسته ستایش داشته که به جمع و ترتیب این تذکره از دیوان‌های شعرای معاصر خود و شاعران پیشین پرداخته.
وضعیت استنساخ نسخه: در چند جای دفتر نوشته‌هایی است با قلم خوب شکسته نستعلیق که کهنه نیست و از جمله در ذیل اشعار جمال الدین عبدالرزاق (ص 142-143) دو قصیده دیگر به این قلم افزوده شده و نیز در پایان اشعار ظهیر (ص 202-203).
به شهادت طرز نگارش و کاغذ و تذهیب از خطوط اوائل هشتم هجری می‌باشد.
تزئینات متن:عناوین و پاره‌ای از ابیات با شنجرف و خود نسخه با مرکب به خط نسخ نوشته شده است.
تزئینات نسخه:در این دفتر علاوه بر چهار شمسه مذهب بزرگ، 17 سرلوح (مربع مستطیل) است با زمینه طلایی که در آنها نام شاعر یا نام خدا با سفیداب ثبت است. برگ نخستین آن افتاده، در ابتدای هر بخشی بر مربع مستطیلی نام شاعر یا دیوانی که مندرجات ذیل از آنجا انتخاب گردیده نگاشته شده، در ص 52 و 112 و 163 و 409 بر ترنج‌هایی نیز نام شاعری که بخش انتخاب شده از او است نوشته شده.
نوع کاغذ:سمرقندی.
تزئینات جلد:تیماجی.
اینک فهرست مندرجات:
مقدمه به نثر در ص 1-8 از جامع و در آخر آن دو قصیده توحیدی و نعتی و قصیده‌ای در تعریف مجموعه یا سفینه‌ای از کمال اسماعیل آورده است (بسیار مشکل است که کمال الدین اسماعیل متوفی و مقتول در 635ق. این مدیحه را راجع به این سفینه که حاوی اشعار همام الدین تبریزی ( -714ق.) (با ترحیم بر وی) و شعرای دیگری که در اواخر قرن هفتم زندگانی را بدرود گفته‌اند، سروده باشد).
انتخابی از اشعار انوری ص 10، ارزقی ص 53، معزی ص 72، مختاری ص 84، فردوسی ص 94، خواجه نصیر طوطی (اختیارات نجوم است و در آغاز آن گوید: ملک الحکما و الوزراء… فرماید) ص 98، کبود جامه ص 100، تاج الدین بهاءالدین جامی ص 102، عمادالدین نجاشی تخلص ص 106 و ص 219 (در این صفحه اخیر شاعر را زیر عنوان سلطان العلما و الوزراء… معرفی کرده است)، عبدالواسع جبلی ص 109 (میان 108 و 109 ظاهرا یک یا چند برگ افتاده و نخستین بیتی که از جبلی نقل شده بیت سوم یکی از قصائد او است)، خاقانی ص 113، جمال الدین عبدالرزاق ص 134 (در ص 142 و 143 پس از اینکه سه بیت از جمال الدین نقل گردیده ابیات متفرقه‌ای در این اواخر نوشته‌اند) کمال الدین اسماعیل ص 144، ظهیرالدین فاریابی ص 163 (در ص 202 و 203 نیز در این اواخر ابیاتی نگاشته شده و به تذکره الحاق کرده است)، رشید وطواط ص 204، شرف الدین شفروه ص 222، مجیرالدین بیلقانی ص 246، کمال الدین کوته پای ص 251، اثیرالدین اخسیکتی ص 252، فلکی شروانی ص 256، منوچهری ص 260 (در ص 265 قصیده‌ای به خط شکسته نستعلیق در این اواخر از سلمان ساوجی نوشته شده است)، نظامی گنجوی ص 266 (غزلیات و غیره)، ناصرخسرو ص 272 (در ص 288 نیز ابیاتی در این اواخر الحاق شده) اوحدالدین رازی ص 289 (بدین عنوان در کتب تذکره‌ها کسی را نیافتم، احتمال دارد که این شاعر اوحدالدین کرمانی ( -636ق.) باشد و نویسنده کرمانی را رازی نوشته و یا در ری بوده و مولف آن را رازی پنداشته و این مثنوی که در اینجا نقل شده، شاید از مصباح الارواح وی انتخاب گردیده باشد و به قرینه بخش بعد بایستی تمام نشده شاعر جهان را بدرود گفته و خواجه طوسی آن را تمام کرده باشد)، نصیرالدین طوسی ص 292 (تتمه مطالب و حکایت اوحدی است)، جلال الدین بهاءالدین ولد ص 295، مفیدالدین اسکافی 296. عراقی ص 302 (قصیده و غزل و ترجیع و ترکیب بند)، فریدالدین عطار ص 328 (غزلیات و مثنوی). امامی ص 346، تاج الدین اشنووی ص 360 (در عنوان او را ملک الحکما و الواعظین رحمه الله خوانده)، سید اشرف ص 368، شمس الدین طبسی ص 380، افضل الدین کاشی ص 395 (نخستین انتخابی که از وی کرده قصیده‌ای است که در هنگام اتهام مغرضین مر او را، انشاء نموده)، سراج الدین قمری ص 401، کمال الدین سیم‌کش سمرقندی ص 406، شیخ مشرف مصلح السعدی (کذا) ص 409 (از این شاعر هم قدس الله روحه تعبیر کرده)، همام الدین تبریزی ص 474).
در ص 489 تا 556 که آخر نسخه می‌باشد اشعار متفرقه‌ای از شعرای متعدد می‌باشد و نام آنها این است: ابوعلی سینا ص 489 و 509، شوریده ص 489، ظهیر فاریابی ص 490 و 519، انوری ص 490 و 491 و 501 و 502 و 517، خاقانی ص 491، معزی ص 422، ناصرالدین عین الملک ص 492، شهاب الدین نسفی 494، سعدی ص 494 و 496 و 497، نجیب الدین نعال ص 496، سعدالدین صاحب دیوان ص 496، خواجه ابراهیم خواجه رشید ص 496، خوارزمشاه ص 496،محمود سبکتکین ص 499، ناصرخسرو ص 496 و 500 و در ص 502-505 اشعاری زیر عنوان الفهلویات به زبان قدیم ایرانی است و در ص 506-509 رباعیاتی نیز عنوان النیریزیات به زبان اهالی نیریز فارس می‌باشد، خواجه نصیر طوسی ص 509 و 544، فخرالدین کرمانی ص 509 و 510، خیام ص 510 و 515 و 523 و 542، ابوسعید ابوالخیر ص 510 و 511 و 534-537 (این بخش اخیر هم رباعیات است) سیف الدین باخرزی ص 511 و 512، علاء الدنیا صاحب دیوان ص 512، حمیدالدین ص 516، سوزنی ص 518، مهستی ص 519 و 520 و 523 و 525 و 528 و 533 و 544 و 550، عنصری و فرخی و عسجدی و فردوسی ص 522 (دو بیتی که هر یک یک مصراع آن را سروده‌اند) نجم الدین ابهری ص 524، کمال اسماعیل ص 526، مجیرالدین بیلقانی ص 526، مجدالدین همگر ص 528، شمس الدین نصیر ص 537-541، سراج الدین قمری ص 541-542، عایشه مقری 542، کمال الدین کوته پای ص 542، بنت کعب ص 548-550.
در این بخش رباعیات و قطعاتی بدون ذکر گوینده آنها می‌باشد و در آخر نسخه نیز فردهایی بدون اینکه گوینده آنها معین شده باشد ثبت گردیده است.
[در باب این سفینه کهن این نکته‌ها نیز ملاحظه می‌شود: الف. از فردوسی 54 بیت گزیده آورده که بیشتر پندآموز، چند بیت تعزل و پنج بیت حماسی در باب رستم و اشکبوس که بسیار استوار و مشهود است و بالای این پنج بیت نوشته: «همو گوید در وقتی که در خدمت سلطان محمود رسید و این چند بیت انشاء کرد». ب. از ناصرخسرو در شمار قطعات پراکنده. (ص 499-500) دو قطعه آمده هر دو طنزآلود و قطعه دوم درباره زندگی پس از مرگ (حشر) است:
مردکی را به دشت گرگ بخورد/ زاو بخوردند کرکس و زاغان
این یکی خورد و بر درختی ریست/ وان دگر ریست در بن غاران
این چنین کس به حشر زنده شود/ گوز بر ریش مردک نادان
و در حاشیه آن شعری است در پاسخ دو قطعه بالا با قلم کهن (نزدیک به خط متن) از رضی الدین زکریا قاضی و سراینده شعر نیز او است و بالای آن نوشته: «للمحرر رضی الدین زکریا القاضی عفی عنه فی الجواب» و اینک قطعه شعر از رضی الدین در پاسخ قطعه ناصرخسرو:
حشر اجساد را مشو منکر/ به خدا و رسول او بگرو
مرده ایرا که گرگ و کرکس و زاغ/ خورده باشد جواب آن بشنو
اختراع از اعاده صعب ترست/ گر شوی هر دو را مخالف شو
ورنه چون قادرست بر هر دو/ تیز در ریش ناصرخسرو
در ذیل اشعار منوچهری (ص 265) قصیده‌ای بزرگ از سلمان ساوجی.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:شکسته نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 2در حواشی قصیده‌ای از ناصرخسرو (ص 275) تتمه آن قصیده و در پایان این بخش (ص 288) چند بیت از اشعار منسوب به ناصرخسرو: (بار خدایا اگر ز روی خدایی) در کنار ص 497 دو بیت از شاه شجاع. (حائری)].
يادداشت عمليات: برگ نخستین آن افتاده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه 1431-1434.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: ابیات منتخبه از تمام اقسام شعر را که در این کتاب ثبت نموده در ح 8000 بیت است. نام برخی از شعرایی که در این تذکره از آنها ابیاتی نقل گردیده در تذکره‌ها یافت نشد.
عنوانهاي گونه گون ديگر: سفینه اشعار
تاريخ: 20120828
محل و شماره بازیابی: 113724