تذکره محمد شاهی(از: بهمن میرزا فرزند عباس میرزا پسر و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار.)

نبذة عن كتاب تذکره محمد شاهی(از: بهمن میرزا فرزند عباس میرزا پسر و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار.)

شماره بازیابی: 2879
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭10-19993‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پديدآور: تذکره محمد شاهی/ از: بهمن میرزا فرزند عباس میرزا پسر و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار.
کاتب: محمدحسن تبریزی.
تاریخ کتابت: 1249ق. (2 سال پس از پایان تالیف).
قطع: رحلی. 21*33سم. 442ص. 21س.
يادداشتهاي کلي: تذکره شعراء.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: 3در عهد دولت معدلت مهد دارای دین پرور ولیعهد شاهنشاه تاجور، جهاندار عباس‌شاه جهان که بالد بد و تخت و تاج کیان، ادام الله دولته و خلافته این کتاب مستطاب تذکره محمد شاهی که از تالیفات امیرزاده اعظم نهمین فرزند دلبند ولیعهد شاهنشاه بهمن میرزا است بخامه کمین چاکر خدمتگذار محمدحسین تبریزی در دارالارشاد اردبیل در سنه هزار و دویست و چهل و نه صورت تحریر بپذیرفت.
يادداشتهاي مربوط به عنوان و پديدآور: بهمن میرزا در دیباچه آمیخته به نثری که برای این کتاب نوشته سبب تالیف آن را به تفصیل بیان داشته و خلاصه‌اش این است: «به هنگامی که در اردبیل به سر می‌برده و ولایت و حکومت (یا امارت نظام) آن شهر و مضافات آن را بر عهده داشته شبی برادر کوچکترش محمدشاه او را احضار کرده مورد التفات فراوان قرار می‌دهد و می‌گوید کتب تذکره شعرا مانند تذکره آذر و دولتشاه هیچ‌کدام حاصلی ندارند، چه باشد کسی تذکره‌ای نویسد و گزیده اشعار شاعران را در آن تذکره بگنجاند. بهمن میرزا این خدمت قبول کرده و بدون دستیار به فراهم آوردن آن مشغول شده و «تذکره محمد شاهی داده» نام.
که بس تذکره دیده‌ام زین و آن/ ز آذر ز دولت شه نکته دان
نه ز آنها کسی را بود حاصلی/ نه ز آنها شور شاد و خرم الی
چه باشد کسی کو بوجه حسن/ کند منتخب نظم اهل سخن
چو گفت این حکایت شه دادگر/ من از بهر این بستم کمر
فراغت چو می‌یافتم من زکار/ بشب ساعتی چند بی‌دستیار
بسی شعر کردم بوحه صواب/ ز دیوان هر شاعری انتخاب
… درین تذکره کس نشد یار من/ بجز خامه کان شد مددکار من
… بگفتا بود گوهر آبدار/ باسم محمد شه نامدار
در برخی از ابیاتی که در دیباچه آورده محمدشاه را ستوده و او را برادر و پدر و مادری و مهتر خود خوانده است.
تزئینات نسخه:صفحه اول دارای یک سرلوح مذهب و مرصع که در آن با گل و بوته نقاشی شده و در حاشیه پایین سرلوح سرلوح نام کتاب و مولف نوشته شده. آغاز رشته (دوم ص 344) و رشته 3 (ص 356) سرسوره مذهب دارد. تمامی صفحات دارای منطقه و جدول آب طلایی و لاجورد است.
نوع کاغذ:فرنگی آهاردار.
تزئینات جلد:تیماجی.
رشته اول. شاعران متقدم.
رشته دوم. اشعار شاه و شاهزادگان و امیران و بزرگان دولت و احوال برخی از آنها.
رشته سوم. اشعار شاعران معاصر.
نام شاعران در این تذکره با رعایت ترتیب الفبا است در حرف اول تخلص است جز اسامی شاهزادگان شاعر (شاعران رشته دوم) که به ترتیب سال عمر و تقدم سن یاد شده‌اند.
بهمن میرزا پس از ذکر نام هر شاعر نخست ترجمه‌ای یک یا دو سطری از او و سپس ابیاتی را که از اشعار او برگزیده است می‌آورد.
مولف تذکره در آغاز رشته اول، ابیاتی از دیوان منسوب به حضرت مولی را برای تبرک آورده و ترجمه هر بیت را به نثر زیر آن نوشته.
(این ترجمه در نسخه ما قلم قرمز است).
بهمن میرزا با اینکه (چنان که از دیباچه پیداست) خود شاعر بوده و شعر می‌سروده، در هیچ یک از بخش‌های این تذکره از اشعار خود نیاورده است.
نام شعرایی در رشته اول یاد شده‌اند:
1. اسدی. 2. انوری. 3. ابوالعلاء. 4. ابوالفرج. 5. اوحدی. 6. ابواسماعیل. 7. اهلی. 8. انیسی. 9. ابن یمین. 10. آهی. 11. امیرمحمدصالح. 12. امیرهمایون. 13. آذری. 14. آصفی. 15. اشرف. 16. آقا حسین. 17. امیدی. 18. امیرصیدی. 19. امام فخر رازی. 20. آفتابی. 21. ادهم. 22. ابوالیاس. 23. امیرخسرو. 24. آذر. 25. اسیری. 26. انور. 27. بهایی. 28. بابا افضل. 29. بدیع‌الزمان میرزا. 30. بهرام میرزا. 31. میرزا باقر. 32. جامی. 33. جمال‌الدین. 34. خواجه حافظ. 35. حالتی. 36. حزنی. 37. حسابی. 38. حسن خان. 39. حقیری. 40. حیدری. 41. حیرتی. 42. حضوری. 43. حیاتی. 44. حاجت. 45. خطایی. 46. خواجو. 47. خیام. 48. خواجه محمد. 49. دامی. 50. داوری. 51. داعی. 52. درویش. 53. دوقی. 54. رحیمی. 55. راغب. 56. رهایی. 57. راهب. 58. رفیق. 59. زینت. 60. شیخ سعدی. 61. سلطان التسر. 62. سلیمی. 63. سبحانی. 64. سراج. 65. سلمان. 66. سنجان. 67. سعید. 68. شاه شجاع. 69. شریف. 70. شمس‌الدین. 71. شفایی. 72. شرقی. 73. صبور. 74. صباحی. 75. صهبا. 76. صافی. 77. ضیاء. 78. شاه طهماسب. 79. طالب. 80. طوفان. 81. عطار. 82. عنصری. 83. عصار. 84. میر عبدالحق. 85. علاءالدوله. 86. عشقی. 87. عریان. 88. عاشق. 89. فردوسی. 90. فصیحی. 91. فنایی. 92. فروغی. 93. قراری. 94. قیدی. 95. کمالات. 96. لوایی. 97. مولوی رومی. 98. مقیمی. 99. معروف. 100. معلوم. 101. میرزا محمد. 102. مختاری. 103. شیخ محمود. 104. میر محمد مومن. 105. معزی. 106. میرمقبول. 107. ملا محتشم. 108. میرزا محمدصادق. 109. مشتاق. 110. مهدی بیک. 111. مهریز. 112. مهستی. 113. شیخ نظامی. 114. ناصرخسرو. 115. ناصری. 116. نظیری. 117. نظام. 118. نوری. 119. شیخ نجم‌الدین. 120. ندیم. 121. نیازی. 122. میرزا نصیر. 123. نورعلی شاه. 124. هلالی. 125. هاشمی. 126. هلاکی. 127. هاتف. 128. هامی. 129. یمینی. 130. یحیی. 131. یعقوب. 132. یتیمی.
فهرست شاعران رشته دوم:
133. شاهنشاه جهان «متخلص» به خاقانی. 134. دولت. 135. خسروی. 136. شوکت. 137. عادل. 138. والا. 139. شاپور. 140. دارا. 141. نواب امام ویردی میرزا. 142. نواب محمود میرزا. 143. نواب ملک قائم میرزا.
اسامی شعرای رشته سوم:
144. اتابیک اعظم میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام. 145. اشرف. 146. اسدالله خان. 147. افندی. 148. آزاد. 149. اکبر. 150. اختر. 151. اسیر. 152. بینوا. 153. بنده. 154. بیدل. 155. باقی. 156. بیدل. 157. میرزا تقی. 158. میرزا حسین. 159. میرزا حسین. 160. حسرت. 161. حریف. 162. ملا حسینعلی. 163. ملا حسن. 164. خاوری. 165. خرم. 166. ذره. 167. راوی. 168. رضا. 169. سرشار. 170. سحاب. 171. ساغر. 172. شحنه. 173. شایق. 174. صبا. 175. صافی. 176. صبور. 177. طوطی. 178. طایر. 179. طبیب. 180. جناب میرزا عیسی ملقب میرزا بزرگ. 181. قائم‌مقام. 182. عندلیب. 183. عالی. 184. عاجز. 185. فکرت. 186. فردی. 187. قابل. 188. کوثر. 189. کوکب. 190. مایل. 191. مفتون. 192. مجمر. 193. مذنب. 194. منصور. 195. نشاط. 196. میرزا نصرالله. 197. میرزا نظرعلی. 198. نوا. 199. نصیب. 200. هما. 201. واله.
این اسامی که یاد شد مطابق فهرستی است که بهمن میرزا خود در اول کتاب پس از دیباچه آورده اما این فهرست با مندرجات کتاب مطابقت کامل ندارند. چنانکه در رشته سوم شاعری را متخلص به عاجز یاد کرده که نام او در فهرست نیامده. در دیگر رشته‌ها مجال تتبع دست نداد.
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر: نوع خط:نستعلیق.
يادداشتهاي مربوط به نسخه موجود: ‏
يادداشتهاي مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمايه هاي داخل اثر: ‏
يادداشتهاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع اثر: ‏ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه 3903-3906.
يادداشتهاي مربوط به خلاصه يا چکيده: این تذکره محمد شاهی در سه «رشته» تنظیم یافته بدین‌گونه:
تاريخ: 20130115
محل و شماره بازیابی: 166844