دیوان عصمت بخارایی (از: خواجه عصمت‌الله بخاری پسر خواجه مسعود متخلص به عصمت.)

نبذة عن كتاب دیوان عصمت بخارایی (از: خواجه عصمت‌الله بخاری پسر خواجه مسعود متخلص به عصمت.)

شماره بازیابی: 1028
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19435‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: دیوان عصمت بخارایی [نسخه خطی]/ از: خواجه عصمت‌الله بخاری پسر خواجه مسعود متخلص به عصمت.
کاتب: جلال غیاث فرج‌الله.
تاریخ کتابت: سال نگارش ندارد، ظاهرا در اواسط ق 9ق.
قطع: خشتی باریک. 13/5*20سم. 264گ. 15بیت.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: بنابر تصریح در تذکره الشعراء و آتشکده آذر، و قاموس الاعلام ترکی در 829ق. و بنابر نقل مولف حبیب السیر، این شعر را:
تاریخ وفات خواجه عصمت/ هرکس که شنید گفت تمت
به سال 840ق. وفات نموده و معاصر شاهرخ ( -850ق.) و بایسنقر ( -837ق.) و هم‌چنین الغ بیک (796-853) و نظام‌الملک امیریحیی و محمد جوکی ( -848ق.) و ابراهیم سلطان ( -838ق.) بوده است. پیش از آنکه عصمت تخلص گیرد نصیری متخلص بوده و در بسیاری از قصائد این تخلص دیده می‌شود و در پاره‌ای از آنها هم تخلص عصمت و نصیری هر دو دیده می‌شود، در تمام غزلیات یک بار هم تخلص نصیری نیست و در همه آنها تخلص عصمت موجود است.
تزئینات متن:عناوین قصائد و غزلیات و غیره با طلا نوشته شده.
تزئینات نسخه:اطراف دو صفحه نخستین نسخه با بهترین طرزی تذهیب و نقاشی گردیده، بدبختانه دست حوادث آن را بی‌بهره نگذارده و در آغاز غزلیات (ص 258 نسخه) نیز سرلوحی بسیار ظریف دارد. همه برگ‌ها با طلا و لاجورد جدول‌کشی گردیده.
نوع کاغذ:بخارائی.
تزئینات جلد:میشن ضربی.
نک: تذکره الشعراء، ص 357-366؛ حبیب السیر، ج 3 جز 3 ص 91 و 92، 131، 151، 171؛ هفت اقلیم، ص 1191-1193؛ س، آتشکده آذر، ص 336-337؛ روز روشن، ص 458-459؛ قاموس الاعلام ترکی، 4/ 3158؛ نگارستان سخن، ص 65.
دست در فتراک آل مصطفا باید زدن/ هر دو عالم را بهمت پشت پا باید زدن
این سرا و آن سرا جای فریبست و هوس/ کوس مهر خواجه هر دو سرا باید زدن
تا بکی طبل ارادت میزنی زیر گلیم/ بعد از این کوس محبت بر ملا باید زدن
عصمت از حب علی چون مست گشتی دم بدم/ تا قیامت گرد این گلشن نوا باید زدن
و نیز از قصیده‌ای که در مدح خواجه محمد پارسا (شمس‌الدین محمد) ( -822ق.) و پسر وی حافظ‌ الدین ابونصر پارسا ( -865ق.) که از مشاهیر صوفیه نقشبندیه هستند انشا نموده (ص 247-254 نه) معلوم می‌شود که در طریقت از این سلسله بوده و در اینجا است:
من ز مخموری خراب و دل می تحقیق را/ ریخته بر خاک ادبار از شکسته ساغری
ای طبیب عاشقان کارم بگمراهی کشید/ زین مرض جز تو که داند سوی صحت رهبری
شربتی فرمایم از دارالشفای معرفت/ زین صفت باشد که بازم بر سر کار آوری
و خود را نیز در قصیده‌ای که در مدح حضرت امیرالمومنین علیه السلام سروده (در ص 33-37 نه) بدین نسبت معرفی نموده:
گرچه گمنامست عصمت لیکن از روی نسب/ هم ز آل جعفرست و هم ز نسل مرتضا
زینب زهرا چو شد با نور جعفر هم فراش/ زان علی را زینتی شد کوست اصل نسل ما
زان نصیری نصرت دین میکند کز یکطرف/ نسبتش با زمره انصار دارد انتها
نیست حد صد چو من کاندر صف آزادگان/ لاف فرزندی زنم با دودمان مصطفا
ظل رحمت وامگیر از مخلصان اهل بیت/ جمله را رحمت فرست و از پی ایشان مرا
به دست می‌آید که عصمت با خواجه محمد پارسا خویشاوندی داشته ولی تاکنون در دیوان وی و مآخذ نگارش اشاره یا تصریحی بر این مطلب نیافتم. دیوان عصمت موافق نسخه نام برده بالا شامل قصائد و ترکیب‌بند و مثمن و ترجیع‌بند و غزلیات و مقطعات و رباعیات می‌باشد و تمام دیوان در ح 7500 بیت می‌باشد.
مندرجات دیوان عبارت است از قصائد، غزلیات، مقطعات و رباعیات با این آغاز:
تعالی الله زهی قیوم دانا/ تعالی الله زهی حی توانا
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق خیلی خوب.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1پشت برگ نخستین کاغذ چسبانیده شده و بر آن در 1301ق. یادداشتی نگارش یافته و بخشی از آن را محو کرده‌اند.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه 1544-1545.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: چنان‌که از مندرجات دیوان عصمت برمی‌آید، شاعر چندی در تقیه بوده و در آخر شیعه دوازده امامی بودن خود را علنا اظهار نموده و به مدائح ائمه دوازده‌گانه علیهم السلام با اسم و رسم (ص 32-33 نسخه) و حضرت علی بن موسی‌الرضا علیه السلام خصوصا (ص 39-44 نسخه) پرداخته و در این معنی سروده (ص 37-39 نسخه)
تاريخ: 20121001
محل و شماره بازیابی: 113934