علم الهي (رساله در …) (از: خليل بن محمد زمان قزويني (ق 12 ق.))

نبذة عن كتاب علم الهي (رساله در …) (از: خليل بن محمد زمان قزويني (ق 12 ق.))

شماره بازیابی: ‮‭1862/2‬‬
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‭10-23502‬
زبان اثر: عربي
عنوان و نام پديدآور: علم الهي (رساله در …) [نسخه خطی]/ از: خلیل بن محمد زمان قزوینی (ق 12 ق.)
کاتب: : خلیل قزوینی ابن محمد زمان
تاریخ کتابت: ، قرن 12 ق.
نام خاص و کميت اثر: ص 49-63.
قطع: ؛ رقعی. 11*17 سم. 16س. 183ص.
يادداشتهاي کلي: ‌کاتب نسخه مردی اهل دانش بوده و چند رساله از رساله‌های موجود در دفتر تالیف او است.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 1بعد الحمد و الصوه فقد سئل بعض المعاصرین السید السند و الاید الموید الامیر المتبحر و الاستاد الماهر قدوه السادات و الفضلاء و نخبه الفقهاء و العلماء استاد الکل فی الکل امیر محمد ابراهیم الحسینی متعنا الله ببقائه فی مسئله علم القدیم تعالی شأنه … فکتب الاستاد دام ظله العالی… .
2… فلا یجوزان یحمل اسم الشی علی فاعله بهو هو لا علی سبیل الاجمال و لا علی سبیل التفصیل فلا یکون علم الفاعل بذاته علما بمعلولاته و ذالک آخر ما اردنا ایراده فی جواب هذا السئوال و الحمد لله علی کل حال … و قد کان هذا الجواب بید مولفه خلیل بن محمد زمان القزوینی عفی عنها و غفر ذنوبهما.
تزئینات جلد:چرم قهوه‌ای بدون مقوا.
1بر پشت نخستین برگ، نوشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است از مرحوم تنکابنی و نیز از (خلیل ولد عبدالرزاق) یکی از مالکان نسخه. و این دو بیت نیز دیده می‌شود: تو بعلم ازل مرا دیدی/ دیدی آنگه بعیب بخریدی/ تو بعلم…../ رد مکن آنچه را پسندیدی.
نک: ذریعه 15؛ معجم المولفین 4/ 127؛ اعیان الشیعه 3/ 111-112؛ مستدرک الوسائل 3/ 213؛ بروکلمان ذیل 2/ 581.
قزوینی پس از نوشتن این رساله چون با انکار و اعتراض معاصران خود روبرو شد نسخه‌ای از این رساله را به نزد مولی رفیع قزوینی و نسخه‌ای دیگر به نزد استاد دیگرش صدر الدین (صدرالدین محمدبن محمد صادق قزوینی از علماء قرن 11 و 12ق. قزوین بوده و رساله‌ای در صلوه جمعه (رساله صدریه) نوشته است (نک: ذریعه 11/ 203)) (ظاهرا همان که رساله صدریه را در 1100 ق. نوشته) و از آنان خواسته است تا درباره این رساله نظر بدهند صدرالدین محمد ولی رفیعا هر دو در پاسخ نظر او را به چند وجه رد کردند. وی جواب‌های آنان را در یک رساله دیگر آورده و دلائلی که در منع نظر او نوشته بودند در آن رساله نقل کرده و پاسخ گفته و بار دیگر خواسته تا استادان مزبور پاسخ‌های او را مورد دقت قرار دهند. آن رساله دیگر نیز به خط خود مولف در همین دفتر موجود است و آن را معرفی خواهیم کرد. صاحب ذریعه رساله‌ای در علم الهی به مولی خلیل بن حاج بابا ملقب به زرکش نسبت داده و گفته‌اند «شاگردش شیخ عبدالنبی قزوینی در تتمه امل الامل از این رساله یاد کند و گوید وی رساله‌هایی در حکمت دارد که مورد پسند معاصران او واقع نشده است». نام و نسب او را صاحب ذریعه بدین گونه ضبط کرده‌اند «حاج خلیل بن حاج بابا قزوینی معروف بزرکش». (در فهرست 5 (چاپ اول ) به هنگام نسخه شناسی شرح رساله علم خواجه که در این دفتر است خلیل بن محمد زمان را خلیل سمی محمد زمان خوانده بودم و صواب همین است که در این جا نوشته‌ام).
در ذریعه و اعیان الشیعه و مستدرک الوسائل رساله‌ای در اثبات حدوث اراده باری تعالی از خلیل بن حاج بابا ی زرکش یادشود. درذیل نسخه حاضر و نیز در چند جا از دفتر 1862 که سراسر به خط مولف است وی نام خود را خلیل بن محمد زمان قزوینی یاد کرده در هر حال مولف این رساله همان خلیل قزوینی است که شاگرد امیر سید ابراهیم بوده و تا اواسط قرن12ق. می‌زیسته است.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: وی معاصر و شاگرد سید امیر ابراهیم بن محمد معصوم حسینی قزوینی ( – 1149ق.) است.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:شکسته نستعلیق زیبا.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: 1کاتب فهرست رساله‌های موجود در دفتر را بر پشت نخستین برگ نوشته و در زیر چند رساله که تالیف خود او است نوشته: «لکاتبه خلیل القزوینی » و یکی از دارندگان و مطالعه کنندگان نسخه، این خلیل قزوینی را همان ملا خلیل غازی قزوینی شارح کافی پنداشته و در چند جای صفحه مذکور نوشته که نویسنده و مولف این رساله ملا خلیل غازی شارح کافی است در صورتی که غازی شارح کافی در 1089 ق. در گذشته و این دفتر بین سال‌های 1136- 1147ق تحریر شده.اما آنچه مسلم است سه رساله از پنج رساله این دفتر به خط مولف است.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن يادداشت: بر پشت نخستین برگ دفتر تملک «خلیل قزوینی ولد عبدالرزاق زرکش» دیده می‌شود.
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلدسوم، صفحه 2547-2548.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این رساله را در تفسیر علم باری به اشیاء در 1149ق. نوشته است. وی در دیباچه توضیح داده که یکی از معاصران از سید استاد ماهر امیر محمد ابراهیم قزوینی درباره علم باری سوال کرد و مضمون سوال این است که احاطه علم ازل به زمانیات که مستلزم حصول همه معلومات زمانی است در ازل در علم باری تعالی با ادله امتناع ما لایتناهی و نیز بعضی ادله نقلی که مخالف با این مطلب است چگونه سازگار می‌گردد و چگونه علم یاری را توجیه می‌توان کرد که موجب این تناقض نشود. (قزوینی سوال را با لفاظها آورده) . امیر سید ابراهیم به این ایراد پاسخ داد. (وی پاسخ را نیز عینا نقل کرده) و در این پاسخ از رساله علم خواجه نصیر یاد کرده و گواه آورد … مولی خلیل قزوینی که پاسخ استاد خود را درست نمی داند و برای علم باری توجهی دیگر دارد که به عقیده خود او مطابق ادله عقل و نقل است و هم خرده بر او نتوان گرفت. وی می گوید: «علم باری تعالی همچون قدرت از صفات فعل است و قبل از ایجاد باری تعالی را التفاتی به اشیاء نیست. البته باری همیشه دارای علم ذاتی هست بدین معنی که هرگاه بخواهد خلق می‌کند و می‌داند بنابراین دیگر برای تقسیم علم به اجمالی و تفصیلی نیز جای نمی‌ماند». او این رساله را در این باب نوشته و در اثبات گفته خود داد سخن داده است.
صحافي شده با: شرح رساله العلم/شارح خواجه نصیر الدین طوسی.1039173
تاريخ: 20121104
محل و شماره بازیابی:
126009
126009