شرح نجات (از: فخرالدين محمد اسفراييني نيشابوري.)

نبذة عن كتاب شرح نجات (از: فخرالدين محمد اسفراييني نيشابوري.)

شماره بازیابی: ‮‭1840/1‬‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‭10-23091‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: شرح نجات [نسخه خطی]/ از: فخرالدین محمد اسفرایینی نیشابوری.
کاتب: عبدالکریم پسر هادی قزوینی.
تاریخ کتابت: ، 1318 ق. کاتب تاریخ کتابت و نام خود را در زیر نسخه شرح اثبات الواجب رقم کرده.
قطع: ؛ وزیری کوچک. 5/15*5/22 سم. 583 ص. (با احتساب صفحات سفید و اضافی میان نسخه ها)، صفحات هر یک از رساله های موجود در دفتر، جداگانه شماره گذاری شده. بدین کونه: (رساله اول 175-1، رساله دوم208-1، رساله سوم 157-1، رساله چهارم 31-1) 20 س.
يادداشتهاي کلي: در این نسخه همه جا به جای «التفسیر» «الشرح» دیده می شود.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1سبحان من لا یعرف حق معرفته الا بالعجز عن معرفته… اما بعد فقدالتمس منی واحد من خلص اخوانی ان املی علیه شرح کتاب النجاه للشیخ الرئیس قدس الله روحه فاحجمت عن مطلوبه لمعرفتی بقصور نفسی عن بلوغه فلم یزدابائی عنده الا الحاحا فاجبت ملتمسه… و رتبته علی ثلثه اقسام کما رتبه صاحب الکتاب… ( از اینجا سخن شیخ است در دیباچه نجات. اما در نسخه ش 1/ 1840 کاتب توجه نداشته و بدون آنکه «قال الشیخ» در آغاز آن گذارد آن را در دنبال دیباچه شارح آورده. الالهی علی ابین وجه واوجزه و اذکر فیه حال المعاد… فبدأت بایراد الکفایه من المنطق.
1آغاز طبیعی: المقاله الاولی فی الطبیعیات من کتاب النجاه الفصل الاول فی بیان موضوع هذا العلم قال الشیخ المقاله… الی قوله و السکونات، التفسیر ههنا ابحاث البحث الاول فی تعریف العلم الطبیعی العلم اما ان یکون علما بما یکون لقدرتنا و اختیارنا فیه… و اما ان یکون… .
1آغاز الهی: قال الشیخ المقاله الاولی من الالهیات… التفسیر المقصود من اثبات موضوع العلم الالهی قد عرفت انقسام العلوم الی الثلث… و قد عرفت ان کل واحد من العلوم الطبیعی و الریاضی یبحث عن حال بعض الموجودات فالعلم الالهی یبحث عن احوال الموجود من حیث هو موجود و یدل علیه و جهان… .
2… و ان جمیع ما سنه و شرعه فهو من عنده الله اوجاه الله علی لسان الملک قوله و یکون الفایده فی العبادات… معناه ان الفایده فی العبادات بقاء الشریعه فیمابین الناس و فایده بقاء الشریعه و بلوغ الانسان و قربهم فی المعاد الی الله تعالی به تزکیه النفوس فهذا آخر شرح الکتاب.
1آغاز نسخه: سبحان من لا یعرف… التفسیر قال الامام الاجل… فخرالمله والدین و قطب الاسلام و المسلمین بقیه المحققین محمد بن علی بن ابی نصر الاسفراینی ثم النیشابوری ادام الله فضائله هنا مباحث الاول فی تقسیم العلوم الحکمیه…، المقاله الثانیه من الاهیات قال الشیخ ان الواجب الوجود و هو الموجود الذی… الشرح یریدان یذکر تعریف الواجب… .
2انجام نسخه: … فهذا آخر شرح الکتاب.
1الفصل الحادیعشر فی الزمان و فیه مسائل… فی ان الزمان مقدار الحرکه… .
2… فهکذاینبغی ان یفهم قولنا الاشخاص الماضیه غیر متناهیه.
نوع کاغذ:شکری رنگ.
تزئینات جلد:تیماج قرمز برگردان دار ( بدون مقوا).
1این دفتر در کتابخانه تنکابنی بوده و بر پشت نخستین برگ آن فهرست نسخه های مذکور نوشته شده.
1پس از یک صفحه سفید (ص 148-176 ). شرح فصل 11-13 از مقاله دوم بخش طبیعی در زمان، مکان، نهایه و لانهایه نوشته شده.
1بر بالای نخستین صفحه نسخه به قلم قرمز نوشته شده: «شرح محقق نیشابوری بر کتاب نجات شیخ رئیس ابی علی سینا».
فهرست ماخذ: مجلد سوم، صفحه 2515-2518
در ذریعه از شرح نجات صدرالمتألهین نیز یاد شده به نقل از فهرست کتابخانه سلطان محمد فاتح ( ذریعه، 13/ 100). گویا منظور صاحب ذریعه فهرستی است که فلوگل در ذیل کشف الظنون آورده، زیرا فلوگل در فهرست کتب کتابخانه مزبور از یک نسخه شرح نجات شیرازی یاد کرده اما فلوگل به نام این شیرازی، تصریح نکرده (ذیل کشف الظنون فلوگل، ص 67). در ضمن فهرست چند کتابخانه دیگر که در ذیل کشف الظنون چاپ فلوگل موجود است، از شرح شیرازی یا شرح علامه شیرازی بر نجات یاد شده، بدون تصریح به نام شارح. (ص 125 و 251 ذیل مذکور دیده شود ).
نیشابوری بر تمام نجات (منطق، طبیعی و الهی) شرح نگاشته و تمام عبارات نجات را در شرح خود آورده، فقراتی که از نجات با عنوان «قال الشیخ» می آورد غالبا معادل یک یا چند صفحه از نجات چاپ 1331 ق مصر (به کوشش صبری کردی) است. البته در برخی از نسخه ها کاتب از آوردن تمام فقره ای که شارح آورده خودداری و به نقل نخستین و آخرین کلمه و یا جمله فقره مذکور ( با افزودن الی قوله در اخیر )، بسنده کرده (نسخه ش 1871 این فهرست).عنوان های این شرح «قال الشیخ» و «التفسیر» است.
مرحوم تنکابنی در آغاز شرح اثبات الواجب بالای صفحه چنین نویسد: «المولی حسین الاردبیلی شارح رساله اثبات الواجب للمحقق الدوانی کان تلمیذا و کان وفاته سنه 950 علی ما ذکر فی کشف الظنون» (در نقل تاریخ در گذشت اردبیلی وی اشتباه کرده). زیرا یادداشت تنکابنی یادداشتی از اسدالله منجم دیده می شود. به نوشته کاتب دفتر، این نسخه با یک واسطه از نسخه اصل رونویس شده.
شرح اثبات الواجب/ حسین بن عبدالحق الهی اردبیلی ( -940 ق.)( ص392-549)
شرح اشارات=حل مشکلات الاشارات/ خواجه نصیرالدین طوسی ( -672 ق.)( ص553-583)
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:شکسته نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1تنها مقاله دوم الهیات و شرح 3 فصل از طبیعی است، اما دیباچه کتاب در آغاز آن نهاده شده.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: نک: ذریعه، 13/ 100؛ کشف الظنون، مهدوی، ص 240؛ قنواتی، 98-99؛ ذیل کشف الظنون چ فلوگل ص 251،125،68.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: شرح است بر نجات شیخ الرئیس. در برخی از نسخه ها نام و نسب وی چنین است: « فخرالدین محمدبن علی بن ابی نصر …» وی گویا همان فخرالدین محمد بن ایلاقی نیشابوری اسفراینی است که فصول ایلاقی را در 750 ق تألیف کرده و اگر چنین باشد او را از شاگردان فخر رازی ( -606 ق.) نمی توان دانست، اما صاحب ذریعه گوید: او ظاهرآ از شاگردان رازی است » اما مدرکی یاد نکرده. نسبت شرح نجات به فخر رازی نیز گویا ناشی از تشابه لقب و نام این دو دانشمند است اما تاکنون ندیده ام که رازی را نیشابوری بخوانند.
صحافي شده در اين جلد: شفاء (ترجمه و شرح…)(ص 179-386)
تاريخ: 20120924
محل و شماره بازیابی: 126025